محیط زیست
مالچ‌پاشی؛ مهار گردوغبار یا نابودی تنوع زیستی
کارشناسان محیط‌زیست: مالچ‌پاشی تنوع زیستی را نابود می‌کند؛ مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها: مالچ‌پاشی نه‌تنها ضرر ندارد که باعث افزایش تنوع زیستی هم می‌شود
الهام مصدقی‌راد/خبرنگار
مـالـچ‌پـاشی همواره کارشناسان محیط‌زیست را نگران می‌کند؛اکنون نیز به‌عنوان گزینه‌ای برای مقابله با ریزگردهای استان‌هایی مانند خوزستان به‌کار می‌رود. اقدامی که در نقاط بیابانی و فاقد پوشش گیاهی برای مهار بیابانزایی انجام شده و می‌شود. کارشناسان محیط‌زیست معتقدند این اقدام تأثیرات مخربی روی پوشش‌های گیاهی دارد و باعث نابودی گونه‌های جانوری می‌شود؛ درواقع مضرات آن بیش از فوایدش است. در دیگر سو، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری که متولی اجرای عملیات مالچ‌پاشی است، از این اقدام دفاع می‌کند و مالچ نفتی را نه‌تنها عاملی مضر برای طبیعت نمی‌داند بلکه معتقد است افزایش تنوع زیستی را هم درپی دارد.
مالچ‌پاشی در مناطق بیابانی و کانون‌های بحران گردوغبار در خوزستان به‌صورت جدی در حال انجام است و آنگونه که مدیرکل منابع طبیعی این استان چند روز قبل اعلام کرده، 11هزار هکتار از وسعت این استان تحت پوشش اجرای مالچ‌پاشی نیز تحت کاشت نهال قرار گرفته است. اما به عقیده کارشناسان، آنچه این اقدام عاید محیط‌زیست می‌کند به‌مراتب خطرناک‌تر از ریزگردهایی است که منتشر می‌شود. اسماعیل کهرم، استاد محیط‌زیست معتقد است مالچ نفتی، خاک را نازا و از رویش علف و گیاهان جلوگیری می‌کند و همین مسئله بر زیست و تغذیه جانوران علفخوار تأثیر منفی می‌گذارد. او به همشهری می‌گوید: یکی از جدی‌ترین تأثیرات منفی مالچ‌پاشی روی جانوران کوچک و ریز است؛ به‌ویژه حشرات که نقش بسیار مهمی در چرخه غذایی و اکوسیستم ایفا می‌کنند و آنچه بعد از مالچ‌پاشی باقی می‌ماند برهوت مسموم بدون گیاه و جانور است. کهرم البته به موضوع دیگری هم اشاره کرده و می‌افزاید: نور خورشید در خوزستان شدید است و همین مسئله باعث می‌شود ذرات نفتی مالچ بعد از مدتی خاصیت خود را از دست بدهد و خرد و پوسیده شود؛ نتیجه با وزش باد، این ذرات آلوده به مواد نفتی در آسمان به حرکت در می‌آید و سلامت شهروندان را بیش از گردوغبار عادی تهدید می‌کند.
مالچ نفتی، زیانی ندارد
فرهاد سرداری، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری اما، پسوند «نفتی» مالچ را موجب نگرانی بسیاری از افراد دانسته و به پژوهش انجام شده درخصوص تأثیرات مالچ نفتی که در سال82 توسط پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده است اشاره می‌کند و می‌گوید: «در این پژوهش تأثیرات مالچ نفتی روی منابع آب، خاک، پوشش گیاهی، انسان و جانوران بررسی شد. این پژوهش نشان داد با توجه به اینکه مالچ نفتی یک ماده آلی است و مواد آروماتیک نفت از آن گرفته می‌شود، ضرری ندارد. براساس نتایج این پژوهش، از مالچ نفتی استفاده کرده و ادامه دادیم.» او به همشهری می‌گوید: که نگرانی بسیاری از افراد در مورد مالچ نفتی، مبنی بر نظرات شخصی است و اگر هم پژوهشی انجام شده تاکنون کسی آن را به سازمان جنگل‌ها و مراتع که متولی مهار کانون‌های گردوغبار است ارائه نکرده است ضمن آنکه هنوز تحقیقی که نتایج پژوهشگاه صنعت نفت انجام داده مردود نشده است.
سرداری در مقابل به تأثیرات مثبت مالچ‌پاشی بر پوشش‌های گیاهی اشاره کرده و می‌افزاید:«مالچ‌پاشی در نقاطی که فاقد پوشش گیاهی است انجام می‌شود، اما ممکن است در منطقه‌ای حدود 7 تا 8درصد گیاه وجود داشته و مالچ روی آن هم پاشیده شود. در این صورت، ماده آلی برای مدت کوتاهی سیاه می‌شود اما آن گیاه در سبز شدن مجددش، شاداب‌تر می‌شود. مالچ باعث گیاه‌سوزی نمی‌شود و آن را از بین نمی‌برد و گیاه دوباره رشد می‌کند.» او حتی می‌گوید که در بعضی مناطق مالچ‌پاشی شده، تنوع زیستی افزایش یافته و 250هزار هکتار از وسعت 2 میلیون هکتاری جنگل‌های دست‌کاشت کشور را نتیجه مالچ‌پاشی برای استقرار بهتر پوشش گیاهی عنوان می‌کند که طی 40سال به‌دست آمده است.
جایگزینی برای مالچ نفتی ارائه نشده
کهرم می‌گوید: انواعی از مالچ تولیدشده که دارای مواد نفتی نیست وجود دارد که استفاده از آن مانع آسیب رسیدن به طبیعت می‌شود. اما آنگونه که مدیرکل امور بیابان سازمان جنگل‌ها می‌گوید فعلا جایگزینی برای مالچ نفتی ارائه نشده و آنچه تاکنون برخی محققان پیشنهاد داده‌اند هنوز به تأیید کمیته تخصصی سازمان محیط‌زیست نرسیده است. او این را هم می‌گوید که بعضی از مواد پیشنهادی، دوام و ماندگاری مالچ نفتی را نداشته و حتی قبل از 6 ماه از بین می‌روند؛ درحالی‌که مالچ نفتی تا 10سال نیز ماندگار است؛هرچند اگر ماندگاری سه ساله هم داشته باشد، کفایت کرده و موجب پایداری پوشش گیاهی خواهد شد و نیازمند تکرار عملیات نیست. او در پاسخ به این پرسش که تأثیرات مالچ نفتی بر انسان و طبیعت طی مطالعات 15سال پیش به‌دست آمده و هم‌اکنون نیازمند مطالعات و بررسی‌های جدیدتری است می‌گوید: این ماده تغییری نکرده که بخواهیم دوباره آزمایش‌ها را تکرار کنیم. اگر ماده جدیدی باشد حتما مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مالچ‌پاشی، تنوع زیستی را نابود می‌کند
حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه مالچ‌پاشی در خوزستان، بحث انحرافی دارد چراکه تپه‌های ماسه‌ای این استان منشأ ریزگرد‌ها نیستند به همشهری می‌گوید: «تپه‌های ماسه‌ای دارای ذرات دانه درشت هستند که تنها با وزش باد چندمتر جا به جا می‌شوند؛ بنابراین نیازی به مالچ‌پاشی در این مناطق نیست و در صورتی می‌توان این مناطق را مالچ‌پاشی کرد که به‌طور کامل فاقد پوشش گیاهی باشند. نکته‌ای که وجود دارد این است که اگر این تپه‌ها در مجاورت مناطق مسکونی و تاسیسات صنعتی قرار دارند و گردوغبار ناشی از آنها برای مردم مزاحمت ایجاد می‌کند، دراین صورت باید مالچ‌پاشی پس از بررسی و مطالعه دقیق، به‌صورت محدود به اجرا در‌آید.» این استاد زیست شناسی با انتقاد از مالچ‌پاشی در محدوده وسیع در خوزستان به گرمای تابستان در این استان اشاره کرد و گفت: «مالچ با رنگ سیاهش، قدرت جذب دمای زیادی دارد و به‌عنوان ماده نابود‌کننده تنوع زیستی عمل می‌کند و هیچ موجود زنده‌ای نمی‌تواند در آن منطقه زندگی کند. خوزستان دارای تنوع زیستی و گیاهی متنوعی است و مالچ‌پاشی گسترده، آن را نابود می‌کند.» آخانی همچنین معتقد است که پاشیدن مالچ باعث مرگ پوسته خاک می‌شود. پوسته‌ای که دارای میکروارگانیسم‌ها و گلسنگ‌هاست که خودشان موجب تثبیت خاک می‌شوند. به عقیده این استاد دانشگاه مالچ‌پاشی در خوزستان باید سریع‌تر متوقف شود و کسانی که دست به این اقدام زده‌اند تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند.
