میراث
خانه‌های تاریخی اردبیل اندرخم مرمت
مدیر کل میراث فرهنگی استان: یکی از موانع مرمت خانه‌های تاریخی نداشتن تمایل و مشارکت مالک یا وراث خانه است
جاوید علی‌اوغلو| اردبیل- خبرنگار:
خانه‌های تاریخی از ارزشمندترین میراث‌های فرهنگی، معماری و تاریخ هر شهری به شمار می‌روند که علاوه بر داشتن اصالت و تاریخی بودن، به عنوان جاذبه گردشگری هم دارای اهمیت هستند. به طوری که در برخی شهرها قلب اقتصاد و صنعت گردشگری در این بناها می‌تپد. اردبیل هم چندین خانه تاریخی فاخر دارد که به دلیل موقعیت جغرافیایی و آب و هوای سرد و کوهستانی، معماری خانه‌های اردبیل متناسب با این شرایط بوده و این از جذابیت ممتازی برای گردشگران برخوردار است، اما به‌جز موارد اندک به کارکرد تاریخی مطلوب خود نرسیده‌اند و اندر خم مرمت مانده‌اند.
خانه‌های تاریخی در قلب اردبیل
خانه‌های تاریخی اردبیل عمدتا در مرکز شهر قرار گرفته و متعلق به دوره قاجار هستند و برخی از آنها به مراکز آموزشی، گردشگری یا اقامتی تغییر کاربری یافته‌اند. خانه‌های تاریخی ارشادی، مناف‌زاده، وکیل‌الرعایا، میرفتاحی، رضازاده، صادقی، آصف و خانه مبشری از خانه‌های تاریخی اردبیل هستند. بیشتر این خانه‌ها در محله‌های اوچدوکان، سرچشمه، پیرعبدالملک، تازه‌میدان، ارمنستان، عالی‌قاپو و منصوریه قرار دارند و همگی متعلق به دوره قاجاریه هستند.
کارشناس ارشد تاریخ و محقق تاریخی استان درباره این ابنیه تاریخی به همشهری می‌گوید: از اواخر دوران قاجار و در نتیجه گسترش روابط با غرب، ظهور تکبناها و بناهای خصوصی در اردبیل آغاز می‌شود. بناهایی که تجانس و تناسبی با ابنیه شاخص قبلی ندارند و ساختار و طرح معماری‌شان ترکیبی از معماری اسلامی، سنتی و غرب است.
«محمود هدایتی» می‌افزاید: نمونه این تغییر در معماری را می‌توان در خانه صادقی در محله اوچدکان اردبیل مشاهده کرد که یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های تاریخی استان به لحاظ برخورداری از آثار معماری، فرهنگی و معنوی است.
هدایتی درباره این اثر تاریخی اظهار می‌کند: در خانه صادقی فرهنگ بافت قدیم که بر درونگرایی، خلوص و وحدت، به صورت یک سنت استوار بود، جای خود را در بافت جدید به برونگرایی، فردیت و کارکرد می‌دهد که بر آگاه شدن نخبگان کشور از موضوع «فردیت» در غرب دلالت دارد. در این دوره البته هنوز هم محلات جایگاه خویش را دارند و تکبناها به صورت پراکنده در محلات، مشاهده می‌شوند.
ثبت و واگذاری خانه‌های تاریخی
واگذاری خانه صادقی به بخش خصوصی را می‌توان نمونه موفق بازسازی و احیای خانه‌های تاریخی اردبیل عنوان کرد که در صورت توجه به دیگر بناها و مرمت و بازسازی می‌توان هم هویت تاریخی شهر را حفظ کرد و هم از این مکان‌های تاریخی برای جذب گردشگر استفاده کرد. آن هم در حالی که بیشتر خانه‌های تاریخی اردبیل در بافت قدیمی مرکز این شهر مربوط به دوره صفویه و قاجار هستند و با توجه به نوع معماری و ساخت منحصربهفرد و قدمت خود، بخشی از تاریخ این منطقه را روایت می‌کنند. واگذاری این بناها به بخش خصوصی می‌تواند قدمت تاریخ را در اردبیل زنده نگه دارد و بی‌توجهی به آنها موجب نابودی این آثار و مدفون ماندن زوایای مختلف زندگی گذشتگان اردبیل شود.
مرمت 4 خانه تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اردبیل هم می‌گوید: مرمت خانه‌های تاریخی نیازمند اعتبار است و تلاش می‌شود اعتبار مورد نیاز برای بازسازی این آثار اختصاص یابد.
«نادر فلاحی» با بیان این‌که در حال حاضر 4 خانه تاریخی مرمت و بازسازی شده و چند اثر دیگر هم در دست مرمت و بازسازی است، عنوان می‌کند: عملیات مرمت در خانه‌های چنذاب، حسینیه مجتهد، خانه شریعت و خانه وهابزاده در دست اجراست.
وی با اشاره به اقدامات مرمتی در خانه تاریخی شریعت اظهار می‌کند: پاکسازی دیوار قدیمی خانه، آوار‌برداری، اجرای دیوار یک‌طرف نما به طول 6 متر، دیوارچینی و دیگر اقدامات مرمتی در این خانه انجام گرفته است.
فلاحی درباره مرمت خانه تاریخی وکیل عنوان می‌کند: اجرای دیوار نمای بیرونی خانه وکیل و آجرکاری در دیوار محوطه برای جلوگیری از ورود افراد متفرقه به داخل بنا در خانه مبشری نیز از دیگر اقدامات مرمت و بازسازی است.
این مسئول با اشاره به این‌که در سال جاری 3 خانه تاریخی شامل رئیسی، مناف‌زاده و شیخ‌زاده به صورت مشارکتی مرمت شده و همچنین مرمت اضطراری خانه وکیل اجرا شده است، بیان می‌کند: یکی از موانع مرمت خانه‌های تاریخی نبود تمایل و مشارکت مالک یا وراث خانه است و در صورتی که مالکان مشارکت داشته باشند، اداره کل از مرمت خانه‌های تاریخی استقبال می‌کند. خانه تاریخی ارشادی هم در اختیار اداره بافت کهن شهرداری قرار دارد، با این حال، بازدید برای گردشگران آزاد است.
اعتبار مرمت خانه‌های تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی استان با اشاره به این‌که مرمت و ترمیم خانه‌های تاریخی باید از محل اعتبارات شهرستانی تأمین شود، عنوان می‌کند: پروژه‌ای که اعتبار شهرستانی جذب کند، در ردیف ملی قرار نمی‌گیرد. به عبارتی ممکن نیست یک پروژه هم از محل شهرستانی اعتبار جذب کند و هم ملی. بنابراین شهرستان‌ها باید از ابنیه تاریخی حفاظت و نگهداری کنند.
فلاحی عنوان می‌کند: خانه‌های قدیمی به مراقبت دائمی نیاز دارند که این کار هزینه‌بر و لازم است در ردیف بودجه لحاظ شود. البته به دلیل نامساعد بودن شرایط اقتصادی دولت، اعتبارات برای تمامی آثار تاریخی کفایت نمی‌کرد، اما با توجه به این‌که اکثر خانه‌های تاریخی دارای بهره‌بردار هستند، آنها موظفند از ساختمان نگهداری کنند. میراث فرهنگی بر بنا نظارت فنی دارد و بهره‌بردار هم باید مساعدت مالی کند.
وی با بیان این‌که مالکیت بنای تاریخی خالی طبق قانون در اختیار صندوق حفظ و احیای بناهای تاریخی کشور قرار دارد، تاکید می‌کند: اختیارات استانی در این حد است که به وسیله آگهی ملی بنای قابل واگذاری را به مزایده بگذارد. در مورد بیشتر خانه‌های تاریخی اردبیل آگهی رسمی صورت گرفته است. بنایی که قرار است به بخش خصوصی واگذار شود، تعمیر آن برعهده میراث
نخواهد بود.
ثبت ملی 90 درصد خانه‌های تاریخی
به گفته مدیر کل میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اردبیل، حدود 90 درصد خانه‌های تاریخی اردبیل در فهرست ملی ثبت شده و تعدادی صرفا به دلایل قانونی فرایند ثبت متوقف شده‌اند. «نادر فلاحی» با بیان این‌که بیش از 20 خانه دارای ثبت ملی در اردبیل وجود دارد، می‌گوید: تمام خانه‌های تاریخی اردبیل شناخته شده‌اند و هیچ بنای تاریخی ناشناسی باقی نمانده است.
