مدرن، شیک، ناکارآمد

جواد نصرتی/ خبرنگار
وقتی محمد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان در‌ ماه مارس 2015عملیات نظامی در یمن را شروع کرد، این مداخله نظامی را فرصت مناسبی برای بالابردن توان نظامی ارتش مدرن کشورش می‌دانست. حالا نزدیک به 4سال از حمله همه‌جانبه عربستان و متحدانش به یمن گذشته است و نیروهای متجاوز خارجی، چنان در باتلاق میدان نبرد با نیروهای چریکی انصارالله زمین‌گیر شده‌اند که کارآمدی ارتش گران‌قیمت و پرطمطراق عربستان به‌صورت بنیادینی زیر سوال رفته است.

وضعیت پیش‌آمده برای عربستان و همینطور امارات، متحد نزدیک آن در جنگ یمن، یک شرمساری بزرگ است. براساس گزارش موسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم، هم عربستان و هم امارات یکی از مجهزترین و پرهزینه‌ترین ارتش‌های دنیا را در اختیار دارند. عربستان در سال 2017 با عبور از روسیه به سومین کشور دنیا در زمینه هزینه‌های نظامی تبدیل شد و در سال 2015و 2016 بیشتر از هر کشور دیگری در دنیا تسلیحات نظامی وارد کرده است. هیچ کدام از اینها اما ضعف‌های سنتی ارتش عربستان را از بین نبرده است.

ارتش خودی‌ها و غیرخودی‌ها
بزرگ‌ترین مشکل ارتش عربستان، به جز ضعف‌های عملیاتی و تاکتیکی آن،‌ مدل فرماندهی به‌شدت مرکزگرای آن است. همچون دیگر کشورهای غیردمکراتیک دنیا، فرماندهی و وفاداری در ارتش عربستان سعودی، ‌از بالا به پایین است. شاهزادگان سعودی، هرچند ژست‌های نظامی می‌گیرند و به کارهای پرپرستیژی مانند خلبانی می‌پردازند اما به سختی می‌توان بین آنها و بدنه ارتش کشورشان یک اتحاد و انسجام پیدا کرد. در این شرایط که نگرانی زیادی درباره میزان وفاداری نیروهای تحت امر وجود دارد، استراتژی هواپایه سعودی شکل گرفته است.

آنطور که کنث پولاک در کتاب «عرب‌ها در جنگ» در سال 2002نوشته است،‌ در این دیدگاه، تشکیل یک نیروی هوایی کوچک و جمع و جور که وفاداری افسران و پرسنل آن تضمین شده باشد، مطمئن‌ترین راه برای داشتن یک نیروی نظامی آفندی یا پدافندی همسو با حاکمیت است. تکیه بیش از اندازه به نیروهای هوایی برای پیشبرد اهداف نظامی اما ایرادات حل‌نشدنی عمده‌ای دارد؛ یکی از آنها همین شرایطی است که در یمن مشاهده می‌شود. عربستان‌سعودی با وجود برتری مطلق هوایی در سراسر یمن، در این کشور زمین‌گیر شده است. راه چاره برای برون‌رفت از این مشکل، ارسال گسترده نیروهای زمینی است اما در ساختاری که نیروهای زمینی، بعد از نخبگان دست‌چین شده نیروی هوایی، ‌افراد درجه 2 به شمار می‌روند،‌ امیدی به تغییر شرایط توسط آنها نیست. رسانه‌های مختلف در این سال‌ها درباره دلیل اصلی ممانعت عربستان از ارسال نیروی زمینی به یمن نوشته‌اند. بر این اساس، سعوی‌ها به‌شدت نگران آمار بسیار بالای نیروهای زمینی نه چندان کارآمد خود هستند. برای نمونه بیزینس اینسایدر به نقل از بلال سعب از موسسه برنامه امنیت و دفاعی خاورمیانه نوشته است که سعودی‌ها نگران این هستند که «تلفات آنها بسیار بالا باشد و متحمل آسیب‌های جانبی فراوانی شوند.»

نکته دیگر درباره ارتش سعودی این است که آنها به واسطه واردات بسیار سنگین از آمریکا و کشورهای اروپایی، وابستگی بسیار شدیدی به پشتیبانی آنها دارند. برای نمونه، نیروی هوایی عربستان سعودی که از جنگنده‌های پیشرفته‌ای مانند F15 و یوروفایتر بهره می‌برد، در عملیات نظامی در یمن به‌شدت به سوخت‌رسانی و خدمات پشتیبانی نیروی هوایی آمریکا وابسته است. فقط در 2 سال اول جنگ یمن، هواپیماهای تانکر ارتش آمریکا در 1778پرواز به جنگنده‌های ائتلاف تحت رهبری عربستان در یمن سوخت‌رسانی کردند. همین مسئله خوداتکایی ارتش این کشور را هم زیر سوال می‌برد.


   ارتشی با ژنرال‌ها و سربازان خارجی
بخش عمده موفقیت نسبی ائتلاف تحت رهبری عربستان در پیشروی در یمن،‌ به‌خاطر حضور ارتش به‌شدت مجهز و نسبتا آماده امارات متحده عربی است. امارات در نزدیک به 15سال گذشته به‌شدت به توسعه و تجهیز ارتش خود مشغول بوده و برخلاف عربستان که تجربه عملیاتی کمی دارد، با حضور در کشورهایی مانند افغانستان و سومالی و بوسنی در میدان‌های واقعی نبرد آب‌دیده شده است.  اما این عملکرد را به تنهایی نمی‌توان به‌خود اماراتی‌ها نسبت داد؛ حضور افسران عالی‌رتبه خارجی در ارتش امارات یک امر عادی روزمره است و در میدان‌های واقعی نبرد، این مزدوران آفریقایی هستند که نقش پیاده‌نظام را بازی می‌کنند. ازجمله فرماندهان تاثیرگذار ارتش امارات، ژنرال مایک هیندمارش استرالیایی است که در دوران فرماندهی‌اش در گارد ریاست‌جمهوری امارات، این بخش از ارتش امارات را متحول کرده است.  همچنین سال گذشته استفاده از کودک‌سربازان سومالیایی توسط عربستان و امارات حسابی سر و صدا به پا کرد.



موشک بالستیک جدیدترین جاه‌طلبی عربستان
هزینه‌های بسیار سنگین عربستان‌سعودی در خرید تسلیحات جدید و مدرن از غرب، نتوانسته است جاه‌طلبی‌های ولیعهد جوان این کشور را تامین کند و سعودی‌ها به فکر ساخت و تست موشک‌های بالستیک افتاده‌اند. تصاویر ماهواره‌ای که پاییز امسال از یک پایگاه نظامی در عربستان سعودی گرفته شده، مشخص کرده است که این کشور در حال ساخت و آزمایش موشک‌های بالستیکی است که توانایی حمل کلاهک هسته‌ای را دارند. به گزارش آسوشیتدپرس، این تصاویر ماهواره‌ای توسط شرکت پلنت لبس در اختیار موسسه تحقیقات بین‌الملل میدلبری قرار داده شده‌ و کارشناسان نظامی این موسسه، با تحلیل این تصاویر به این نتیجه رسیده‌اند. این پایگاه، در نزدیک شهر الدوادمی در 200کیلومتری غرب ریاض، پایتخت عربستان قرار دارد.

در این تصاویر، زیرساخت‌هایی مشاهده می‌شود که به اندازه کافی برای ساخت و شلیک موشک‌های بالستیک بزرگ است.

سال گذشته محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی اعلام کرد که کشورش برنامه‌ای برای ساخت بمب هسته‌ای ندارد. موشک‌های بالستیک برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در بخشی از این پایگاه، یک سکوی آزمایش موتور موشک قرار دارد. کارشناسان معتقدند حضور این سکو نشانه‌ای از قصد عربستان سعودی برای ساخت موشک است. جفری لوئیس، کارشناس موشکی موسسه تحقیقات بین‌الملل میدلبری معتقد است که چنین برنامه‌ موشکی‌ای می‌تواند نشانه‌ای از علاقه‌مندی عربستان سعودی برای پیگیری برنامه هسته‌ای باشد. او همچنین به آسوشیتدپرس گفته است که مدل پایگاهی که در تصاویر دیده است، در مقیاسی کوچک‌تر، شبیه پایگاه‌های موشکی چین است اما چین گفته است که در ساخت هیچ پایگاه موشکی در عربستان سعودی نقش نداشته است.

با این حال، چه این اظهارنظر مقامات چینی درست باشد یا نه، ‌نمی‌توان ارتباط موشکی چین و عربستان را نادیده گرفت. نیروی استراتژیک موشکی عربستان سعودی تنها 2 مدل موشک بالستیک در اختیار دارد که هر دوی آنها از چین خریداری شده‌اند؛ مدل اول، دی‌اف-3است که بردی نزدیک به 4هزار کیلومتر دارد و در سال 1987به سعودی‌ها تحویل داده شده است.

گفته می‌شود عربستان نزدیک 600موشک دی‌اف-3دارد؛ با این حال گزارشی از آزمایش آنها توسط سعودی‌ها منتشر نشده است. عربستان برای اولین بار این موشک را در سال 2014به نمایش عمومی گذاشت.  دیگر موشک بالستیک زرادخانه عربستان، مدل مدرن دی‌اف-21است. نیوزویک در سال 2014اعلام کرد که عربستان در سال 2007تعدادی از این موشک‌های میان‌برد را خریداری کرده است. گفته می‌شود این معامله با نظر موافق سیای آمریکا انجام گرفته است. این موشک سوخت جامد، بسته به مدل آن، بین 1500تا 1770کیلومتر برد دارد.