جان تازه در بازار تاریخی زنجان

زهرا هادیلو|   زنجان - خبرنگار 


سراها در حواشی طولانی‌ترین بازار مسقف ایران در زنجان از ارزش تاریخی زیادی برخوردارند. این سراها در سال‌های دور نبض بازار را در دست داشتند، اما اکنون کاربری خود را از دست داده‌اند. بیشتر آنها در مالکیت بخش خصوصی است و اداره میراث فرهنگی می‌تواند فقط نقش نظارتی در احیا و نگهداری آنها ایفا کند.

حال بیشتر سراها در حاشیه بازار حکم انباری را پیدا کرده‌اند و فقط برخی از آنها مانند حجره‌های سرای بهجت که خرید و فروش فرش دستباف در آنها جاری است، هنوز بوی گذشته را می‌دهند. سرای ملک نیز با وجود هزینه‌کرد میلیونی میراث فرهنگی و احیای آن، هنوز حکم انباری را برای مالکان دارد و عملا هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شود. با این حال هستند کسانی که برای احیای چنین محل‌هایی دست به ابداعات تازه‌ای می‌زنند.


اعتبار بازار

اعتبار تاریخی بازار زنجان به حدی است که نمی‌توان از آن به‌راحتی گذشت و احیای هر ساله و حفاظت از آن به یکی از وظایف اصلی میراث فرهنگی تبدیل شده است.مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان در این خصوص می‌گوید: هرساله اعتباری برای مرمت اضطراری و احیای بازار بودجه‌ای تخصیص پیدا می‌کند که امسال این اعتبار به 350 میلیون تومان رسید.یحیی رحمتی در مورد جزئیات مرمت بازار اظهار می‌کند: امسال با مشارکت دستگاه‌های متولی در کمیته بازار موفق شدیم بخشی از تاسیسات آب در بازار را ساماندهی کنیم. همچنین با کمک سازمان برق برای ساماندهی بصری این محل قدیمی اقداماتی انجام شد. 


ثبت جهانی بازار

آیا بازار زنجان با جاذبه‌های تاریخی فراوان می‌تواند ثبت جهانی شود؟ رحمتی در پاسخ به این سوال می‌گوید: در این مورد فهرستی به نام فهرست اولویت‌ها وجود دارد که بازار تاریخی زنجان به عنوان اولویت اول در استان و نیز اولویت‌های نخست در کشور مطرح است. در این مورد باید گفت که هر اثر تاریخی به‌راحتی در اولویت سازمان میراث فرهنگی کشور برای ثبت جهانی قرار نمی‌گیرد، اما بازار تاریخی زنجان با توجه به ویژگی‌های خاص خود آنها را مجاب کرده است تا چنین اتفاقی رخ دهد. با این حال منتظریم تا یونسکو با اعلام سهمیه‌ها، وضعیت بازار زنجان را در این زمینه مشخص کند. 

وی ادامه می‌دهد: ثبت جهانی یک اثر باعث مطرح شدن آن در گستره بین‌المللی می‌شود. از این رو مزیت‌های بسیاری را می‌توان برایش برشمرد که مهم‌ترین آنها دفاع جامعه و سازمان‌های بین‌المللی از اثر ثبت‌جهانی‌شده است. به همین علت سازمان ملل متحد به طور ویژه از آثار ثبت‌جهانی‌شده دفاع می‌کند. اگر یکی از این آثار که به ثبت جهانی رسیده‌اند، مورد تهدید قرار گیرند، اجماع جهانی برای دفاع از آن اثر شکل می‌گیرد و محکومیت‌های ویژه‌ای در این زمینه اعمال می‌‌شود. 


کاربری جدید

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان می‌گوید: بیشتر بازارهای تاریخی کشور متناسب با فعال بودن آنها در عرصه‌های اقتصادی محلی و منطقه‌ای مورد بی‌مهری و دخالت‌های خشونت‌آمیز قرار گرفته‌اند، همین موضوع باعث تغییراتی در فیزیک و کالبد بنای آنها شده است. 

پیشینه تاریخی سرای ناصری را می‌توان با مجموعه تاریخی بازار تعیین کرد. بر این اساس این بنا را می‌توان در ردیف بناهای قاجار طبقه‌بندی کرد. مالکان سرای ناصری چندی است که تصمیم گرفته‌اند این محل را در قالب موزه داروهای گیاهی احیا کنند.رحمتی در مورد سرای ناصری اظهار می‌کند: مالکان این بنا در یک طرح مشارکتی دست به اقدامی جالب زده‌اند و قرار است به‌زودی موزه داروهای گیاهی در آن ایجاد شود. همچنین در بخشی از این محل قدیمی دمنوش‌های گیاهی سرو خواهد شد.

وی با اعلام این‌که برای سراهای تاریخی می‌توان کاربری‌های جدید تعریف کرد، ادامه می‌دهد: این سراها قابلیت تبدیل به پاتوق فرهنگی و بعضی از کارکردهای عمومی را دارند و این کار مستلزم همت مالکان و ایده‌های جدید آنهاست.


تخریب سرای حاج شامی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به تخریب یکی از سراها در زنجان می‌گوید: سرای حاج شامی نمونه یکی از جاهایی است که به دلیل استفاده ناصحیح مالک آن در مرحله تخریب قرار دارد. با وجود تذکرهای اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان زنجان مبنی بر ممنوعیت تخریب رواق آجری این سرا، مالک اقدام به تخریب بخشی از رواق این مجموعه کرد.

این در حالی است که در مورخ هشتم فروردین سال جاری طی نامه‌ای به مالک ابلاغ شد که «رواق مذکور در حالت عادی و در صورت حذف عوامل مخل، ایستا و پایدار بوده، لیکن در صورتی که در معرض لرزش‌های ناخواسته و ممتد مانند عبور و مرور وسایط نقلیه یا ضربه و برخورد غیرمعمول با پایه‌های آجری و... قرار بگیرد، احتمال ریزش یا تخریب خواهد داشت. لذا در صورت بهره‌برداری ضروری است که در کوتاه‌مدت اقدام به ایمن‌سازی و رفع خطر احتمالی به صورت شمع‌گذاری و در فرصت مناسب نیز آثار واقع در پلاک فوق تعمیر و مرمت اساسی شود.»

یحیی رحمتی با بیان این‌که اداره کل میراث فرهنگی یک دستگاه نظارتی است، ادامه می‌دهد: مالک برای مرمت بناها و آثار تاریخی ثبتی می‌تواند از مشارکت 50 درصدی میراث فرهنگی استفاده کند. حتی اگر مالک استطاعت مالی تعمیر نداشته باشد، نیز شهرداری در صورت وجود خطر با ضوابطی اقدام به تعمیر می‌کند.