اولین سفر ایرانی در فضا

محمد کرباسی | دبیر گروه دانش و فناوری

«شما حاضرید چقدر برای تحقق رؤیاهای خودتان بپردازید؟ آیا رؤیای شما ارزش حقوق یک‌ماه یا شاید یک سال شما  را دارد؟ از دست دادن عضوی از بدنتان چطور؟ آیا ارزش آن را دارد که برای آن بمیرید؟ قیمت واقعی یک‌رؤیا چقدر است؟ من جوابی برای این ندارم اما فکر می‌کنم پاسخ این پرسش برای هر کسی متفاوت باشد. خود من، همیشه آماده بوده‌ام و هنوز هم هستم که زندگی خودم را برای تحقق رؤیاهایم فدا کنم.»؛ این بخشی از آخرین پست انوشه انصاری قبل از سفرش به ایستگاه فضایی است؛ کسی که ۱۲سال پیش نامش بیشتر از هر کسی برای ایرانی‌ها آشنا شد. هر کاری کرد نمی‌شود سال ۸۵ را بدون نام انوشه انصاری و ماجرای هیجان‌انگیز سفر او به فضا به یاد آورد. از چند‌ماه قبل خبر سفر نخستین ایرانی به فضا برای خیلی‌ها در کشور جذاب شد و کم‌کم مردم عادی هم به شنیدن و خواندن نام انوشه عادت کردند.

انوشه انصاری در سفری که خودش هزینه آن را پرداخت کرد توانست نام خود را به‌عنوان نخستین فضانورد با اصلیت ایرانی، دومین فضانورد فارسی زبان و نخستین زن کیهان‌گرد ثبت کند. انصاری ترجیح می‌دهد که در مورد خودش، از عنوان «فضانورد همراه» به جای واژه «گردشگر فضایی»، استفاده کند که واژه درست‌تری به‌نظر می‌رسد.

فضاپیمای سایوز حامل انوشه انصاری، فرمانده روسی میخاییل تیورین و مهندس پرواز اسپانیایی-آمریکایی، مایکل لوپز الگریا در صبح روز دوشنبه ۲۷ شهریور سال ۸۵ از پایگاه فضایی بایکونور در قزاقستان به فضا پرتاب شد و بدین‌ترتیب مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-۹ آغاز شد. 2 روز پس از قرار گرفتن در مدار زمین، فضاپیمای سایوز در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۶ یا ۲۹ شهریور ۸۵ با موفقیت به ایستگاه بین‌المللی فضایی ملحق و اقامت ۹روزه انوشه انصاری در ایستگاه فضایی آغاز شد.

سفری سخت 

سفر به فضا اصلا کار راحتی نیست. از لحاظ آمادگی جسمانی، آزمایش‌ها و تمرینات لازم برای تحمل بی‌وزنی و شرایط سخت زندگی در فضا طول می‌کشد؛ سختی‌هایی که انوشه انصاری برای تحقق رؤیای سفر به فضا تحمل کرد. او می‌توانست تنها یک همراه فضایی در ایستگاه باشد اما خودش انتخاب کرد یک گردشگر نباشد. آن‌قدر ماجرا برایش جدی بود که مایکل لوپز آلگریا، فضانورد همراه او که پیش از  این سفر از مخالفان سفرهای فضایی خصوصی و توریستی بود  در گفت‌وگویی با سی‌ان‌ان از انوشه انصاری به‌عنوان فردی پرکار یاد کرد که توانست علاوه بر فعالیت‌های شخصی‌اش، ‌آزمون‌های علمی متفاوتی را به انجام برساند و همپای سایر خدمه به فعالیت بپردازد. او در مدت اقامت خود در ایستگاه فضایی آزمایش‌های علمی‌ای شامل پژوهش درمورد علل کم‌خونی، تأثیر تغییرات ماهیچه‌ای بر کمردرد، تأثیر تشعشعات فضایی روی فضانوردان ساکن در ایستگاه بین‌المللی فضایی و گونه‌های میکروبی که در آن ایستگاه پرورش داده شده‌اند انجام داد. انوشه انصاری به همراه برادر همسرش در سال ۲۰۰۳ جایزه ۱۰میلیون دلاری سالانه «انصاری اکس-پرایز» (Ansari X-prize) را بنیان نهاد. هدف از این جایزه تشویق بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری و ورود به بازار سفرهای فضایی است. در آن زمان دولت‌ها به‌صورت کامل صنعت فضایی را در سلطه خود داشتند.

سفر ۲۰ میلیون دلاری

انوشه انصاری برای سفر به فضا ۲۰میلیون دلار هزینه کرد اما این هزینه برای چنین سفر تاریخی‌ای کافی نبود و او نیاز به شانس هم داشت. پس از رد صلاحیت دایسوکه انوموتو، گردشگر ژاپنی به دلایل پزشکی و جا ماندن او از مأموریت سایوز تی‌ام‌ای-۹، شانس به انوشه روی آورد.

با این حال هزینه ۲۰ میلیون دلاری او از گزند انتقادها در امان نماند. او در پاسخ به انتقادها در این باره یک‌بار نوشت: پول من از کجا آمده؟ به شما می‌گویم. از کار سخت، از ریسک‌هایی غیرقابل باور و فداکردن خیلی از چیزها که من و خانواده‌ام برای به‌دست‌آوردن هدف مشترکمان از دست دادیم. آیا ما حق داریم با پولی که به سختی به‌دست آوردیم چنین کنیم؟ من فکر کنم این اجازه را داشته باشیم! آیا این به معنی آن است که من نسبت به آنچه در جهان اطرافم می‌گذرد بی‌تفاوتم و به آنها اهمیت نمی‌دهم ؟ خب اگر اینطور فکر می‌کنید، بد نیست بیشتر من را بشناسید و خودتان تصمیم بگیرید. منتقدان او اعتقاد داشتند که انصاری می‌توانست این هزینه را برای امور خیریه یا کارهای عام‌المنفعه برای نسل بشر هزینه کند.

او یک‌بار هم در این باره گفته بود: من به بچه‌های گرسنه غذا نمی‌دهم. نه به این دلیل که گرسنگی آنها برایم مهم نیست بلکه به این دلیل که غذا دادن به 100، 1000یا 100هزار نفر مشکل را حل نمی‌کند. درحالی‌که یکی از ریشه‌های اصلی گرسنگی به مسائلی مثل خشکسالی و استفاده از روش‌های غلط کشت و کار برمی‌گردد و باید بدانید که تحقیقات فضایی چه کمک عظیمی به ایجاد تغییر در شرایط کشت و از بین بردن آفت از محصولات کشاورزی می‌کند.

گره میان ایران و آمریکا

اگرچه برخوردهای سیاسی، سفر انوشه انصاری نخستین زن فضاگرد جهان را هم بی‌نصیب نگذاشت اما او به ایرانی‌بودنش افتخار می‌کند. او سال۱۳۴۵ در مشهد متولد شد و سال ۶۳ به همراه خانواده‌اش به آمریکا مهاجرت کرد. انوشه، مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی الکترونیک و علوم رایانه (EECS)، از دانشگاه جورج میسون و نیز گواهینامه کارشناسی‌ارشد خود را در زمینه مهندسی الکترونیک، از دانشگاه جورج واشینگتن دریافت کرده‌است.

هرچند انصاری هنگام سفر پرچم‌های ایران و آمریکا  را همزمان روی لباس خود داشت اما حرکت تاریخی او مورد حمایت دستگاه‌های داخلی قرار گرفت. سازمان فضایی در آستانه سفر انصاری به ایستگاه فضایی ضمن حمایت از فعالیت‌ها و خدمات ارزنده وی در ترویج و توسعه فناوری فضایی، پرواز وی به ایستگاه بین‌المللی به‌عنوان تنها جایگاه استقرار انسان در فضا را افتخاری غرور‌آمیز برای تمام ایرانیان توصیف و اعلام کرد: « این زن دانشمند و علاقه‌مند ایرانی با اراده بزرگ و بلند، تلاشی را آغاز کرده است که افق‌های جدیدی به روی بشریت خواهد گشود. پرواز ایشان به ایستگاه بین‌المللی به‌عنوان تنها جایگاه استقرار انسان در فضا، افتخاری بس غرور‌آمیز برای تمام ایرانیان خواهد بود اما نباید تأثیر شگرف خدمات و فعالیت‌های ایشان در رونق فعالیت‌های فضایی در مقیاس عمومی و در سطح بین‌المللی را فراموش کرد».

شاید این گره چند سال دیگر بیشتر خودش را نشان داد؛ زمانی که او به‌عنوان یکی از نمایندگان اصغر فرهادی برای دریافت جایزه اسکار او روی صحنه رفت. پس از انصراف اصغر فرهادی، کارگردان فیلم «فروشنده» از حضور در مراسم اسکار ۲۰۱۷ -که در اعتراض به فرمان اجرایی ۱۳۷۶۹ مبنی بر جلوگیری از ورود شهروندان هفت کشور ازجمله ایران به خاک آمریکا صورت گرفت- انوشه انصاری و فیروز نادری را به‌عنوان نمایندگانش برای حضور در مراسم اسکار معرفی کرد. در این مراسم، فیلم فروشنده توانست جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان را به‌دست‌آورد و در پی آن، انوشه انصاری و فیروز نادری، جایزه اسکار را به جانشینی از سوی اصغر فرهادی دریافت کردند. در این مراسم متن سخنان اصغر فرهادی در غیاب او توسط انوشه انصاری خوانده شد.