نمای نزدیک
سربی که سلامتی مردم را ذوب می‌کند
بیشترین درصد تخلیه باتری‌های اسیدی و صادرات سرب به قم اختصاص دارد
روح‌الله کریمی| قم - خبرنگار:
50 درصد باتری‌های اسیدی کشور در قم تخلیه می‌شود. در 9 ماه امسال مجوز واردات 20 هزار تن باتری اسیدی از کشورهای مختلف جهان به قم صادر شده است. قم رتبه نخست را در صادرات شمش سرب دارد. همین چند آمار کافی است از جدی بودن معضل آلایندگی زیست‌محیطی ناشی از باتری‌های اسیدی در قم پرده برداریم. صنعتی که در کنار آلوده کردن محیط زیست و نشاندن ریزدانه‌های سربی بر مجاری تنفسی، سود سرشاری نصیب صاحبان آن می‌کند. چرخ این صنعت در اروپا و کشورهای توسعه‌یافته با محدودیت‌های قانونی مواجه شده و به کندی می‌چرخد. به گونه‌ای که بازیافت مواد آلاینده از دستور کار آن‌ها خارج شده و این مأموریت مهم بر عهده ایرانی‌ها به‌ویژه در قم گذاشته شده؛ مأموریتی به نام بازیافت باتری‌های فرسوده!
در سال‌های اخیر اهالی روستاهای مجاور واحدهای ذوب سرب، اعضای شورای اسلامی روستاها و فعالان محیط زیست، فعالیت این واحدها را عامل اصلی بیماری‌های تنفسی می‌دانند. نتیجه این هشدارها به جلوگیری از استقرار واحدهای صنعتی دارای پروانه منجر شده اما نگرانی آن‌جاست که جایگاه قم در صادرات شمش سرب از رتبه نوزدهم در سال 86 به رتبه اول در سال 96 رسیده است!
شهرک شکوهیه یکی از مکان‌هایی است که تعدادی واحدهای سربی در آن مستقر است. رئیس اتحادیه صادرکنندگان قم نسبت به آلایندگی واحدهای سربی در این شهرک هشدار می‌دهد. نگرانی «حسن آقاجانی» به این دلیل است که هزاران نفر در این شهرک، کار و زندگی می‌کنند. وی می‌گوید: هر فردی بین ساعت 8 تا 11 صبح از مقابل واحدهای سربی عبور کند، مشکل آلایندگی این واحدها را به خوبی احساس می‌کند.
در حال حاضر به جز کوره‌های سنتی ذوب سرب که به طور مخفیانه و غیرقانونی، سلامت مردم را ذوب می‌کنند، 11 واحد صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری در این زمینه فعالیت می‌کنند. از این تعداد 3 واحد کار خالص‌سازی را انجام می‌دهند و 8 واحد، پروانه بهره‌برداری ذوب سرب دارند.
به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان، یکی از این واحدها در منطقه نیزار و 10 واحد دیگر در شهرک‌های صنعتی استان مستقر هستند.
«سیدرضا موسوی‌مشکینی» در گفت‌وگو با همشهری در مورد فعالیت کارخانه‌های استحصال سرب از باتری‌های فرسوده می‌گوید: وقتی درخواست صدور پروانه بهره‌برداری این واحدها افزایش یافت و تعداد این واحدها خارج از توان و ظرفیت استان بود، در سال 88 مصوبه‌ای در کارگروه آمایش به تصویب رسید که مجوز جدید برای این واحدها صادر نشود.
به گفته وی واحدهای فعال استحصال سرب قبل از سال 88 پروانه بهره‌برداری دریافت کردند و مجوز جدید برای این واحدها صادر نشده است.
وی با بیان این‌که بخشی از باتری‌های فرسوده از خارج کشور و بخشی دیگر از استان‌های کشور وارد قم می‌شود، می‌گوید: این واحدها معمولاً با ظرفیت کامل نمی‌توانند فعالیت کنند چون به دلیل مشکلات ارزی که برای واردات باتری‌های فرسوده وجود دارد و سخت‌گیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست، محدودیت‌هایی برای فعالیت این واحدها ایجاد شده است.
مجوز واردات 20 هزار تن باتری اسیدی
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان می‌افزاید: این 11 واحد موظف هستند شرایط و ضوابط زیست‌محیطی را رعایت کنند؛ بنابراین به شدت تحت نظارت هستند و خوداظهاری و پایش آنلاین دارند. درست است که واحدهای استحصال سرب از باتری‌های اسیدی پروانه بهره‌برداری دارند اما حفاظت محیط زیست برای صدور مجوز واردات باتری‌ها محدودیت‌هایی در نظر می‌گیرد.
موسوی می‌گوید: در سال 96 حدود 10 درصد از ظرفیت واحدهای سربی را به مجوز واردات باتری‌های فرسوده دادیم. در سال 97 هم درخواست‌هایی ارائه شده ولی طبق شیوه‌نامه مجوز داده شد.
به گفته مدیر کل حفاظت محیط زیست استان، در 9 ماه امسال مجوز واردات حدود 20 هزار تن باتری‌های فرسوده صادر شده است که معمولاً حدود 50 درصد باتری‌ها یعنی حدود 10 هزار تن قابلیت شمس سرب استحصال شده وجود دارد.
چرا قم؟
این که چرا بیشترین درصد تخلیه باتری‌های اسیدی و صادرات سرب به قم اختصاص دارد سوالی است که ذهن فعالان زیست محیطی را درگیر کرده است. موسوی در این زمینه می‌گوید: درخواست فعالیت واحدهای سربی در استان‌های مرکزی، سمنان، زنجان و برخی استان‌های دیگر ارائه می‌شود اما موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی سبب شده قم برای سرمایه‌گذاری در این صنعت مرکزیت داشته باشد.
تخریب 250 کوره سنتی
اگرچه 11 واحد سربی در قم پروانه فعالیت دارند و مرتب پایش می‌شوند، ممکن است در گوشه و کنار استان کوره‌های سنتی ذوب سرب وجود داشته باشد. در روزهای گذشته تعدادی از شهروندان محله‌های حاشیه شهر قم از احساس سوزش چشم و تنگی نفس در شب‌ها خبر دادند. آن‌ها معتقدند کوره‌های ذوب سرب شب‌ها فعال می‌شوند.
مدیر کل حفاظت محیط زیست استان این مسأله را رد نمی‌کند. موسوی می‌گوید: ممکن است بعضی واحدهایی که مشکلاتی ایجاد می‌کنند ترجیح بدهند شب‌ها فعالیت کنند و ما این مسأله را کتمان نمی‌کنیم اما پایش‌های شبانه را فعال کردیم و هر جا امکان آلودگی‌های زیست‌محیطی وجود داشته باشد شناسایی و با آن‌ها برخورد می‌شود. البته ممکن است بعضی مشکلاتی که اهالی محله‌های حاشیه‌ای مطرح می‌کنند ناشی از سوزاندن ضایعات باشد.
موسوی می‌افزاید: در سال‌های گذشته تعداد زیادی کوره‌های سنتی ذوب سرب در قم فعالیت می‌کردند که با تأمین تجهیزات و پشتوانه‌های قانونی توسط نهادهای استان حدود 250 کوره تخریب شده است. با این کار حجم زیادی از کوره‌های ذوب سنتی فروکش کرد چون عاملان راه‌اندازی این کوره‌ها متوجه شدند قم جای فعالیت این کوره‌ها نیست.
وی در عین حال از شهروندان درخواست می‌کند در صورت مشاهده فعالیت کوره‌های سنتی ذوب سرب، به اداره کل حفاظت محیط زیست استان گزارش بدهند تا جلوی آلودگی زیست‌محیطی گرفته شود.
همان‌گونه که موسوی می‌گوید: تشکل‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی ولو این‌که تعدادشان اندک است، علاقه‌‌مند هستند پیگیر برطرف شدن مشکلات واحدهای ذوب سرب باشند و اداره کل حفاظت محیط زیست استان علاوه بر توانمندسازی این تشکل‌ها از اطلاعات و ظرفیت آن‌ها استفاده می‌کند.
غیر از تاجران باتری‌های اسیدی و شمش‌های سربی کسی نیست که نگران آلایندگی زیست‌محیطی ناشی از باتری‌های اسیدی نباشد. چون ریزدانه‌های سربی که بر در و دیوار و از آن مهم‌تر بر مجاری تنفسی مردم نشسته است، تا سال‌ها به عنوان مهمانی ناخوانده بر جای خواهند ماند. مهم مسئولان استان هستند که در دوراهی توسعه این صنعت پرسود و حفظ جان شهروندان یک راه را انتخاب کنند.\
دفن غیراصولی پسماندهای خطرناک
فعالان محیط زیست استان در سال‌های اخیر تصاویر و فیلم‌های زیادی از نحوه دفن پسماندهای خطرناک برای همشهری ارسال کرده‌اند که حکایت از نبود مدیریت صحیح در دفن اصولی یا امحای این پسماندها دارد.
این مسأله دغدغه «عباس جعفری»، دکترای برنامه‌‌ریزی محیط زیست، هم است. وی می‌گوید: ریختن پسماندهای خطرناک در مسیر آبراهه‌های اصلی بسیار تأسف‌بار است. زمانی که در قم باران می‌بارد به جای این‌که خوشحال باشیم نگران هستیم. اگر قرار باشد پسماندها به دشت مسیله که یک منطقه بحرانی است منتقل شود، علاوه بر این‌که ریزگردها به تنهایی آلاینده هستند، اگر دارای محتوای عناصر سنگین و خطرناک مانند سرب باشند، آسیب‌هایی که به محیط زیست و سکونتگاه‌های اطراف وارد می‌کنند، بیشتر است.
جعفری معتقد است کامیون‌های حامل پسماندهای سربی این پسماندها را از استان‌های دیگر در اطراف قم تخلیه می‌کنند.
این کارشناس محیط زیست می‌گوید: برخی متولیان واحدهای سربی روش‌های فرار از قانون را یاد گرفته‌اند. از جمله استقرار در مرزهای استان یا در کارخانه‌های تعطیل و نیمه‌کاره و متروکه به شکل اجاره‌ای کوره می‌زنند و شب‌ها ضایعات باتری ذوب می‌کنند.
وی محدودیت دسترسی کوره‌های غیرقانونی به مواد اولیه را بهترین راهکار می‌داند و می‌افزاید: با چند ایست بازرسی در ورودی‌ها می‌توان مواد اولیه مصرفی این واحدها را ردیابی و یک بار برای همیشه این موضوع را ریشه‌کن کرد. اتحادیه باتری‌سازها هم طبق قوانین با باتری‌سازی‌های متخلف که به فروش غیرقانونی باتری اقدام می‌کنند برخورد و تلاش کند باتری‌ها به دست مراکز قانونی بازیافت برسد.
در همینه زمینه :