پرندگانی که نام خود را از قوم بلوچ و سیستان گرفته‌اند
محسن ملاح/پرنده نگر
شماری از پرندگان، نام ایران را بر خود دارند. چهارشنبه 5دی‌ماه جاری در همین صفحه مطلبی درباره «پرندگانی که نام کردستان و زاگرس را برخود دارند» منتشر شد. در این گزارش به پرندگانی اشاره می‌شود که زیستگاه برخی از آنها منطقه سیستان و بلوچستان است و نام این منطقه را گرفته‌اند. سیستان‌وبلوچستان منطقه‌ای است که اقلیم بی‌نظیری دارد و شبیه خوزستان در غرب کشور، تقاطع ورود و خروج پرندگان مهاجر است. یا به نوعی می‌توان از این استان به‌عنوان نخستین و آخرین ایستگاه پرندگان مهاجری نام برد که زمستان خود را در جنوب و شرق کشور و یا در شرق و جنوب شرق آسیا سپری می‌کنند. با توجه به آب و هوای متنوع و اقیانوسی، پرندگان آبزی، کنار آبزی و خشک‌زی زیادی را می‌توانیم در این ناحیه مشاهده کنیم. از میان ۵۵۳ گونه پرنده که تا امروز در کمیته ثبت پرندگان ایران به ثبت رسیده‌اند، استان سیستان و بلوچستان بعد از مازندران، فارس، تهران و خوزستان با ۳۵۹ گونه در رتبه پنجم قرار دارد. از این تعداد 4گونه به اسم بلوچ و یک زیر گونه به اسم سیستان اشاره دارد.
دارکوب بلوچی
(Dendrocopos assimilis) Sind Woodpecker
رنگ این دارکوب سیاه و سفید است. این پرنده تارک دارد و زیر دم نرها قرمز است. زیستگاه دارکوب بلوچی باغ‌های میوه، نخلستان‌ها و جنگل‌های منطقه بلوچستان است و در هرمزگان نیز مشاهده می‌شود. احتمال مشاهده این دارکوب در جنوب فارس و کرمان نیز وجود دارد. دارکوب بلوچی شباهت بسیار زیادی به دارکوب سوری(باغی) دارد. جالب اینجاست که در تلاقی برخورد این 2گونه، مثلا در میناب هرمزگان، هیبرید (جوجه‌ای که از جفت‌گیری دارکوب سوری و دارکوب بلوچی به‌وجود می‌آید) هم می‌دهند.
گنجشک بلوچی
(Sind Sparrow(Passer pyrrhonotus
این پرنده کمیاب آخرین‌بار در جنوب شرق بلوچستان، در تاریخ ۲۱ اکتبر ۱۹۷۵ میلادی رؤیت شده است. یک نمونه نر لکوبال(نام منطقه‌ای است) در بلوچستان در ۲۲ مارس ۱۹۰۱ میلادی مشاهده شده، اما مشخص نیست که این نمونه در کدام موزه نگهداری می‌شود. این گنجشک بسیار شبیه به گنجشک خانگی است. شناسایی این 2پرنده در طبیعت از یکدیگر تا حدودی دشوار است، اما از طریق صدا، رنگ دمگاه، طرح صورت و خط ابرویی قرمز رنگ که در گنجشک بلوچی نر دیده می‌شود، این 2گونه را می‌توان از هم تشخیص داد.
طاووسک
(Grey headed Swamphen (Porphyrio poliocephalus seistanicus
هم‌اکنون یک زیرگونه طاووسک در ایران وجود دارد که آن هم به نام منطقه سیستان اشاره دارد. بنا به گفته برخی از کارشناسان در گذشته 2زیرگونه طاووسک در ایران وجود داشته است، به همین دلیل در مورد زیرگونه‌های طاووسک در ایران نظریات مختلفی وجود دارد. «آی اُ سی کلا» (منبع جهانی فهرست پرندگان) هر 2گونه از طاووسک‌ها را از هم جدا کرده و یکی را سر خاکستری و دیگری را طاووسک غربی درنظر گرفته است. به‌طور خلاصه باید اشاره کرد که زیرگونه طاووسک سیستانی در گیلان و سیستان زادآوری داشته و از عراق تا شمال غرب هند حضور داشته است. متأسفانه هم‌اکنون تالاب هامون که یکی از مناطق مهم زادآوری و زمستان‌گذرانی پرندگان بومی، عبوری و مهاجر بوده، خشک شده است و این گنجینه عظیم، بدون آب و پرنده روزگار را سپری می‌کند. طاووسک در این فصل در ایران مشاهده می‌شود. متأسفانه در خوزستان این پرنده آبی‌رنگ بسیار زیبا را شکار می‌کنند و در بازار روی سینی‌های خون‌آلود به فروش می‌رسانند. بعضی از زیرگونه‌های پرنده‌هایی مانند کبک، دراج، سسک گلو‌سفید، سسک بیابانی کوچک و لیکو معمولی تاکنون فقط در استان سیستان و بلوچستان دیده شده‌اند، اما با وجود این، کلمه بلوچ یا سیستان را که گویای این منطقه است برخود ندارند.
*منابع در دفتر روزنامه موجود است.
شبگرد بلوچی
(Caprimulgus mahrattensis) Sykes’s Nightjar
پرنده دیگری که به اسم بلوچی آن را می‌شناسیم، شبگرد است. پرنده‌ای بسیار آرام که هنگام غروب آفتاب برای شکار حشرات در آسمان نمایان می‌شود. این پرنده نوک بسیار کوچک و دهان بسیار بزرگی دارد و حشرات را به‌راحتی در شب شکار می‌کند. شبگرد در طول روز به استراحت می‌پردازد. استتار این پرنده روی زمین یا روی تنه درختان فوق‌العاده است. از بین 3شبگرد که در ایران مشاهده می‌شود، شبگرد بلوچی شباهت زیادی به شبگرد معمولی دارد.
شاهین بلوچی
(Falco jugger) Lagger falcon
شکاری بسیار زیبایی که زیستگاه آن از شرق ایران و سیستان تا جنوب شرق آسیا پراکندگی دارد. این پرنده کمیاب به بالابان شباهت بسیاری دارد، تا جایی که پرنده‌نگرها در اکثر مواقع آنها را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند.
شاهین بلوچی فقط یک‌بار «نزدیک پرواده یزد در ۹ آوریل ۱۹۷۲ میلادی مشاهده شده است». هم‌اکنون گزارش دیگری از این پرنده در ایران نداریم، ولی ممکن است به‌طور اتفاقی و سرگردان در جنوب سیستان و بلوچستان دیده شود.
در همینه زمینه :