خودروی ارزانی که گران تمام شد

سروش خسروی| دبیر گروه اقتصاد

کل داستان با یک شوخی آغاز شد. به شوخی تصمیم گرفتیم یک گزارش از ادغام بنویسیم. ادغام 2خودروساز بزرگ کشور. آن روزها در همشهری یک معاون بسیار دقیق و منضبط کار می‌کرد که مو را از ماست می‌کشید، روراست بگویم، هم دوستش داشتیم هم از او حساب می‌بردیم، اما این گزارش ساختگی را به لطایف‌الحیل از فیلتر او هم عبور دادیم. فردای آن روز تیتر روزنامه این بود: ادغام دو خودروساز بزرگ کشور. درحالی‌که منتظر عواقب شوخی عجیب خود بودیم به ناگاه ورق برگشت.

صبح آن روز، همایشی با حضور اسحاق جهانگیری وزیر صنایع و معادن وقت و رضا ویسه رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران(ایدرو) وقت در حال برگزاری بود. در آن دوران ایدرو مالک اصلی 2شرکت سایپا و ایران خودرو بود. دوستان و همکارانی  که برای تهیه خبر و گزارش حاضر بودند، در حاشیه آن همایش به شوخی از جهانگیری و ویسه موضوع ادغام خودروسازان را می‌پرسند اما پاسخ مقامات به پرسش آنها شگفت‌انگیز بود. اسحاق جهانگیری پاسخ داد: «نمی‌دانم این خبر چگونه به روزنامه‌ها درز کرده اما طرح ما ادغام نیست». خبرنگاران متوجه می‌شوند که واقعا طرحی در حال بررسی است. همین پرسش را با رضا ویسه مطرح می‌کنند. او که آشکارا عصبانی بوده به اعتراض گفته: «آقایان، این طرح کاملا محرمانه بوده و جایش در روزنامه‌ها نیست و باید در این مقطع خبر آن را چاپ می‌کردید». ویسه بعد از آنکه عصبانیتش فروکش می‌کند‌؛توضیح می‌دهد چیزی که با عنوان ادغام خودروسازان در تیتر روزنامه همشهری از آن یادشده در واقع طرح تولید خودرو با پلت‌فرم مشترک در ایران خودرو و سایپاست. او برای نخستین‌بار فاش می‌کند که ایدرو در مشارکت با شریک‌ فرانسوی‌اش شرکت رنو در حال بررسی ابعاد تولید پلت‌فرم ال‌90 است.

رفقا به سرعت تماس گرفتند و کل ماجرا را تعریف کردند. حالا نوبت من بود که فکر کنم چیزی که آنها می‌گویند شوخی است، اما به‌تدریج که خبرگزاری‌ها اخبار همایش را منتشر می‌کردند خود ما هم از انتشار ابعاد ماجرا شگفت‌زده شدیم. حالا همه می‌پرسیدند خبر را از کجا گرفته‌ایم، وقتی می‌گفتیم خبر زاییده ذهن ماست باورشان نمی‌شد اما حقیقت داشت.

هرچند همه‌چیز با یک شوخی شروع شد اما آنچه این‌جا خواندید یک داستان واقعی بود. داستانی که از آن اغلب، در بین اهالی رسانه با نام شم خبری یاد می‌کنند. ریسک روزنامه همشهری در چاپ یک گزارش تحقیقی موجب شد ابعاد یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های همکاری صنعتی ایران با سرمایه‌گذاران و صنعتگران بین‌المللی روشن شود. مسئولان صنعت خودرو برای مصرف‌کنندگان رویا بافتند و وعده دادند خودرویی را در تیراژ بالا و با قیمت پیکان تحویلشان می‌دهند. پیکان در آن روزگار 7میلیون تومان قیمت داشت. قرار شد پروژه ال‌90 که شامل تولید خودرو فرانسوی- رومانیایی «لوگان» بود با این هدف پیش‌رود اما این هدف هیچ‌گاه محقق نشد.

در آستانه هزاره جدید و قرن 21 صنعت خودروی جهان به شکلی دیوانه‌وار به سمت ادغام می‌رفت. کل صنعت خودروی جهان در 7کنسرسیوم بزرگ و چند ملیتی ادغام شده بود. صنعت خودروی ایران هم نمی‌خواست از قافله عقب بماند پس آستین‌ها را بالا‌زدند و طرح تولید با پلت‌فرم مشترک روی میز مدیران ارشد وزارت صنایع و معادن قرار گرفت. سال 80 ،سال ویژه‌ای برای اقتصاد ایران بود در آغاز دهه جدید موج اقبال سرمایه‌گذاران بین‌المللی تحت‌تأثیر گفتمان دولت اصلاحات و همچنین قراردادهای خلاقانه طراحی شده برای جذب سرمایه‌گذاری در صنعت نفت به‌ناگاه افزایش یافت. تا پیش از آن حجم و ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد ایران همواره در سطح چندصدمیلیون دلار متوقف بود اما در سال 1380 این رقم به مرز 2میلیارد دلار نزدیک شد و در سال 81 رکوردی جالب توجه را به جای گذاشت و تا مرز 4میلیارد دلار هم بالا رفت. دوران شکوفایی اقتصاد ایران بود. وضع تا به آن حد تغییر کرده بود که وزیر اقتصاد پر کار دولت دوم سیدمحمد خاتمی، یعنی طهماسب مظاهری در نشست معارفه‌اش به‌عنوان وزیر اموراقتصادی و دارایی به صراحت گفت که دیگر نمی‌خواهد وزیر دارایی یعنی مسئول اخذ مالیات باشد بلکه قصد دارد از این پس با عنوان وزیراقتصاد فرماندهی اقتصادی دولت را بر دوش بگیرد.

در چنین فضای پر شوری بدیهی بود که همه دنبال توسعه باشند، توسعه صنعت نفت با قدرت در پارس‌جنوبی با حضور سرمایه‌گذاران بین‌المللی اعم از شل و بریتیش پترولیوم، توتال و حتی شرکت‌های مالزیایی و روسی،ژاپنی و چینی پیش می‌رفت. در صنعت فولاد ایتالیایی‌ها در توسعه نقش پررنگی برعهده گرفته بودند اما در صنعت خودرو نقش فرانسوی‌ها پررنگ بود. فرانسه که تجربه شیرین تولید خودرو و مالکیت شرکت داچیا در رومانی، پس از سال‌ها حاکمیت کمونیسم را پشت سرش می‌دید قصد داشت ایران و به‌ویژه جاده مخصوص کرج را به سکوی پرتاب صنایع خودروسازی‌اش به سوی بازار‌های آسیای میانه و خاورمیانه تبدیل کند. پروژه ال‌90، 2 سال پس از روزی که تیتر معروف همشهری به چاپ رسید یعنی در سال 82 آغاز شد اما خودروها چندی بعد به‌دست مصرف‌کنندگان و پیش خریدارانش رسید. حالا تندر، خودروی نه چندان زیبایی بود که همه از فنی خوب آن سخن می‌گفتند. اما قیمت تندر‌90 هیچ‌گاه به حد پیکان که هیچ، به قیمت پراید هم نزدیک نشد. خودرویی که قرار بود در بازار خودروی ایران معجزه کند کم‌کم به آفت تکرار در صنعت خودروی ایران گرفتار آمد و هر چه از زمان تولید اولیه‌اش گذشت نمای بیرونی آن کسل‌کننده‌تر می‌نمود. حالا به‌نظر می‌رسد اوضاع سال 97 و تحریم‌های یکجانبه آمریکا عملا بر صفحه پایان عمر این خودرو در خطوط تولید ایران امضای نهایی را درج کرده است.