محاکمه، توقیف و قتل

محسن تولایی | خبرنگار

فروردین77: 15فروردین غلامحسین کرباسچی، شهردار تهران به همراه برخی از شهرداران مناطق مختلف تهران به اتهام اختلاس و سوءاستفاده از اموال دولتی به‌طور موقت بازداشت می‌شود. عطاءالله مهاجرانی، سخنگوی دولت می‌گوید: «دولت تأسف و تأثر خود را نسبت به بازداشت جناب آقای کرباسچی، شهردار موفق و ممتاز تهران اعلام می‌کند.» 11روز پس از دستگیری شهردار تهران، محمد خاتمی رئیس‌جمهور در نامه‌ای خطاب به رهبر انقلاب درخواست آزادی کرباسچی را مطرح می‌کند. آیت‌الله خامنه‌ای نیز همان روز در نامه‌ای به شیخ محمد یزدی، رئیس قوه‌قضاییه دستور آزادی وی را می‌دهند تا پرونده طبق مقررات قضایی ادامه یابد.

  اردیبهشت77: رهبر انقلاب 22اردیبهشت در بازدیدی سرزده و غیرمترقبه به دانشگاه تهران رفته و در مسجد دانشگاه تهران می‌گویند به میان دانشجویان آمده تا پاسخگوی سؤالات آنان باشد. آیت‌الله خامنه‌ای در همین پرسش و پاسخ‌ها می‌گویند: «من آقای خاتمی را از سال1337 که با مرحوم پدرشان آشنا بودم می‌شناسم. البته بنده 5یا 6سال از آقای خاتمی بزرگ‌ترم. روابط فیمابین بنده با رئیس‌جمهور بسیار خوب بوده است.»  برخی ناآرامی‌ها در اصفهان اوضاع این شهر را آشفته جلوه می‌دهد؛ دامنه تحرکات در نجف‌آباد شدیدتر است. آیت‌الله خامنه‌ای، رهبرمعظم انقلاب 24اردیبهشت‌ماه پیامی خطاب به مردم اصفهان صادر می‌کنند و می‌گویند: «در استان اصفهان بقایای منافقین و باند تبهکار مهدی هاشمی معدوم به فعالیت‌های اسرائیل‌پسند روی آورده‌اند و با اغفال برخی ساده‌دلان، موجب آزار و مزاحمت برای مردم عزیز و شریف نجف‌آباد که اخلاص و فداکاری آنان زبانزد همه است شده‌اند.» اتحادیه اروپا به‌دنبال یک دوره مذاکرات فشرده با دولت آمریکا که تونی بلر نخست‌وزیر انگلیس، بیل کلینتون رئیس‌جمهور آمریکا و کمیسر تجارت خارجی اتحادیه اروپا در آن حضور دارند موفق می‌شود ایالات متحده را به لغو قانون فرامرزی مجازات شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران، کوبا و لیبی وادار کند. این دیدار در لندن برگزار می‌شود. براساس توافق اتحادیه اروپا با دولت آمریکا تحریم داماتو علیه ایران لغو می‌شود.

  خرداد77: نخستین سالگرد دوم خرداد در دانشگاه تهران برگزار می‌شود. سیدمحمد خاتمی در جمع حامیانش سخنرانی می‌کند و می‌گوید: «آزادی با هرج‌و‌مرج فرق دارد. آزادی غیر از ولنگاری اخلاقی و معنوی است. تلقی ما از آزادی، رعایت موازین اخلاقی و معنوی است.» برخی شعار می‌دهند «صداوسیما و نیروی انتظامی اصلاح باید گردند»؛ شعارهایی هم خواهان استعفای یزدی، رئیس قوه‌قضاییه است. حدود یکصد‌نفر هنگام بازگشت از دانشگاه ضرب‌وشتم و تعدادی نیز دستگیر می‌شوند. نخستین جلسه دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار تهران به اتهام تصرفات و صدور مجوزهای غیرقانونی به ریاست حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی‌اژه‌ای برگزار می‌شود. عمر کابینه اصلاحات یک سال نشده، یکی از وزرایش را با استیضاح مجلس اصولگرا از دست می‌دهد. این جدی‌ترین و شفاف‌ترین پالس مخالفان راست‌گرای خاتمی به توسعه سیاسی دولت اصلاحات است. مرضیه وحیددستجردی و محمدرضا باهنر ازجمله استیضاح‌کنندگان هستند. باهنر می‌گوید: «روشی که آقای نوری به‌عنوان راه توسعه و مشارکت سیاسی برگزیده است مورد ایراد مجلس است.» در وزارت کشور عبدالله نوری، گروه‌ها و قشرهای مختلف اجتماعی برای گرفتن مجوز از وزارت کشور به‌منظور برگزاری تجمع مشکلی ندارند. همین نیز از تحمل مجلس پنجم خارج است و به‌طور خاص اعطای مجوز در مورد تجمع پارک لاله و نهضت آزادی را از جمله عملکردهای منفی این وزارتخانه می‌دانند. نوری از وزارت می‌افتد.

  تیر77: هفتمین و آخرین جلسه دادگاه کرباسچی 20تیر برگزار می‌شود؛ در آخرین دفاعیاتش اشاره‌ای به پیروزی خاتمی در انتخابات سال گذشته دارد و می‌گوید: «ما برای انقلاب و برای گرم کردن تنور انتخابات وارد صحنه شدیم، البته شاید به‌گونه‌ای وارد این تنور شدیم که دستمان را سوزاند.» خاتمی، عبدالواحد موسوی‌لاری را به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت کشور به مجلس معرفی می‌کند. او رأی اعتماد می‌گیرد.

  مرداد77: دادگاه شهردار تهران حکم نهایی خود را در نخستین روز مردادماه اعلام می‌کند. کرباسچی به اتهام «اختلاس» و «تبانی» به 3سال حبس قطعی، رد مبالغ غیرقانونی برداشت شده و 10سال انفصال از خدمات دولتی محکوم می‌شود.  علی شمخانی، وزیر دفاع می‌گوید: «ایران موشکی با برد هزار و 300کیلومتر را با موفقیت آزمایش کرد.» این موشک بعدا به شهاب3 شناخته می‌شود. روزنامه توس، به فاصله 24ساعت پس از سخنان آیت‌الله یزدی، رئیس قوه قضاییه در نمازجمعه توقیف می‌شود. این دومین روزنامه اثرگذار اصلاح‌طلبان پس از روزنامه «جامعه» است که به سردبیری ماشاءالله شمس‌الواعظین منتشر می‌شود و به محاق توقیف می‌رود. «آزادی» پرتکرارترین واژگان این روزهای رئیس‌جمهور در دیدارهای مختلف است؛ می‌گوید باید موانع پیش‌روی آن را برداریم و نشان دهیم که دین با آزادی مشروع انسان مخالف نیست. روزهای ترک‌تازی طالبان در افغانستان است و به کنسولگری ایران در مزارشریف نیز وارد می‌شوند. 9دیپلمات و خبرنگار ایرانی به شهادت می‌رسند. 

  شهریور77: خاتمی برای شرکت در اجلاس جنبش عدم‌تعهد راهی آفریقای جنوبی می‌شود. عبدالله نوری و عطا‌ءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ در اطراف خیابان انقلاب – محل برگزاری نمازجمعه- کتک می‌خورند. این اقدام در واکنش به سیاست‌های باز فرهنگی دولت خاتمی صورت می‌گیرد. به‌دنبال اوج گرفتن درگیری‌های داخل افغانستان و شرارت‌های گروهک طالبان، سپاه در شرق کشور رزمایش می‌دهد. ابلاغیه رهبر انقلاب پشتوانه این رزمایش است. مقامات می‌گویند اجازه نمی‌دهند آمریکا و غرب از مردم افغانستان علیه منطقه استفاده کنند. ارتشی‌ها نیز در شرق کشور رزمایش می‌دهند. رهبر انقلاب نیز پیامی در ارتباط با جنایات طالبان در افغانستان منتشر می‌کند. سمتی با نام فرماندهی کل ارتش در نیروهای مسلح به‌وجود می‌آید که عالی‌ترین سمت ارتشی محسوب می‌شود. محمد خاتمی به‌منظور شرکت در پنجاهمین نشست سازمان ملل متحد به نیویورک می‌رود. او در سخنرانی 30‌ام شهریورماه خود در مجمع عمومی سازمان ملل سال2001 را به نام سال گفت‌وگوی تمدن‌ها پیشنهاد می‌دهد. این پیشنهاد با اکثریت قاطع آرا به تصویب می‌رسد.

  مهر77: آیت‌الله خامنه‌ای 8مهرماه 77 در حکمی خطاب به «تیمسار سرلشکر علی شهبازی» وی را به‌عنوان نخستین فرمانده کل ارتش جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کند. حجت‌الاسلام ناطق نوری، رئیس مجلس برای انجام سفری 7روزه به ایتالیا و اسپانیا و دیدار و گفت‌وگو با روسای مجالس این دو کشور راهی رم می‌شود. انتخابات سومین دوره مجلس خبرگان رهبری پیش رو است و آیت‌الله جلال‌الدین طاهری، نماینده ولی فقیه و امام جمعه اصفهان در نامه‌ای به فقهای شورای نگهبان می‌نویسد: «صلاحیت گروه قابل‌توجهی از یاران و زجرکشیده‌های انقلاب و کسانی که بارها مورد تأیید و توجه حضرت امام‌خمینی(ره) و مقام معظم رهبری بوده‌اند رد شده است که اگر تعبیر فاجعه مناسب نباشد، قطعا ضایعه تأسف‌آوری است.» 167نامزد تأیید‌صلاحیت می‌شوند و 214نفر نیز رد صلاحیت.

    آبان77: جمعه اول آبان انتخابات خبرگان برگزار می‌شود. آیات رفسنجانی، مشکینی، امامی‌کاشانی، یزدی، جنتی و حجج اسلام توسلی، ری‌شهری، دری نجف‌آبادی و مجید انصاری از تهران راهی مجلس خبرگان رهبری می‌شوند. حجت‌الاسلام مهدی کروبی دبیرکل مجمع روحانیون مبارز در نامه‌ای به آیت‌الله جنتی، دبیرکل شورای نگهبان نسبت به ردصلاحیت چهره‌هایی همچون غلامحسین جمی، امام جمعه آبادان در انتخابات خبرگان دوم یا موسوی خوئینی‌ها و مروجی بروجردی انتقاد می‌کند. آیت‌الله جنتی نیز در پاسخ می‌نویسد: «آیا شما در گذشته و آنجا که قدرتی داشتید یکجانبه عمل نکردید و نمی‌کنید؟ این همه عزل و نصب‌های وزرا، استانداران، مدیرکل‌ها، روسا، مقامات عالی و دانی که عددشان را خدا می‌داند و من نمی‌توانم مثل شما نام اشخاص را ببرم و روزنامه‌ها و دیگران می‌توانند در شرایط مساعد فهرست بلندبالای آنها را بدهند، همه با حساب‌وکتاب و از روی حق و عدالت و بدون لحاظ جریان‌های سیاسی بوده؟» روابط خارجی ایران در دوره خاتمی همچنان رو‌به‌بهبود است. وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپایی و کشورهای عضو شورای همکاری‌های خلیج‌فارس در نشست مشترکی در لوکزامبورگ از ارتباط بهتر با ایران استقبال می‌کنند. کمال خرازی، وزیر امور خارجه نیز به عربستان سعودی سفر می‌کند و با ملک فهد، پادشاه عربستان دیدار و گفت‌وگو می‌کند.

    آذر77: قتل‌های زنجیره‌ای چهره‌ها و نویسنده‌های دگراندیش نظام دولت خاتمی و وزارت اطلاعات او را به چالش می‌کشد. داریوش فروهر، وزیر کار دولت موقت بازرگان و رهبر حزب ملت ایران و همسرش پروانه اسکندری عصر نخستین روز آذر در منزل شخصی خود در محله فخرآباد تهران با ضربات چاقو به قتل می‌رسند. محمد مختاری و محمدجعفر پوینده، از نویسندگان و مترجمان نیز به قتل می‌رسند. رئیس‌جمهور دستور پیگیری می‌دهد. خاتمی در مراسم روز دانشجو در دانشگاه شریف خطاب به رقبای سیاسی خود می‌گوید: «دوستان! مگر انقلابی و جبهه‌رفته تنها شما هستید؟ چرا به‌خود اجازه می‌دهید که سلیقه خود را عین انقلاب بدانید و آن را به دیگران تحمیل کنید؟» او هشدار می‌دهد: «با کسی شوخی ندارم. اگر کسی از چارچوب قانون بیرون برود، برخورد می‌کنم. به قانون کشاندن نیز از طریق قانون خواهد بود.»

    دی77: ثبت‌نام نخستین دوره انتخابات شوراهای شهر‌و‌روستا انجام می‌شود. رئیس‌جمهور استعفای دری نجف‌آبادی از وزارت اطلاعات را می‌پذیرد. او زیر فشار شدید انتقادات قتل‌های زنجیره‌ای مجبور به استعفا شد؛«به‌رغم بی‌حرمتی‌ها، ناسپاسی‌ها و با صرف‌نظر از حقوق خود از مقام وزارت اطلاعات کناره می‌گیرم.»

    بهمن و اسفند77: محمد نیازی، دادستان نظامی تهران اعلام می‌کند 4متهم اصلی قتل فروهر، مختاری و پوینده از سری قتل‌های زنجیره‌ای دستگیر شده‌اند. حجت‌الاسلام علی یونسی با 197رأی موافق و 9رأی مخالف از مجموع 224رأی مأخوذه در مجلس، وزیر اطلاعات می‌شود. نخستین انتخابات شوراها هفتم اسفندماه در کشور برگزار می‌شود. محمد خاتمی، رئیس‌جمهور برای سفری 3روزه عازم ایتالیا می‌شود. او در این سفر با روسای جمهور و مجلس این کشور و پاپ ژان‌پل‌دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان در واتیکان دیدار می‌کند.