از چندپیشگی تا چندشغله‌بودن

موسی علوی

شغل دوم و سوم قدمتی طولانی دارد اما به شکل مدرن خودش از دهه70 به بعد بود که سر و شکل گرفت. چرا؟ چون نقطه پرگار سبک زندگی ایرانیان و مخصوصا تهرانی‌ها، کم‌‌کم داشت عوض می‌شد. زندگی در تهران کمی گران‌تر تمام می‌شد و به همین نسبت باید درآمدی بیشتری هم به‌دست می‌آمد. در دهه60 و قبل‌تر از آن، البته همه مردم یکدست بودند و زندگی‌های مدرن‌تر، چندان طرفدار نداشت. یک‌جورهایی که انگار جماعت، روی کم داشتن و قناعت، توافق کرده باشند. اما از دهه70 به بعد، قصه عوض شد.

چند تصویر از چندپیشگی

معروف‌ترین تصاویر از چند‌پیشگی را باید در یکی از درس‌های معروف کتاب‌های مدرسه‌ای دهه‌های 60 و 70 جست. آنجا که پدر خانواده، برای تأمین معاش خانواده، شب‌ها ناچار بود که خطاطی کند و پاکت‌ها و برگه‌هایی را بنویسد. پسر خانواده هم که خطی خوش داشت، برای کمک به پدر خانواده، شب‌ها که او خسته از این کار به رختخواب می‌رفت، شروع به نوشتن می‌کرد. درس و چشم پسر خانواده کم‌کم ضعیف‌‌شد. تا اینکه پس از کلی غرولند به او وتحقیر کردنش به خاطر بی‌توجهی‌اش به فداکاری پدر خانواده، او را یک‌شب درحالی‌که روی برگه‌ها خوابش برده بود، پیدا کردند و قصه ختم به خیر شد. حتی فیلم این داستان هم ساخته شد. تصویر بعدی در آن دوره، مربوط به فیلمی بود که اکبر عبدی هم در آن بازی کرده بود. باز هم پدر خانواده ناچار شد برای تأمین معاش، با همکاری آبدارچی شرکتش، سیگارفروشی کند. باز هم همه خانواده از او گلایه‌مند بودند و برادرخانمش، که اکبر عبدی باشد، به او اتهام ازدواج مجدد زد و خانواده ترکش کردند. تا اینکه پسر خانواده که یک روز با موتور دایی‌اش داشت در شهر دور می‌زد، پدرش را در حال سیگارفروشی دید. باز هم همه‌چیز ختم به خیر شد. در واقع در این تصاویر، شغل دوم یک امر شاذ و خاص محسوب می‌شد و مثل امروز، یک امر رایج و حتی واجب نبود.

چند‌پیشگی با دهه70 شروع شد

اما از ابتدای دهه 70، دیگر شغل دوم یک فداکاری نبود، کم‌کم داشت تبدیل به یک اجبار می‌شد. با مرور روزنامه‌های سال72 به نتایج جالب‌تری می‌رسیم. در گزارشی که در شانزدهم اردیبهشت این‌ماه و در روزنامه کیهان درج شده، «کاهش درآمد سرانه و بالا رفتن سریع قیمت اقلام مصرفی» ازجمله دلایل چند‌شغله بودن دانسته شده. همچنین از قول یک کارشناس نیز آمده است که«در کشورهایی که از اقتصاد متلاطم و متغیری برخوردارند، امنیت اقتصادی یگانه محوری است که رفتارها و کردارهای فردی را شکل می‌دهد. در واقع کسب درآمد از طریق چند‌پیشگی، آبرومندترین و قانونی‌‌ترین راه انطباق فرد با شرایط اجتماعی و اقتصادی است».

چند‌پیشگی و کاهش بهره‌وری

همچنین در ادامه این گزارش‌ها و طی روزهای بعدتر، «کاهش بهره‌وری و فروش استراحت»، نتیجه چند‌شغله بودن دانسته شده. همچنین از قول یک معلم چند‌شغله نقل شده است که «می‌دانم آن توانی که برای معلمی دارم، نمی‌توانم برای بچه‌ها به‌کار گیرم و همین عذابم می‌دهد.» از قول یک فرد چند‌پیشه دیگر نیز آمده است که کوپن‌فروشی می‌کند، ولی چون جمعه‌ها این کار درآمدی ندارد، به ترمینال رفته و سیگارفروشی می‌کند؛ خیلی هم سعی کرده چرخی تهیه کند و به آن‌جا برود که نشده. از دیگر نمودهای جالب چند‌شغله بودن در این دوره و زمان، خرید اجناس کوپنی همچون گوشت و... و فروش آنها در بازار آزاد بوده. به‌طوری که مثلا مقابل مراکزی که گوشت کوپنی یا سهمیه‌ای می‌دادند، افرادی صف می‌بستند تا گوشت سهمیه‌ای خریده و با قیمتی بالاتر آن ‌را بفروشند. البته اگر فروشندگان متوجه می‌شدند که شما روزهای گذشته هم آمده‌اید، از این کار ممانعت می‌کردند. جالب اینکه در گزارش‌های آن روزها، چندپیشگی معلول عدم‌تأمین عادلانه زندگی افراد دانسته شده و حتی به چند‌پیشگی مدیران و اثرات سوء آن پرداخته شده است.