مهارت‌آموزی ‌ درحد حرف

فهیمه طباطبایی/ خبرنگار
«اول متوسطه که بودیم، مشاوران تحصیلی دائم ما رو تشویق می‌کردن که به جای رشته‌های نظری بروید هنرستان، بروید فنی و حرفه‌ای بخونید، رشته‌های نظری اشباع شدند، رشته‌های نظری بازار کار ندارند. حالا ما اومدیم هنرستان اما با کدوم امکانات؟ با چه تعداد مربی؟ با کدوم محتوای آموزشی به‌روز؟» اینها خلاصه انتقادهای تند هنرجویان سال سوم هنرستان احمدی روشن در منطقه14 تهران است که اتفاقا جزو هنرستان‌های خوب و مطرح شهر تهران است. آنها پشیمان نیستند که فنی حرفه‌ای را انتخاب کرده‌اند اما از بی‌توجهی آموزش و پرورش نسبت به هنرستان‌ها شاکی هستند و اسم آن را گذاشته‌اند بی‌عدالتی.

سال‌هاست که مسئولان آموزش و پرورش در قالب هدایت تحصیلی به‌دنبال افزایش هنرجویان رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در مقطع متوسطه هستند. علی زرافشان، معاون پیشین آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در این‌باره گفته است: «تأکید اسناد بالادستی بر توسعه و تقویت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، مهارت‌آموزی و همچنین ارتقای توان کارآفرینی کشور است. بالاخص بند76 سیاست‌های کلی تدوین برنامه ششم توسعه بر افزایش سهم آموزش‌های مهارتی در نظام آموزشی کشور و ضرورت توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تأکید دارد.» این سیاست‌ها به علاوه هزاران کلمه سخنرانی در باب مهارت‌آموزی در سطح نظام و دولت باعث شد که هم‌اکنون 910هزار دانش‌آموز برای ادامه تحصیل به هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای هدایت شوند.


امکانات کارگاهی هنرستان‌ها کم و قدیمی است
اما سیاست افزایش هنرجویان رشته‌های فنی‌و‌حرفه‌ای با مشکلات گوناگونی همراه بوده است. آنطور که هنرآموزان و هنرجویان این رشته می‌گویند، بخشی از مشکلات مربوط به کمبود امکانات فنی و تجهیزات در هنرستان‌هاست. مسئله دوم به نیروی انسانی ناکافی بر‌می‌گردد و سومین نکته نیز محتوای آموزشی ضعیف در این رشته است.

علی غیاث‌آبادی فراهانی، دبیر رشته ساخت و تولید در این‌باره به همشهری می‌گوید: «مهم‌ترین مشکل هنرستان‌ها، امکانات کارگاهی آنهاست که متناسب با تکنولوژی روز نیست.

درحالی‌که صنایع مختلف در دنیا در حال پیشرفت است، ماشین‌آلات و ابزاری که در هنرستان‌ها استفاده می‌شود، قدیمی و ناکارآمدند و عملا آموزش‌ها را بی‌فایده و بدون کاربرد می‌کنند که این نقطه ضعف شدید شاخه‌های این رشته محسوب می‌شود.»

او در ادامه به کمبود استاد‌کار تخصصی و حرفه‌ای اشاره کرد و افزود: «ما در کارگاه‌های آموزشی واقعا به‌وجود یک نیروی مجرب و حرفه‌ای نیاز داریم، به‌طور مثال، در برق یا مکانیک این نیاز جدی‌تر است چون باعث انتقال تجربه‌های ارزشمند و دقیقی در حوزه کاری خود به دانش‌آموزان می‌شوند اما متأسفانه اخیرا نیروی استاد‌کار را در بسیاری از کارگاه‌های هنرستان‌ها به‌علت کمبود نیرو حذف کرده‌اند یا اخیرا دوره‌های آموزش ضمن خدمت در دروس تخصصی هنرستان‌ها بسیار کم شده و حتی می‌توان گفت که تعطیل شده است، درحالی‌که برگزاری این کلاس‌ها برای افزایش دانش روز مربی بسیار ضروری بود.»


حذف سرپرست و استاد‌کار کارگاه به‌دلیل کمبود نیرو
محمد حبیبی، از معلمان هنرستان در شهرستان رباط‌کریم ‌از این کمبود نیرو گلایه کرد و به همشهری گفت: «در سال‌های اخیر با تجمیع کلاس‌ها، افزایش تعداد دانش‌آموزان در کلاس درس و کاهش نیروی انسانی در هنرستان‌ها روبه‌رو هستیم. به‌طور نمونه، دروس جوشکاری و پرس را تجمیع کرده و یک معلم به آن اختصاص داده‌اند و معلم دیگری را که آزاد‌شده، برای تدریس به بخش دیگری برده‌اند یا در تلاش هستند که در پرداخت حق‌التدریس‌ها صرفه‌جویی کنند.»

او می‌گوید: «در هنرستان رشته‌هایی وجود دارد که به دلیل عدم‌نظارت کافی، منجر به مرگ می‌شوند. به‌عنوان مثال، در رشته تراشکاری و صنایع فلزی نظارت دائمی نسبت به دانش‌آموز نیاز است تا مسائل ایمنی رعایت شود؛ یعنی در کارگاه هنرستان‌ها به‌ازای 25دانش‌آموز یک سرپرست بخش بر مسائل نظارت می‌کرد اما هم‌اکنون سرپرست بخش کارگاه را حذف کرده‌اند.»
این معلم ادامه داد: «هم‌اکنون یک سرپرست بخش باید به تمام کارگاه‌ها در هنرستان نظارت کند و شاهدیم که با هدف صرفه‌جویی، بحث ایمنی دانش‌آموزان را فدا کرده‌اند؛ طبق بخشنامه‌های وزارتی هر 36ساعت کارگاه 2معلم و یک سرپرست بخش نیاز دارد اما هم‌اکنون انباردار، استادکار و سرپرست بخش را حذف می‌کنند و معلم باید اغلب وظایف را انجام دهد و توجه ندارند که با این تصمیم کیفیت آموزش را کاهش داده و ممکن است خطر جانی نیز داشته باشد.»


هدایت دانش‌آموزان ضعیف به هنرستان‌ها
پذیرش دانش‌آموزان با معدل ضعیف و یا انگیزه پایین یکی دیگر از مسائلی است که مربیان رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش با آن مواجه هستند. صنم علی‌نژاد، مربی رشته نرم‌افزار‌های رایانه‌ای در این‌باره به همشهری گفت: «معمولا در مشاوره هدایت تحصیلی، دانش‌آموزانی را به فنی حرفه‌ای و کاردانش معرفی می‌کنند که از سطح علمی بسیار پایینی برخوردارند، حال آنکه ما در هنرستان‌ها به‌ویژه بخش فنی و حرفه‌ای مباحث تئوری و عملی را داریم که نیاز به داشتن پایه علمی خوب است. مثلا در رشته‌هایی مانند حسابداری، شبکه و نرم‌افزار، تاسیسات، مکانیک و خودرو نیاز است که پایه علمی هنرجو در دروس ریاضی و آمار خوب باشد اما متأسفانه بسیاری از هنرجویان به‌علت ضعف شدید در این دروس باعث افت سطح آموزش می‌شوند.»

او ادامه داد: «این اتفاق در سال‌های گذشته با برداشته‌شدن شرط قبولی در سال نهم بسیار پررنگ‌تر شده و حتی دانش‌آموزانی در هنرستان‌ها ثبت‌نام می‌شوند که معدلشان زیر 10 است.

حالا تصور کنید که چه اتفاقی در کلاس درس رخ می‌دهد و چقدر هم سایر هنرجویان و هم مربی از این وضعیت آسیب می‌بینند و ساعات آموزشی که می‌تواند مفید باشد، به هدر می‌رود.»

اما هنرجویان رشته فنی حرفه‌ای نیز همانند معلمانشان انتقادهای زیادی نسبت به وضعیت هنرستان‌ها دارند و بیشتر صحبت‌هایشان روی محتوای آموزشی شاخه‌های مختلف این رشته است. سیدهادی موسوی، دانش‌آموز شاخه مکانیک و خودرو در این‌باره به همشهری گفت: «کتاب‌های درسی رشته‌های فنی حرفه‌ای بسیار قدیمی است و تطابقی با نیاز بازار ندارد. الان در حوزه خودرو اتفاق‌های بسیار جدیدی رخ داده ولی ما هنوز درباره موتور پیکان و پراید آموزش می‌بینیم یا در رشته حسابداری هنوز از روش‌های قدیمی و نرم‌افزارهای ابتدایی برای تدریس استفاده می‌شود یا در صنایع نساجی هنوز ریسندگی، رنگرزی و مقدمات بافندگی و طراحی پارچه آنطور که در سده 1900میلادی وجود داشته، آموزش داده می‌شود و هنرجو بعد از فارغ‌التحصیلی واقعا برای بازار کار آماده نشده است.»

به اعتقاد کارشناسان، با وجود اینکه بیش از 3دهه از فعالیت هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای در کشور می‌گذرد و طبق مصوبه برنامه ششم توسعه باید 50درصد دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم جذب این مدارس شوند، اما همچنان توجه به این هنرستان‌ها، اختصاص بودجه مناسب و کادر متخصص و.... از اولویت‌های نظام آموزشی کشور نیست و آنها به محلی برای تبعید دانش‌آموزانی تبدیل شده‌اند که امکان تحصیل در رشته‌های ریاضی و فیزیک، علوم تجربی و علوم انسانی را ندارند.


مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش به همشهری می‌گوید:
بودجه‌آموزش فنی و‌حرفه‌ای تنها 37میلیاردتومان است
برای پاسخ به انتقادهای متعدد و گوناگون معلمان و هنرجویان فنی و حرفه‌ای به سراغ محسن حسینی مقدم، مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش رفتیم. او نه‌تنها تلاشی برای تکذیب انتقادها نداشت بلکه بسیاری از آنها را درست و واقعی نامید و گفت که «توجه به مهارت‌آموزی نباید فقط در حرف باشد و مسئولان بالادستی اگر واقعا اعتقاد به رشته‌های فنی و حرفه‌ای دارند باید در عمل این ارادت را نشان دهند وگرنه با این نیمچه نگاه کنونی قطعا با مشکلات جدی در رشته‌های مهارتی روبه‌رو می‌شویم.»


اضافه‌شدن یک پایه تحصیلی به فنی و حرفه‌ای
حسینی نخستین پرسش درباره محتوای ضعیف آموزشی در رشته‌های فنی و حرفه‌ای را که هم مربیان و هم هنرجویان نسبت به آن انتقاد داشتند اینگونه پاسخ داد: «بعد از استقرار کامل نظام آموزشی 3-3-6 و 3 ساله‌شدن رشته فنی و حرفه‌ای، محتوای آموزشی این رشته نیز دستخوش تحولات جدی شد؛ یعنی با توجه به نیاز تازه بازار کار و صنایع، محتوای جدیدی را تدوین کردیم که امسال توزیع شد و کتاب‌ها نسبت به سال‌های پیش تغییر پیدا کردند. در ادامه این تغییرات در بخش محتوا بنا شد که در سال تحصیلی جاری تمام آموزش‌ها در هنرستان‌ها تلفیقی (یعنی تئوری و عملی با هم) در کارگاه‌های آموزشی هنرستان‌ها برگزار شود. البته امسال چون سال ابتدایی اجرای طرح جدید است ناهماهنگی و مشکلاتی وجود خواهد داشت ولی در سال‌های بعد بهتر خواهد شد.


برای پایه دوازدهم فنی و حرفه‌ای تجهیزات کارگاهی نداریم
او در پاسخ به دومین انتقاد مربیان و هنرجویان فنی و حرفه‌ای درباره کمبود تجهیزات و امکانات کارگاهی هنرستان‌ها گفت: «‌بالطبع بعد از 3 ساله‌شدن رشته فنی و حرفه‌ای، نیاز هنرستان‌ها به تجهیزات کارگاهی در رشته‌های گوناگون افزایش پیدا کرد. هم‌اکنون در پایه دهم این تجهیزات بین 70 تا 100درصد و در پایه یازدهم بین 40 تا 50 درصد پاسخگوی نیاز هنرجویان ماست و در پایه دوازدهم متأسفانه هیچ تجهیزات کارگاهی وجود ندارد که یک نقطه بزرگ منفی محسوب می‌شود. البته ما این نیازها را در طرحی جامع نوشته‌ و اعلام کرده‌ایم که در هر دو بخش فنی و حرفه‌ای و کاردانش به چه میزان اعتبار برای تجهیز هنرستان‌ها نیاز داریم. اگر همین امروز دولت یک هزار میلیارد تومان به این بخش اختصاص دهد تازه ما به نقطه صفر می‌رسیم و بخشی از کمبودهای جدی‌مان در حوزه تجهیزات کارگاهی برطرف خواهد شد. متأسفانه بودجه آموزش فنی و حرفه‌ای در بخش آموزش و پرورش در سال 96، 52 میلیارد تومان بود که در سال 97 به 37.5 میلیارد تومان کاهش پیدا کرد و مشکلات ما را در این حوزه دوچندان کرد. اگرچه طبق قانون از محل فروش گاز، سهمی هم در کنار تجهیز سیستم گرمایشی مدارس به خرید لوازم مورد نیاز هنرستان‌ها اختصاص پیدا کرد اما در 2 سال گذشته فقط یک 9میلیارد تومان و یک 25میلیارد تومان اختصاص پیدا کرده که قطعا جوابگو نبوده است.


یک بام و دوهوا در جذب هنرجوی فنی و حرفه‌ای و کاردانش
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزش و پرورش درباره اینکه چرا مسئولان این وزارتخانه از یک سو هر سال کمترین بودجه را برای این رشته اختصاص می‌دهند و از سوی دیگر در بحث هدایت تحصیلی، فشار زیادی برای جذب دانش‌آموزان در شاخه‌های مختلف این رشته دارند، گفت: «هم‌اکنون در هر سه پایه تحصیلی رشته فنی و حرفه‌ای و کاردانش 906 هزار هنرجو تحصیل می‌کنند که 35درصد از کل دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم را تشکیل می‌دهند. تازه طبق برنامه ششم توسعه، این رقم باید به 50درصد برسد ولی خب ما در ابتدا هم گفتیم که با این امکانات کم که در 3 بخش تجهیزات کارگاهی، نیروی انسانی و فضای آموزشی وجود دارد، عملا این رقم امکان‌پذیر نیست و اگر سیاست‌های تشویقی برای حضور در این رشته‌ها ادامه پیدا کند، هنرستان‌های ما با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند. ما حتی الان هم مشکل داریم؛ به‌طور نمونه استاندارد تعداد هنرجو در هر کلاس باید 15نفر باشد اما هم‌اکنون بین 23تا 25نفر است یا کارگاه‌های آموزشی ما به 3 نفر یعنی مربی، استادکار و سرپرست کارگاه نیاز دارد اما امسال به‌دلیل افزایش یک پایه آنها را در بخش‌های دیگر به‌کار گرفته‌ایم. بنابراین هم‌اکنون 16هزار مربی و 25هزار استادکار کم آورده‌ایم که با خرید خدمات و سرباز معلم تا حدودی آن را برطرف کرده‌ایم.»


رشته‌های پرطرفدار فنی و حرفه‌ای
حسینی مقدم در پایان 7رشته پرطرفدار فنی و حرفه‌ای را اینگونه معرفی کرد: « حسابداری، شبکه و نرم‌افزار، مکانیک و خودرو، تاسیسات، نقشه‌کشی و معماری، گرافیک، تولید برنامه‌های تلویزیونی و مکاترونیک که رشته جدیدی است و از تلفیق 3 رشته مکانیک، الکترونیک و کامپیوتر تشکیل شده، از رشته‌های پرطرفدار در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای است. البته موسیقی، طراحی دوخت و گرافیک هم جزو رشته‌هایی هستند که علاقه‌مندان زیادی در کشور دارند.»