چالش بر سر محوطه باستانی شوش

پروانه بندپی|   خبرنگار:

ورود شبانه لودرها و بولدوزرهای شهرداری شوش به عرصه درجه یک محوطه باستانی شوش و تخریب بخش‌هایی از آن برای عملیاتی کردن پروژه «تعویض پل روگذر شوش ـ اندیمشک و تبدیل آن به زیرگذر»، یک بار دیگر خوزستان را به سرتیتر خبرهای کشور تبدیل کرد و نگاه مردم سراسر کشور را به سمت یک موضوع مهم و قدیمی کشاند؛ تخریب پل روگذر شوش که در ورودی شهر قرار دارد و تبدیل آن به زیرگذر برای توسعه شهر همواره موضوع مورد مناقشه مدیران و دوستداران میراث فرهنگی شوش و خوزستان بوده است.

مدیران شهری شوش از دیرباز بر این نکته تاکید دارند که توسعه شهری بدون دست بردن به برخی از بخش‌های بافت شهر ممکن نیست و ضمن این‌که پروژه مذکور به بافت تاریخی شهر ربطی ندارد و به آن آسیبی نمی‌رساند.

برخی کارشناسان و مدیران شهری معتقدند که احداث زیرگذر در ورودی شهر هم به توسعه گردشگری شوش کمک می‌کند و هم رونق اقتصادی شهر را به دنبال دارد. دلیل آنها برای این موضوع این است که با وجود این زیرگذر، مسافرانی که قصد عزیمت به اندیمشک را دارند، حتما باید وارد شهر شوش شوند و مایحتاج خود را خریداری کنند و مدتی در شهر بمانند و سپس به سمت اندیمشک بروند. در حالی که وقتی پل روگذر شوش که حالا تخریب شده، وجود داشت، مسافران عملا وارد شهر نمی‌شدند و از روی پل به سمت اندیمشک می‌رفتند. 

در عین حال گفته می‌شود اداره میراث فرهنگی شوش از صدور مجوز ساخت و ساز در اطراف عرصه خودداری می‌کند. همین موضوع، مشکلات زیادی را برای عمران و توسعه شهر ایجاد می‌کند.
 اما مدیران میراث فرهنگی معتقدند حفاری محل سابق پل روگذر به منظور ساخت زیرگذر و توسعه شهر یعنی پایان تاریخ این شهر که در فهرست آثار جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است و ارزش جهانی دارد و باید مراقب آن بود.

کشمکش بین توسعه شهری و صیانت از بافت تاریخی شوش بین شهروندان شوش نیز وجود دارد. عده‌ای از آنها بر اجرای پروژه‌های شهری تاکید دارند و معتقدند که حذف پل روگذر و تبدیل آن به زیرگذر به کاهش آمار تصادفات و در نهایت توسعه شهر منجر می‌شود. عده‌ای از شهروندان نیز معتقدند توسعه شهری با حذف تاریخ شوش نه به سود مردم است و نه به سود این شهر که ثبت جهانی شده و اجرای این دست پروژه‌ها ممکن است موجب خط خوردن نام آن از فهرست آثار جهانی یونسکو شود.

با وجود همه این دلایل منطقی برای لزوم صیانت از شهر باستانی شوش، شهرداری شامگاه پنجشنبه گذشته بدون اطلاع مسئولان میراث فرهنگی شهرستان اقدام به حفر زمین های حریم محوطه باستانی شهر کرد و با لودرهای خود به جان زمین افتاد. در هجوم لودرها تعدادی شیء تاریخی نیز از دل خاک بیرون آمد. این در حالی است که مدیران شهری تاکید داشتند در این نقطه هیچ اثر و شیء تاریخی وجود ندارد و با عمران شهری هیچ آسیبی به بافت تاریخی شهر نمی‌رسد. خبر تخریب با لودرها به سرعت دست به دست شد و به گوش رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور رسید و سرانجام با وساطت تلفنی معاون میراث فرهنگی کشور و پیگیری استاندار خوزستان و تا زمان راضی کردن یکی از طرفین (شهرداری و میراث فرهنگی)، لودرها خاموش شدند.


واکنش رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور

«علی‌اصغر مونسان» رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور پس از انتشار خبر تخریب ورودی شهر شوش در فضای مجازی نوشت: «متولیان شهر شوش با حکم شبانه، ساخت زیرگذر شهری را آغاز کردند! این اقدام باعث خسارت‌های غیرقابل ‌جبران برای تمدن چندهزار ساله ما خواهد بود! اجازه نمی‌دهیم میراث تاریخی ایران را نابود کنند. هم شکایت می‌کنیم، هم به معاون میراث گفتم به جد پیگیر موضوع باشد.»


ما بی‌اطلاعیم

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور نیز در این زمینه به ایسنا گفت: «با مصوبه شورای تامین شهر شوش و بر اساس دستور فرمانداری، لودرها و تجهیزات مکانیکی شهرداری از ساعت 20:30 پنجشنبه (۶ دی) فعالیت خود را برای ایجاد زیرگذر شروع کردند، اما این اقدام بدون اطلاع میراث فرهنگی شوش و خوزستان بود.

«محمدحسن طالبیان» با تاکید بر این‌که معمولا مصوبات شورای تامین خلاف قانون نیست، افزود: اما آنها موظف به اطلاع دادن به میراث فرهنگی و هر دستگاه متولی هستند در حالی که نه ما و نه اداره میراث فرهنگی شوش هیچ چیزی مبنی بر اطلاعی که از سوی شورای تامین درباره آغاز این کار صادر شده باشد، ندیدیم.


شکایت میراث فرهنگی

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی کشور در ادامه با بیان این‌که در ساعت‌های پایانی پنجشنبه ‌شب از این اتفاق مطلع شده است، اظهار کرد: در لحظه اول، در تماس با همه مسئولان میراثی استان خوزستان، از آنها خواستم برای توقف کار در عرصه‌ ورودی شهر باستانی شوش با یکدیگر بسیج شوند. آنها حتی با فرمانداری شوش صحبت کردند اما جواب شنیده بودند که «رسیدگی می‌کنیم»، ولی تا ساعت 3 بامداد هیچ اتفاقی نیفتاد.

طالبیان با بیان این‌که پنجشنبه شب تلاش زیادی برای تماس با مسئولان شهری شوش صورت گرفت اما هیچ پاسخی گرفته نشد، افزود: لودرهای مکانیکی و کارگران تا ساعت 3 بامداد یک گود به عمق حدود 2‌متر در خط پروژه ایجاد کردند.

وی با اشاره به این‌که صبح روز جمعه ۷ دی موفق شده بود در این زمینه با استاندار خوزستان صحبت کند، ادامه داد: ماجرا را به استاندار توضیح دادم و وی گفت انجام این کار یک مطالبه عمومی شده است. اما با وجود این، به ما قول توقف داد و خواسته شد سریع‌تر در این زمینه جلسه‌ای برگزار کنیم.

این مقام مسئول گفت: قرار شد سازمان میراث فرهنگی کشور شنبه ۸ دی، شکایت خود را علیه این اقدام به دادگاه استان خوزستان و قوه قضائیه کشور از همه‌ کسانی که در این کار دخیل بوده‌اند، مطرح کند.

طرح شکایت میراث فرهنگی کشور از مدیران شهری شوش درحالی از سوی طالبیان مطرح شده که وی دیروز به خوزستان سفر کرد تا چالش میان شهرداری و میراث فرهنگی شوش را حل کند. تا لحظه تنظیم این گزارش، خبری درباره نتایج این جلسه منتشر نشده است.


تخریبی در عرصه صورت نگرفته است

اما یک کارشناس حوزه میراث فرهنگی در این زمینه به همشهری می‌گوید: تخریبی که شامگاه پنجشنبه در شوش صورت گرفت، فقط به جاده آسیب رساند و به محوطه و عرصه جهانی آسیبی وارد نکرد. هرچند شهرداری نباید بدون مجوز میراث فرهنگی و شبانه این کار را انجام داد، اما واقعیت این است که هیچ اثر تاریخی تخریب نشده است. «قاسم منصور آل‌کثیر» که خود اهل شهر شوش است، بیان می‌کند: تصویری که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر شده و در آن، مردی چند شیءِ تاریخی را در دستش گرفته، احتمالا مربوط به این محوطه نباشد و هنوز کارشناسی، آن را تایید نکرده است. اصلا در آن نقطه کاوشی صورت نگرفته که بدانیم آثار یا «لایه های تاریخی» وجود دارد که تخریب شده باشد. این امر مستلزم مطالعات بیشتر است. 

آل‌کثیر درباره دلیل ممانعت میراث فرهنگی شوش می‌گوید: مسئولان میراث فرهنگی احتمال می‌دهند اگر به شهرداری اجازه بدهند که مثلا پروژه احداث زیرگذر را اجرا کنند، آنها بعدا جلوتر بیایند و بخواهند پروژه‌های دیگری را اجرا کنند و بیم این وجود دارد که شهر شوش از ثبت جهانی بیرون بیاید.

این کارشناس درباره لزوم احداث زیرگذری که مورد مناقشه مدیریت شهری و میراث فرهنگی شوش است، می‌گوید: ساخت پل روگذر ورودی شهر که حالا کاملا تخریب شده، کار درستی بود. هم مردم راحت شدند و هم میراث فرهنگی. چون آن پل، شهر را کور کرده بود و وجودش از نظر بصری مشکل ایجاد می‌کرد و منظر شهری را مخدوش کرده بود. اما احداث این زیرگذر هم هیچ گره ای از گره‌های مردم شوش را باز نمی‌کند و بیشتر به کار مسافرانی می‌آید که قصد عبور از شوش را دارند.

این کارشناس میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: اگر مسئولان طرفدار توسعه شهری شوش هستند، می‌توانند با ساخت هتل و ایجاد سرویس بهداشتی در نزدیکی آثار باستانی شهر و ایجاد دیگر امکانات، به این هدف برسند. 
شوش تنها شهر ایران است که 2 اثر ثبت جهانی دارد، اما یک هتل یا مهم تر از آن محل های بوم گردی برای اسکان و پذیرش گردشگران خارجی و داخلی ندارد. آل‌کثیر تاکید می‌کند: شوش باید به پایلوتی برای محور گردشگری خوزستان تبدیل شود. بنابراین کارها باید در این جهت باشد تا هم توسعه گردشگری اتفاق بیفتد و هم در این حوزه درآمدزایی داشته باشیم.

این کارشناس می‌گوید: محور اصلی شوش باید توسعه گردشگری باشد. اقتصاد در گردشگری به صورت بسیار عادلانه توزیع و باعث پیشرفت اقتصاد جوامع محلی می شود. اما متاسفانه برنامه ریزی برای مسائل مربوط به گردشگری تقریبا جزو آخرین برنامه های مدیریتیِ این شهرستان است.


تخریب در شوش سابقه دارد

حفاری در محل سابق پل روگذر شوش محدود به پنجشنبه گذشته نمی‌شود. اواسط بهمن سال گذشته نیز نیمی از این محل حفاری و سرانجام کار بدون رسیدن به نتیجه‌ مشخصی متوقف شد. یعنی نه میراث فرهنگی توانست مدیریت شهری و شورای تامین استان را راضی کند که به عرصه و حریم شهر باستانی شوش و منطقه‌ جهانی شهر آسیب وارد می‌کند و نه مدیریت شهری توانست حرفش را به کرسی بنشاند تا بخشی از تاریخ چندهزار ساله شوش را با هدف توسعه شهری از بین ببرد.حالا باید دید مدیران شهری و میراث فرهنگی شوش، خوزستان و کشور در این خصوص چگونه به مصالحه می‌رسند. آیا با کمک یکدیگر کاری خواهند کرد که هم توسعه شهری صورت بگیرد و هم چهره تاریخی شهر مخدوش نشود، یا کشمکش‌ها و تخریب‌های شبانه و نگرانی‌ها ادامه خواهد یافت؟