جنگل
طرح تنفس جنگل به کج‌راهه می‌رود
هدف از اجرای طرح تنفس، احیای جنگل‌های مخروبه ،خروج دام و توقف عوامل تخریب بود که متأسفانه عملی نشد
اسدالله افلاکی/دبیر گروه زیست‌بوم
کارشناسان می‌گویند طرح تنفس جنگل پس از 2سالی که از اجرای آن می‌گذرد، از اهداف خود دور شده این درحالی است که براساس این طرح که از اواخر سال95 لازم‌الاجرا شد، قرار بود جنگل‌های شمال که بر اثر بهره‌برداری‌های بی‌ضابطه از نفس افتاده بود، طی 10سال با توقف طرح‌های بهره‌برداری و اجرای طرح‌های حفاظت دوباره احیا شود.
طرح تنفس جنگل نخستین‌بار از سوی زنده‌یاد دکتر محمدحسین جزیره‌ای، چهره ماندگار علوم کشاورزی و منابع طبیعی کشور و رئیس اسبق سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در سال۸۴ مطرح شد. این چهره ماندگار علمی 11سال پیش با اشاره به وضعیت بحران‌زده جنگل‌های شمال، طرح استراحت جنگل را مطرح کرد و گفت: تنها با اجرای این طرح می‌توان مجال بازپروری و احیای جنگل‌های شمال را فراهم ساخت. طرحی که بلافاصله از سوی صاحب‌نظران منابع طبیعی و محیط‌زیست به مطالبه‌ای تبدیل شد و سرانجام نیز به‌رغم مخالفت‌ها، آبان‌ماه سال95 با ابلاغیه وزیر جهادکشاورزی اجرای آن در دستور کار سازمان جنگل‌ها و مراتع قرارگرفت.
تغییر رویکرد طرح تنفس براساس نامهیک نماینده مجلس
هادی کیادلیری، دانش‌آموخته جنگلداری با اشاره به اینکه طی 5دهه گذشته، 5برابر استاندارد از اکوسیستم‌های جنگلی برداشت شده است، به همشهری گفت: علاوه بر بهره‌برداری‌های بی‌ضابطه، جنگل‌های منحصر‌به‌فرد هیرکانی اکنون در معرض انواع تهدیدات از جمله شیوع آفات و بیماری‌ها و نیز تأثیرات تغییر اقلیم ناشی از دستبردها و دخالت‌های نادرست، درجنگل قرار دارد. او با اشاره به اینکه همین دخالت‌های نادرست اثرات تغییر اقلیم در جنگل را به‌شدت تشدید کرده است، تصریح کرد: براساس مطالعات انجام‌شده، 42درصد جنگل‌های شمال سیر قهقرایی طی می‌کنند و برای مقابله با این معضلات، گزینه‌ای جز اجرای طرح تنفس جنگل وجود ندارد؛ زیرا اجرای این طرح فرصتی برای مطالعه و اجرای آمایش و انتخاب اهداف براساس ارزیابی توان اکولوژیک جنگل فراهم می‌سازد. با وجود این، متأسفانه پس از نزدیک به 2سالی که از لازم‌الاجرا‌شدن طرح تنفس جنگل با امضای وزیر جهادکشاورزی می‌گذرد، قرار است درختان خشک و افتاده از سطح جنگل برداشت شود.رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران با انتقاد شدید از برداشت درختان خشک و افتاده از سطح جنگل‌های شمال، گفت: کل مصرف چوب کشور 6.5میلیون مترمکعب بود که بنا به اعلام مسئولان سازمان جنگل‌ها تا پیش از اجرای طرح تنفس جنگل، فقط 10درصد این نیاز از طریق طرح‌های بهره‌برداری از جنگل‌های شمال تامین می‌شد. با این حساب، درختان شکسته و خشک و افتاده چه سهمی در تامین چوب داشته که اکنون برداشت این درختان در دستور کار قرار گرفته است؟ آیا این برداشت توجیه اقتصادی دارد؟ به‌ویژه آنکه این درختان در سطح جنگل و در گستره وسیعی پراکنده هستند.استاد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست واحد علوم و تحقیقات با تأکید بر اینکه درختان افتاده و شکسته کیفیت بسیار پایینی دارند ضمن آنکه به‌دلیل نامشخص‌بودن حجم این چوب‌ها کمتر کارخانه صنعت چوبی قادر است فعالیت‌های خود را براساس این درختان تنظیم کند، گفت: فارغ از همه این حرف‌ها، وزیر کشاورزی هم سال گذشته دستور اکید داده بود که نباید این درختان از جنگل برداشت شود؛ به این دلیل که برداشت این درختان، بهانه‌ای برای بهره‌برداری درختان سالم می‌شد. اما پس از یک سال ناگهان با نامه یک نماینده، برداشت این درختان در دستور کار قرار می‌گیرد. حالا این پرسش مطرح است که این نامه با کدام پشتوانه فنی و کارشناسی مسئولان جنگل را مجاب به اجرای این کار کرده است؟ علاوه بر این، آیا سازمان جنگل‌ها کارهای مهم‌تری برای انجام دادن ندارد که باید به این مسئله بپردازد؟ آیا مدیریت جنگل براساس شاخص‌های پایداری باید اولویت این سازمان باشد یا پیداکردن درختان شکسته و افتاده؟
نکته جالب ماجرا اینجاست که وزارتخانه‌ای (جهادکشاورزی) که 2 ارگان زیرمجموعه آن، سطح جنگل‌های شمال را با اختلاف 450هزار هکتار اعلام می‌کنند، چطورمی‌تواند درختان شکسته و افتاده - آن هم در گستره‌ای به پهنای جنگل‌های شمال - را برآورد کند؟ اکنون باید وزیر جهادکشاورزی پاسخ دهد که از سال96 تاکنون چه اقداماتی برای اجرای این طرح حیاتی صورت گرفته است؟
این استاد دانشگاه تأکید کرد: طرح تنفس به‌معنای رهاسازی جنگل نبوده و نیست و درصورتی که مدیریتی توانمند این طرح را اجرا کند، عوامل تخریب جنگل متوقف و جنگل دوباره احیا خواهد شد اما متأسفانه سیاست‌های موجود ناشی از مدیریت ناتوان، بدون درنظر گرفتن شاخصه‌های فنی و علمی که لازمه اجرای طرح تنفس است، جنگل را به سمت و سویی هدایت می‌کند که نه‌تنها هدف اصلی طرح تنفس که نجات جنگل‌ها از نابودی است محقق نمی‌شود که مجال برای تخریب بیشتر جنگل فراهم می‌شود.
بی‌توجهی به اهداف طرح تنفس
احمد رحمانی، رئیس انجمن اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور هم ضمن انتقاد از روند اجرای طرح تنفس جنگل به همشهری گفت: هدف از اجرای این طرح، احیای جنگل‌های مخروبه و خروج دام از جنگل بود و قرار بود همزمان عوامل تخریب جنگل هم برطرف شود اما متأسفانه، سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور روی توقف بهره‌برداری از جنگل متمرکز شده و با همین رویکرد، تمام قراردادها و طرح‌های جنگلداری لغو شده؛ درحالی‌که قرار بود همزمان با توقف طرح‌های بهره‌برداری، طرح‌های حفاظتی جایگزین این طرح‌ها شود.این عضو هیأت علمی تأکید کرد: باید طرح تنفس که اجرای آن بسیار ضروری است، منطبق با ضوابط علمی و فنی اجرا و از بخش‌نگری در اجرای این طرح به‌شدت پرهیز شود. رحمانی درباره خروج درختان خشک و افتاده از جنگل هم یادآور شد: اینکه ما تصمیم بگیریم درختان خشک و افتاده را از جنگل خارج کنیم، این کار باید طبق ضوابط انجام شود و باید یک‌درصد از این درختان در پهنه جنگل باقی بماند تا «فون» و «فلور» جنگل از بین نرود. او در توضیح این مطلب افزود: در جنگل موجودات بسیار ریزی هستند که منبع تغذیه آنها همین درختان خشک است. وقتی همه این درختان را بدون ضابطه از جنگل خارج کنیم، اکوسیستم جنگل مختل می‌شود. به‌عبارت دیگر، اکوسیستمی در جنگل وجود دارد که عناصر غذایی را در ا ختیار گیاهان قرار می‌دهد و در پی آن، موجودات زنده ریز خاک، حشرات، قارچ و باکتری‌ها از درختان خشک تغذیه می‌شوند؛ بدین‌ترتیب چوب‌هایی که خشک می‌شوند و در کف جنگل می‌افتند، کربن آلی را تجزیه و به کربن معدنی و عناصر معدنی تبدیل می‌کنند که مورد استفاده گیاهان قرار می‌گیرد. وقتی یکی از این عوامل چرخه غذایی از بین برود، اکوسیستم حرکت طبیعی خود را از دست می‌دهد. بر همین اساس حذف درختان خشک و افتاده بدون درنظر گرفتن ضوابط علمی و فنی آن هم به‌صورت فله‌ای مغایر با اهدافی است که برای طرح تنفس تعریف شده است.
