سینماهایی که در نزدیکی ما می‌میرند

مهشاد کامران:

وضعیت سینما و پرده نمایش در شهرهای ایران از سینماهایی که انبار و رستوران شده تا سینماهایی که تعطیل و متروکه شده‌اند، متغیر است و تعداد کمی از شهرهای ایران سینما دارند. به استناد آمار در میان شهرهای ایران تنها 12درصد از پرده نمایش برخوردارند و 88درصد شهرهای کشور سینما یا نشانی از آن ندارند. حتی در تهران با وجود تجمیع امکانات، فقط نیمی از شهرستان‌های استان دارای پرده نمایش هستند. این شاخص برای استان‌های خراسان‌جنوبی، ســمنان، کردســتان، همدان و یزد بیش از 50درصد است. درصد برخورداری در استان‌ها 100درصد، در شهرستان‌ها 33درصد و در شهرها تنها 12درصد است.  براساس آخرین اطلاعات معاونت توسعه و فناوری مطالعات سینمایی در کل کشور 62مجتمع، 195سینما، 8سالن و 14فرهنگسرا با 415پرده و 129هزار و 123صندلی همه ظرفیت صندلی‌های سینمایی کشور است. البته نگاهی به گوشه و کنار کشور و بررسی میدانی خبرنگاران همشهری در استان‌ها نشان می‌دهد که پراکندگی این امکانات در کشور آنقدر ناهمگون است که برخی از شهرها و شهرستان‌ها هیچ سینمایی ندارند. آمارها می‌گویند میانگین تعداد پرده‌های نمایش در هر استان 13پرده است که تنها 8 استان برابر این میانگین هستند و این یعنی وضعیت سینماها جز در شهر تهران و شاید چند شهر بزرگ، بغرنج است.

با توجه به آمار از مجموع 434 شهرستان، 143 شهرستان دارای پرده نمایش هستند که برابر با 33درصد کل شهرستان‌هاســت. همچنین در ســطح شهرها، 151شــهر از مجموع هزار و 245شهر در تقسیمات کشــوری، دارای پرده نمایش هســتند. در نتیجه هزار و 94 شهر فاقد پرده نمایش هستند که با نگاه درصد برخورداری می‌شود 12درصد برخوردار از پرده نمایش و 88درصد بی‌بهره.

وضعیت سینما در شهرهای مختلف

اگر تعداد پرده‌های سینما را در سال 84 درنظر بگیریم که 256پرده بوده و در پایان سال 95 به 415پرده رسیده است، افزایش 62درصدی پرده‌های سینماها دیده می‌شود که 70درصد آن شامل سینما، 22درصد شــامل مجتمع‌ها، 5درصد فرهنگسراها و 3درصد سالن‌های مجزا و منفک نمایش بوده است. با این حال استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری فاقد سالن ســینمای فعال هستند و در این استان‌ها نمایش فیلم تنها از طریق مجتمع‌های فرهنگی یا سالن‌های اداره ارشاد امکانپذیر اســت.

محمدشریف اسلامی‌نژاد، رئیس حوزه هنری کهگیلویه و بویراحمد می‌گوید: «یاسوج از نظر سرانه فضای فرهنگی و هنری یکی از محروم‌ترین شهرهای کشور است و ما حتی یک سینما در مرکز استان نداریم. گاهی به‌صورت مقطعی در سالن ارشاد مجموعه اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی فیلمی نمایش داده می‌شد که آن هم به‌تازگی تعطیل شد‌ه است. آنجا یک نفر متصدی بود که بلیت می‌فروخت و فیلم هم نمایش می‌داد؛ آن هم فقط روزی یک سانس». وی می‌گوید: «ما اصلا نمی‌دانیم مردم امروزی استان ما سینما‌رو هستند یا خیر؟ چرا که متولدین دهه70 به بعد در استان اصلا سینمایی ندیده‌اند درحالی‌که در دهه‌های60 و 70مردم برای فیلم دیدن صف می‌ایستادند».

شهرکرد از استان‌های جوان کشور است که تنها یک سینمای رسمی به نام سینما بهمن دارد که آن هم نیمه‌تعطیل است. سالن سینما ارشاد این استان نیز گهگاهی نمایش فیلم دارد. سینمای بروجن هم تعطیل شده است.

قائمشهر در مازندران، بعد از تهران متراکم‌ترین شهر ایران است. این شهر در زمان حکومت پهلوی صاحب سالن سینما شد. «سینما دیانا (فجر)» در دهه 20 و در زمین نساجی ساخته شده بود که سال 80 تعطیل شد. بعدها این سینما کاملا تخریب و با تغییر کاربری تبدیل به پاساژ بزرگی شد. «سینما نپتون» در دهه 40 توسط فردی به نام «اعرابی» بنا شده بود که در جریان انقلاب به آتش کشیده شد و بعدها در این مکان هم پاساژی به نام «سجاد» بنا شد. این روزها بعد از 15سال، شهری که در گذشته 2سینما با ظرفیت بالای هزارنفر داشت، صاحب سینمای چندمنظوره‌ای به نام «حر» شده که ظرفیتش تنها 218نفر است.

کرج چند میلیونی و 6سینما

 کرج از کلانشهرهای پرجمعیت است که با چندمیلیون جمعیت تنها 6سینما دارد؛ ساویز، سپنتا، هجرت، سعید، فردیس و پرشین سینماهای استان  البرز هستند که ساویز و پرشین مطرح‌ترین آنها محسوب می‌شوند. در محمدشهر و ساوجبلاغ نیز 2 فرهنگسرا با 250صندلی تجهیز شده‌اند. سینما پرشین که از جدیدترین سینماهای استان است با 600صندلی به بهره‌برداری رسیده و در پارک چمران سینما تئاتر ارشاد نیز 400صندلی به ظرفیت سینمایی استان افزوده است. بعضی از شهرستان‌ها نظیر نظرآباد و اشتهارد سینما ندارند و در این میان سینماهایی هستند که ورشکست شده‌اند یا از وادی فرهنگ به وادی کسب درآمد تغییر ماهیت داده‌اند. در نظر‌آباد استان البرز رستورانی هست که روزی با کاربری فرهنگی و به نام سینما افتتاح شد اما امروز رستورانی شده با 12باب مغازه در اطرافش که همه یا به اجاره رفته‌اند یا فروخته شده‌اند. البته کارشناسان می‌گویند که جانمایی این بنا برای سینما اشتباه بوده و به‌دلیل به روز نبودن و بسیاری مسائل دیگر این سینما کمترین فروشی نداشته است.

همه داشته‌های قزوین در بخش سینما

 روزگاری نخستین فیلم‌های صامت، روی پرده نصب شده در سبزه‌میدان و مقابل عمارت کلاه‌فرنگی قزوین به نمایش درمی‌آمدند اما امروز سینما در قزوین حرفی برای گفتن ندارد.

مهدی نورمحمدی، پژوهشگر و نویسنده از تاریخچه اکران فیلم در قزوین می‌گوید: «قزوین بسیار پیش‌تر از آنچه سینما و سالنی اختصاصی برای نمایش فیلم داشته باشد، تجربه اکران فیلم‌های صامت را داشت». نخستین سالن رسمی سینما در قزوین را فردی به نام ارباب برزو مهرشاهی در سال 1318 کنار گراند هتل برپا کرد که تا 1355 پیش از آنکه در شعله‌های آتش بسوزد به حیات خود ادامه داد. در سال 1338 دومین سینمای قزوین در خیابان امام شروع به‌کار کرد که اکنون رستوران است. سینمای بعدی با عنوان سینما مهتاب سال 1340ساخته شد و همچنان فعال است. سال 41 نیز سینمای دیگری احداث شد که اکنون اثری از آن نیست. سینما ملت هم با قدمتی 50ساله هم‌اکنون تعطیل است. این همه داشته‌های قزوین در بخش سینماست!

سینمای از مد افتاده در اردبیل و نهاوند

 سینما فرهنگ نهاوند که در روزگاری نه چندان دور مردم جلوی گیشه فروش بلیت آن صف می‌کشیدند، پس از نیم‌قرن فعالیت از 10 سال قبل تعطیل است. این سینما در سال59 با آغاز جنگ تعطیل و سال69 دوباره بازگشایی شد اما در سال 83 برای سومین بار تعطیل شد  و دیگر باز نشد. مردم نهاوند در یک روز پاییزی برای آخرین بار به سینما رفتند و درخت هلو را دیدندو تمام! امروز این سینما مانند یک لباس از مد افتاده گوشه‌ای از شهر، ‌غرق خاک است. سینما در اردبیل هم از مد افتاده است! براساس اطلاعات جامع سینماها، استان اردبیل با یک‌میلیون و 400هزار نفر جمعیت و 10شهرستان تنها 7سالن سینما در 3 شهرستان اردبیل، پارس‌آباد و مشکین‌شهر دارد. 2 شهرستان گرمی و خلخال سینما ندارند و طی سال‌های قبل 4سینما از سینماهای اردبیل تعطیل و یک سینما تخریب شده است و اکنون فقط سینمای قدس و انقلاب اردبیل باقی مانده‌اند. سینماهای تعطیل شده دچار استهلاک وسایل شده‌اند و 2سینمای دایر نیز با چنگ و دندان تلاش می‌کنند خود را حفظ کنند.

سینماهای اصفهان در حال پوست‌اندازی

 در اصفهان که روزگاری مهد هنرهایی چون تئاتر بوده است، سینما در حال پوست‌اندازی است. قدیمی‌های اصفهان می‌گویند که اغلب شب‌های سال را با خاطره اجرای نمایش‌های طنز و کمدی در سینماهای شهر می‌گذرانده‌اند؛ سینماهایی که اکثر آنها در خیابان چهارباغ عباسی متمرکز بودند. سینماهایی چون ایران، فلسطین، اندیشه و... که هر کدام با بهانه‌های مختلف به مرز تعطیلی رسیدند. با تخریب و تعطیلی سینما فلسطین، عدم‌بازسازی سینما 22بهمن، تالار اندیشه، فروش سینما ایران و... دستوری مبنی بر واگذاری سینماهای نیمه‌تعطیل و تعطیل به حوزه هنری صادر شد و از آن پس تاحدودی وضعیت سروسامان گرفت. مصطفی حسینی، رئیس امور سینمایی حوزه هنری اصفهان می‌گوید: «در اصفهان باید حداقل 35سینما وجود داشته باشد که این‌چنین نیست». سینماهایی چون ساحل، فلسطین، خانواده، اندیشه و 22بهمن از سال 1394 در چرخه بازسازی قرار گرفتند که از این میان سینما فلسطین بازگشایی شده است، بازسازی سینما خانواده سابق اصفهان انجام‌شده و به پردیس چهارباغ تبدیل‌شده است و اخیرا نیز کلنگ بازسازی پردیس سینما ساحل در میدان انقلاب به زمین زده شد. سینما 22بهمن (همایون سابق) که در آتش‌سوزی سال 82 سوخت هم قرار است  به سالن تئاتر شهر و سینمای چندمنظوره تبدیل شود، اما سینما ایران و اندیشه همچنان تعطیل هستند.

تنها 2 سینمای فعال در اراک

در تاریخچه سینماهای شهر اراک نام 6سینما ثبت شده است. تاسیس نخستین سینما در اراک به سال ۱۳۱۰خورشیدی برمی‌گردد. «سینما آریان» تا سال ۱۳۱۴ فعال بود که دومین سینما با نام «سینما اراک» در سال 1314 در محل فعلی پاساژ امیرکبیر افتتاح شد که آن هم قبل از انقلاب پاساژ شد. در سال ۱۳۳۷ «سینما ایران» ساخته شد که هنوز پابرجاست و اکنون تنها پردیس سینمایی اراک با 3 سالن نمایش فیلم دایر است که به جز یک سالن آن، 2سالن دیگر در طبقه دوم بسیار کوچک هستند و با استانداردهای ساختمانی سینما در کشور فاصله دارد. در سال۱۳۳۹ «سینما دنیا» ساخته شد که امروز «فرهنگ» نام دارد و هنوز با همان ساختمان 57سال پیش فعال است. در سال ۱۳۴۹ بزرگ‌ترین سینمای اراک با ظرفیت هزار تماشاچی به نام «سینما قصرطلایی» ساخته شد و سال ۱۳۵۶ نیز «سینما شهرصنعتی» توسط شرکت خانه‌سازی‌ سکایی احداث شد. این دو سینما تعطیل شدند اما سینما قصر طلایی در سال ۱۳۹۰ توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خریداری و در طرح بازسازی به «سالن اجتماعات ستارگان» تغییر کاربری داده شد. سینما شهر صنعتی نیز، توسط شهرداری تملک و پس از چندین سال مخروبه ماندن به فرهنگسرا تغییر کاربری یافت. در مجموع از  6سینمای اراک امروز فقط 2سینمای فرهنگ و عصرجدید مانده‌اند. سینمای ساوه و پردیس خمین نیز نیمه‌فعال هستند و سینماهای محلات و شازند تعطیل شده‌اند. سینمای تفرش هم در دست ساخت است.

نفس‌های آخر هنر هفتم در آذربایجان‌غربی

 تاریخ نمایش نخستین فیلم در سینماهای آذربایجان‌غربی به سال ۱۳۱۰ برمی‌گردد؛ زمانی که سینما «ایران» در خوی با ۳۱۵ صندلی به‌عنوان نخستین سینمای استان فعالیت خود را آغاز کرد، ارومیه به‌عنوان مرکز استان ۳۰ سال پس از این تاریخ صاحب سینما شد به‌طوری که سینما آزادی ارومیه در سال ۱۳۴۰ با نام تخت‌جمشید، سینما انقلاب در سال ۱۳۴۲ و سینما ایران ارومیه در سال ۱۳۴۴ به بهره‌برداری رسیدند. بعدها نیز سینماهای فرهنگ و تربیت در ارومیه، قدس در اشنویه، وحدت در بوکان، فرهنگ در پیرانشهر، میهن و آسیا در خوی، قدس در سردشت، سعدی در سلماس، بهمن در شاهین‌دژ، قدس در ماکو، تربیت در مهاباد، انقلاب در میاندوآب و فرهنگ و ایران در نقده فعالیت خود را در مجموع با ظرفیتی بالای ۱۱ هزار صندلی (به ازای هر هزار نفر 4صندلی) آغاز کردند اما امروز از 19سینمای موجود در استان،  16 باب آن تعطیل و تنها 3سینمای فرسوده ارومیه نیمه‌فعال هستند. سینما آزادی در سال 1338 با 776صندلی جوانان را در دل خود جای می‌داد. سینما انقلاب ارومیه هم در سال 1344 بهره‌برداری شده است.

مدیر امور سینمایی حوزه هنری آذربایجان غربی که مدیریت سینما انقلاب ارومیه را هم برعهده دارد، می‌گوید: «ارومیه سینمای دیگری هم داشت که در سال 73 دچار آتش‌سوزی و تخریب و بعد‌ها در پی بازسازی به حوزه هنری تبدیل شد». سیداحمد قریشی ادامه می‌دهد: «این 3سینما در مجموع 2100 صندلی دارند و در آنها تنها یک سالن موجود است که همه آنها نیازمند بازسازی و تجهیز هستند».

تهرانی‌ها: کدام سینما بروم؟

در شهر تهران وضعیت با همه جای کشور متفاوت است حتی با شهرستان‌های خود تهران! در این شهر گزینه‌های متعددی برای سینما رفتن پیش روی سینماروهاست. پس از آتش‌سوزی عظیم سال 76 در سینماهای آزادی و شهرقصه در یک دهه اخیر سینماهای جدیدی ققنوس‌وار از خاکستر دو سینمای نابوده شده برخاستند که پیش از آن نظیرش در کشور نبود به‌گونه‌ای که سینما آزادی یکباره هزار صندلی به ظرفیت صندلی‌های سینماهای تهران افزود و به پرتماشاگرترین سینمای ایران تبدیل شد. پردیس‌سازی‌ در شمال و جنوب پایتخت چتر امکانات سینمایی را بر همه شهر گسترده است. علاوه بر  پردیس ملت در کنار بوستان ملت که از گزینه‌های محبوب مردم اســت، پردیس‌های رازی در میدان رازی، تماشا در یافت‌آباد و راگا در شــهرری هــم در این سال‌ها میزبان سینمادوســتان بوده‌اند. جدای از اینها پردیس‌های زندگی، کورش، مگامال، ارگ، چارسو، کیان، سمرقند، زندگی و... به ظرفیت سینمایی پایتخت افزوده‌اند تا همچنان تهران پیشتاز تعداد سینما، پرده، سالن و... در کشور باشد.

پروژه‌های متوقف شده استان‌ها

براساس آماری که تا انتهای سال95 را شامل می‌شود هم‌اکنون از 47پروژه در حال احداث استان‌ها، 12پروژه متوقف شده که این مسئله بیشتر در استان البرز به چشــم می‌خورد. همچنین از 5پروژه ساخت ســینما در استان‌های مختلف 4مورد به‌طور کامل متوقف شده است. در این میان شهرستان‌های تهران با 17پروژه در صدر قرار گرفته و تکاب در آذربایجان‌غربی و استان بوشــهر نیز پروژه‌های جاری خود را دارند. آمار معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی نشان می‌دهد پرده‌های سینما در شهرهای کشور عادلانه توزیع نشده‌اند و از مجموع 31 استان، در 17اســتان تنها 10درصد از شهرها دارای پرده نمایش هستند .شهرهای واقع در اصفهان و فارس کــه از بزرگ‌ترین و مورد توجه‌ترین استان‌های کشور به‌حساب می‌آیند، از جهت تعداد ســالن‌ها و پرده‌های نمایش مشکلات فراوانی دارند. در استان اصفهان از تعداد 107 شهر، 95شهر و در استان بوشهر از 102شهر، 93 شهر پرده نمایش ندارند. در استان خراســان‌رضوی نیز 6شــهر از 73شهر، در استان خوزستان 5شهر از 77شهر و در کرمان نیز 6شهر از 71شهر پرده نمایش دارند.

اقتصاد و فرهنگ باید آشتی کنند

سالن‌های سینما در واقع نقطه آغاز چرخه درآمدی برای تولیدات سینمایی هستند که رونق آنها به منزله رونق اقتصاد فرهنگ است بنابراین تعداد، کیفیت و کمیت آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. البته نمی‌توان به صراحت گفت که وجود و تعداد آنها منجر به استقبال بیشتر از سینما می‌شود اما به‌طور قطع تعطیلی هر سینما به‌معنای ریزش شمار سینماروهاست که همین ریزش یا افزایش تماشاگر از شاخص‌های توسعه فرهنگی یک کشور از نگاه یونسکوست. سینماهای تعطیل شده‌ اغلب متعلق به بخش خصوصی هستند که به‌دلیل رکود در فروش قادر به ادامه حیات نبوده‌اند. برخی سینماها تبدیل به سالن عروسی یا رستوران شده‌اند، برخی مدتی  انبار علوفه و دام شده‌اند، برخی  پاساژ  و تعدادی هم متروکه شده‌اند و برخی نیز گردوخاک بی‌مهری بر رویشان نشسته است. هنوز از روزهایی که جمعیت ایران نصف آن چیزی بود که امروز هست و در آن روزگار ایران 400سالن سینما داشت، خیلی نگذشته است اما سینماسازی و توسعه آن مثل بسیاری موارد دیگر به پای توسعه جمعیت نرسیده است.

بخش خصوصی پای کار‌نیست

ورود نکردن سرمایه‌گذاران بخش خصوصی به سینماسازی یا ناکامی آنها در تجربیاتی که بعضا به ثبت رسیده است باعث شده این بخش بیشتر در انحصار دولت باشد. آمارها می‌گویند که تنها 27درصد مکان‌های نمایش فیلم اعم از سالن و فرهنگسرا یا سینما در مالکیت بخش خصوصی است و 73درصد این مکان‌ها دارای مالکیت دولتی هستند که این آمار بی‌رغبتی بخشی خصوصی برای ورود به این بخش را به رخ می‌کشد.

وزارت ارشاد با داشتن 28درصد از مکان‌های نمایش در کشور بالاترین درصد از مالکیت را در اختیار دارد. اگر چه این وزارتخانه با در اختیار داشتن مؤسسات وابسته به‌خود یعنی بنیاد فارابی، سینماشــهر و انجمن ســینمای جوان در مجموع 31/2درصد از مکان‌های نمایــش را دارد اما تعداد ظرفیت ایجاد شــده در بخــش خصوصــی بالاتر از وزارتخانه و مؤسسات وابســته است؛ بدین معنا که 32/6درصد از گنجایش سینماهای کشور در مالکیت بخش خصوصی است. این در حالی است که وزارت ارشاد و مؤسسات در مجموع 19/9درصد از صندلی‌های کشــور را در اختیار دارند. حوزه هنــری با در اختیار داشــتن18/6درصد از ســینماهای کشور، 24درصد صندلی‌های سینما را در مالکیت خود دارد و اگر حجم صندلی‌های مؤسســه در اختیار حوزه را بر میزان مالکیت این نهاد اضافه کنیم این رقم به 24/7 درصد می‌رسد.

اما شــهرداری‌ها ســهم مهمی در مالکیت سینماهای کشور دارند. این نهاد با استفاده از ظرفیت فرهنگسراها برای نمایش آثار سینمایی، ظرفیتی 9/4درصدی را برای ســینماهای کشور فراهم کرده است. آمار کل مکان‌های نمایش در یک نگاه با وجــود اختلافات آماری میان ســازمان ســینمایی و معاونت ارزشــیابی و نظارت و همچنین مؤسسه سینماشهر تا مهرماه سال 1395 معلوم می‌شود تعداد مکان‌های نمایش 279باب در 434شهرســتان بــوده که ایــن تعداد شامل 195ســینما، 62 مجتمع فرهنگی و 14سالن در فرهنگســراها و 8سالن مجزا و منفرد بوده اســت.

سینما و جمعیت

 براســاس اطلاعات و آمــار جمعیتی مربوط به سرشــماری تــا پایان ســال گذشــته و با درنظــر گرفتن 80میلیــون نفرجمعیت، نسبت جمعیت به ســینما عددی در حدود 286474نفر اســت؛ بدین معنا که برای این تعداد جمعیت گفته شــده تنها یک سینما در کشور وجود دارد و این نسبت درخصوص پرده‌های نمایش برابر با 192593نفر است. می‌توان گفت طی دوره 10 ساله از سال 84 تا سال گذشته، میزان کاهش نسبت جمعیت به سالن سینما برای هر سال به‌طور میانگین 7درصد بوده که رشد مناسبی نشان نمی‌دهد.

وضعیت گنجایش و صندلی‌های سینما براساس آمار موجود تا ســال 1395، برای415 پــرده نمایــش تعــداد 120123عدد صندلی بوده که با این حساب نسبت جمعیت به تعداد صندلی برابر با 618 اســت که به‌معنای یک صندلی برای این تعــداد جمعیت بوده و باید گفت از مجموع 31استان کشور، 23استان با سرانه‌ای بیشتر از این مواجهند. نکته قابل تأمل درباره نسبت جمعیت به تعداد صندلی استان‌ها آن است که بدترین وضعیت را اســتان زنجان با آمار یک صندلی برای هر 4هزار و 597نفر دارد. استان سیستان و بلوچستان با سرانه 3هزار و 827نفر به ازای هر صندلی وضعیت بهتری را  نسبت به استان هرمزگان با ســرانه 4هزار و 711نفر نشــان می‌دهد. مطلوب‌ترین سرانه مربوط به استان ســمنان با 309نفر و سپس تهران با 312نفر برای هر صندلی است.

براســاس مطالعات در سال‌های1393 تا 1395تعــداد 74پــرده نمایش و 12هزار و 451صندلی به مجموع گنجایش سالن‌های نمایش در کشور اضافه شده است؛ اما استان‌های گیلان، اردبیل، لرستان، ایلام، آذربایجان‌شرقی، چهارمحــال و بختیاری، کرمان،   سیســتان و بلوچســتان،  کهگیلویه و بویراحمد، مازندران، هرمزگان و زنجان افزایش صندلی نداشتند.