درگذشت فقیه میانه‌رو

آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، رئیس مجمع تشخیص مصحلت نظام و عضو فقهای شورای نگهبان پس از یک دوره تحمل بیماری، شامگاه دوشنبه دار فانی را وداع گفت. او از سال 1378 تا مرداد سال 1388 به مدت 10 سال ریاست قوه قضائیه را برعهده داشت.

آیت‌الله هاشمی شاهرودی میراثی را که از آیت‌الله سید محمد یزدی در دستگاه قضائی گرفته بود در بحرانی‌ترین روزهای کشور به آیت‌الله صادق آملی‌لاریجانی سپرد، اما نام او در سپهر سیاسی کشور خیلی قبل‌تر از آنکه به مسند قاضی‌القضاتی برسد بر سر زبان‌ها افتاده بود. او از حلقه شاگردان آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر در عراق بود و در روزهایی که امام خمینی (ره) در نجف به سر می‌برد، در محضر امام (ره) و همچنین آیت‌الله‌خویی تلمذ کرده بود. در واقع آیت‌الله هاشمی شاهرودی متولد عراق و کربلاست که در مدرسه علویه- مدرسه ایرانیان مقیم عراق- تحصیلات خود را آغاز کرده و علوم حوزوی را در نجف یاد گرفته بود. با اوج گرفتن انقلاب ایران و در سال 58 ، او عزم وطن کرد؛ قسمتی به اجبار و بخشی به اختیار؛ نه توان دل کندن از استادش شهید باقر صدر را داشت که او را در جایگاه پدر می‌دانست و نه اختیار ماندن در عراق را داشت که به‌دلیل فعالیت‌های انقلابی عزم دستگیری‌اش‌ را داشتند. آیت‌الله هاشمی شاهرودی یک بار قبل‌تر در عراق زندانی شده و 40 روزی را در زندان گذرانده بود. بعد از ورودش به ایران جهدی به کار برد تا استادش را هم از نجف به ایران بیاورد اما استاد نپذیرفت و اوایل انقلاب به دست رژیم‌عراق به شهادت رسید. هاشمی شاهرودی بعد از ورود به ایران و در سال 1361 با جمع‌کردن جمعی از عراقی‌های مقیم ایران و ایرانی‌های رانده شده از عراق، گروه اپوزیسیونی علیه رژیم صدام تشکیل داد که به مجلس اعلای عراق معروف شد و در تحولات سیاسی این کشور از بازیگران اصلی شد. رهبری مجلس در ابتدا در دست سیدمحمود هاشمی شاهرودی بود. در آن زمان شهید سید‌محمدباقرحکیم، که از عراق به سوریه مهاجرت کرده و سپس به ایران آمده بود، در مقام سخنگوی این مجلس فعالیت می‌کرد، اما پس از چندی به ریاست مجلس برگزیده شد.این نهاد افزون بر کارهای سیاسی در فعالیت‌های نظامی نیز وارد شد و در اوایل جنگ تحمیلی نیروی شبه‌نظامی موسوم به سپاه‌بدر را تشکیل داد.



آیت‌الله هاشمی شاهرودی همزمان که در کار سیاست دستی داشت از علوم حوزوی و پژوهش نیز غافل نمی‌شد. اودر سال 69 ریاست موسسه‌ای تحت عنوان «دایره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت» را از سوی رهبر معظم انقلاب برعهده گرفت. در بخشی از حکم رهبر انقلاب خطاب به آیت الله هاشمی شاهرودی آمده است: «جنابعالی را که چهره درخشانی در علم و عمل بوده و بحمدالله از مقام والایی در فقه و علوم مرتبط به آن برخوردارید، برای انجام این اقدام بزرگ، شایسته دانسته، مسئولیت ایجاد و اداره موسسه‌ای برای تهیه دایره‌المعارف را به جنابعالی محول می‌کنم.» این حکم آغازی بر سپردن مسئولیت‌های قضائی و فقهی و داوری به هاشمی شاهرودی است. 4 سال بعد وی به عنوان عضو فقهای شورای نگهبان به جای آیت‌الله محمدی گیلانی که به ریاست دیوان‌عالی کشور منصوب شده بود، نشست. از آن سال به بعد به غیر از ده سالی که ریاست قوه قضائیه را بر عهده داشت در این نهاد به عنوان عضو فقیه فعالیت می‌کرد اما آنچه که باعث شده بود از آیت‌الله هاشمی شاهرودی به عنوان یک داور در سپهر سیاسی کشور یاد شود حضور 10 ساله‌اش در منصب قوه قضائی کشور نبود؛ اگر چه وقتی به کرسی قاضی القضاتی رسید به عنوان یک فقیه میانه‌رو امید به اصلاحات زیادی در این قوه می‌رفت، چه جمله معروف او مبنی بر اینکه از دستگاه قضائی یک ویرانه باقی مانده است همین امید را زنده کرده بود و تلاش 10ساله آیت الله در این دستگاه هم بر مواردی مثل حبس زدایی و اعتماد مردم به دستگاه قضا بود. 2 سال بعد از پایان ریاست آیت‌الله هاشمی شاهروردی بر قوه قضائیه، رهبر معظم انقلاب در حکمی او را به عنوان رئیس هیات عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه منصوب کرد. در حکم رهبر معظم انقلاب خطاب به هاشمی شاهرودی آمده بود: «در اجرای بند ۷ اصل ۱۱۰ قانون اساسی، هیأت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه گانه به منظور بررسی و ارائه نظرات مشورتی در موارد حل اختلاف و تنظیم روابط سه قوه تشکیل می‌گردد و جنابعالی و آقایان: حجت‌الاسلام سیدمحمد حسن ابوترابی، سیدمرتضی نبوی، عباسعلی کدخدائی و سیدصمد موسوی خوشدل به‌عنوان اعضای آن هیأت عالی برای یک دوره‌ی پنجساله انتخاب می‌شوید. ریاست هیأت مذکور بر عهده‌ی جنابعالی خواهد بود.» در تمامی این سال‌ها آیت‌الله هاشمی شاهرودی به عنوان عضو مجلس خبرگان رهبری نیز حضور داشت و در بیشتر ادوار این مجلس به همراه محمد مومن نواب رئیس مجلس خبرگان رهبری بودند.

قصه تلخ روزگار است در روزهایی که حال آیت‌الله هاشمی شاهرودی به وخامت گذاشت، آیت‌الله مومن دیگر عضو فقهای شورای نگهبان هم در بستر بیماری افتاد. بعد از درگذشت آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی‎‌، شاید کسی بهتر از سید محمود هاشمی شاهرودی که تجربه ریاست هیات عالی حل اختلاف قوا را بر عهده داشت، نمی‌توانست بر کرسی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام بنشیند؛نهادی که مهمترین وظیفه‌اش حل اختلاف بین مجلس و شورای نگهبان است. با این حال آیت‌الله هاشمی شاهرودی در قامت ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام به تعداد انگشتان یک دست هم در جلسات نتوانست حضور پیدا کند.

او در 23 مرداد 96 باحکم رهبرمعظم انقلاب به‌عنوان سومین رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شده بود،آخرین‌باردر۱۶تیر  13۹۷به‌عنوان رئیس، اداره جلسه مجمع رابه عهده گرفت وازآن‌روزبه‌بعد دیگردرجلسات‌مجمع‌شرکت نکرده‌است.

آیت الله‌هاشمی‌شاهرودی‌پیش‌تردرنشست صمیمانه باحضورخبرنگاران دردفترش از بیماری روده خودخبرداده بود. تقریبا 10روزپیش محسن رضایی،دبیرمجمع تشخیص مصلحت نظام گفته بود: آیت الله هاشمی شاهرودی باتوصیه پزشک باید درصحبت‌کردن مراعات کند. از آیت‌الله هاشمی شاهرودی کمتر می‌توان موضع‌گیری سیاسی یافت که بزرگان یک نظام را رنجانده باشد، او اگر چه تا نایب رئیسی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تشکلی که به جناح اصولگرا نزدیک‌تر است هم رفت اما شاید در باب میانه‌روی او معروف‌ترین روایت را علی اکبر ناطق نوری نقل کرده است که آیت‌الله سید محمود هاشمی شاهرودی نه جزء جناح راست و چپ بوده و نه در یک فراکسیونی می‌باشد.