خطبه متروئیه

عباس ثابتی راد، دبیر گروه شهر



5بهمن 1363برای نخستین‌بار یک ماجرای شهری به فضای سیاسی کشور وارد شد. هنگامی که آیت‌الله هاشمی در خطبه نمازجمعه تهران از احداث مترو خبر داد، برای نخستین‌بار از تریبون نمازجمعه یک موضوع شهری مورد تأکید قرار گرفت. این خطبه بعد از گذشت سال‌ها به خطبه «متروئیه» معروف شده‌است.

جنگ و اهمیت تامین منابع آن، باعث شده بود تا مسائل توسعه شهری از اهمیت کمتری برخوردار باشد. اما آیت‌الله هاشمی در مقام رئیس مجلس و به‌عنوان امام جمعه موقت تهران تلاش کرد تا توسعه شهرها را در روزهای دفاع‌مقدس مورد توجه قرار دهد.

در آن سال‌ها تمام طرح‌های شهری به کناری نهاده شده بود. استدلال‌های گسترده‌ای در زمینه اهمیت و ضرورت مترو مطرح می‌شد. گروه‌های مخالف در دولت مترو را یک وسیله لوکس قلمداد می‌کردند و کمتر نگاه موافقی برای ساخت آن مطرح بود. اما هاشمی با طرح این موضوع در خطبه نمازجمعه پاسخی قاطع به همه داد. بعد از آن او برای نخستین‌بار در قامت رئیس مجلس به جلسه هیأت دولت رفت و توانست مصوبه‌ای را که در سال 1356 به تصویب رسیده بود و در سال 1361 به‌دلیل جنگ مسکوت مانده بود، در هیأت دولت به تصویب برساند و گام نخستین ساخت آن‌ را آغاز کند.

ماجرا از این قرار بود که شرکت فرانسوی  Sofretu-RATP پس از مطالعه آماری در سال 1353 گزارش جامعی مبنی بر پیشنهاد اجرای 7خط مترو به طول 147کیلومتر را به دولت ارائه کرد. در سال 1354با تصویب احداث 4خط مترو در جلسات شهرداری، انجمن شهر و سازمان برنامه و بودجه، اجرای آن مورد تأیید دولت قرار گرفت و نخستین‌بار فعالیت اجرایی خط یک مترو بعد از مصوبه سال 1356در سال 1359آغاز شد اما فعالیت اجرایی خط یک مترو در سال 1360متوقف شد. دلیل این توقف هم مصوبه هیأت وزیران بود. پس از این مسئله کارشناسان و برنامه‌ریزان شهری در جلساتی با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، ریاست وقت مجلس شورای اسلامی از او خواستار اجرای مجدد طرح حمل‌ونقل ریلی شهری شدند. پس از این جلسات هاشمی رفسنجانی از نخست‌وزیر خواست تا در مورد احداث مترو در تهران رای‌گیری کند. اما نتیجه رای‌گیری منفی بود. احداث مترو با توجه به محدودیت‌ها و شرایط جنگ با آرای منفی زیادی همراه شد.

با توجه به این مصوبه هاشمی همچنان بر احداث مترو تأکید کرد و در نهایت در 5بهمن‌ماه 63 خطبه متروئیه را خواند.

متن خطبه

در سه‌ماهه گذشته به اتفاق حدود 30‌نفر از نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی به اتفاق استاندار، شهردار و دیگر مسئولان برنامه‌ریزی شهر تهران جلسه مشترک و متعددی داشتیم و مسئله سرنوشت‌سازی‌ در حل معضلات اجتماعی، رفاهی شهر تهران مورد بحث و بررسی و تحلیل قرار گرفت. در این نشست‌ها عنوان شد: تهران امروز حدود 7میلیون نفر جمعیت دارد که 40سال دیگر به 10میلیون نفر می‌رسد و بیش از 500کیلومتر منطقه تهران محسوب می‌شود که امروز جزء شهر به‌حساب می‌آید و خدمات رفاهی به آنجا تعلق می‌گیرد. البته مسائل جنبی خیلی فراوان دارد؛ ازجمله اینکه باید جلوی رشد حرکت روستاییان به شهرها را گرفت. مسئله‌ای که تهران با آن مواجه است و زیاد هم چشمگیر نبوده و جلب توجه نمی‌کند و جزئی با آن برخورد می‌شود، همین نقل و انتقال زباله این شهر عظیم است. مأموران شهرداری روزانه حدود 4500تن زباله به بیرون شهر منتقل می‌کنند و برای این کار از 1200کامیون استفاده می‌شود. حال بگذریم از دیگر مأموران و خدمات دیگر شهری، جمع‌آوری 4500تن خودش تبدیل به کوهی می‌شود که باید برای تبدیل آن به کود و یا مواد خوراکی برای دام برنامه‌ریزی‌هایی صورت گیرد. مسئله دیگر حل معضل فاضلاب تهران و آب مصرفی آشامیدنی است. باید سازمانی ایجاد شود که این فاضلاب را برای استفاده کشاورزی تصفیه و به‌کارگیرد که البته همه این خدمات خرج دارد. در مورد مسئله ترافیک در گذشته کسانی بودند که با امر ایجاد مترو مخالف بودند. مانند ضد‌انقلاب و دشمنان انقلاب اسلامی، چون اینها نمی‌خواهند مردم در رفاه باشند. البته باید توجه داشت که پول نفت مال همه مردم است و فقط به مردم تهران اختصاص ندارد. نباید با پول نفت مسئله زباله، مترو و آب تهران و دیگر شهرهای بزرگ را حل کرد. از اعتبارات بودجه کل کشور که مال همه مردم است، نباید برای این کار استفاده کرد. پولداران شهرستانی که در تهران جمع شده ‌و زندگی می‌کنند، نباید پول نقل و انتقال زباله‌شان را مردم بوشهر یا سیستان و بلوچستان پرداخت کنند. شهرداری تهران باید کارخانه‌هایی تاسیس و زباله‌ها را به کود و خوراک دام تبدیل کند. همینطور مسئله فاضلاب تهران را حل نماید. در مورد مسئله ترافیک امروز حدود 7میلیون نفر در تهران جابه‌جا می‌شوند. البته شرکت واحد حدود 2600الی 2700دستگاه اتوبوس دارد، 1800تاکسی و 2500مینی بوس و ماشین‌های شخصی جابه‌جایی این 7میلیون را که تا پایان قرن به 10میلیون نفر خواهد رسید، به‌عهده دارند.

نظام جمهوری اسلامی نباید مسئله را یک‌طرفه نگاه کند. باید ضررهایی که مردم در نتیجه فقدان مترو با آن مواجهند گفته شود.

7میلیون جمعیت تهران در نتیجه جابه‌جایی حداقل روزانه نیم‌ساعت وقت‌شان تلف می‌شود. اگر بخواهیم این وقت تلف‌شده مردم را که در نتیجه نبودن مترو به‌وجود آمده از لحاظ پولی محاسبه کنیم، سالانه بالغ بر 25میلیارد تومان مردم تهران ضرر اتلاف وقت را می‌پردازند. برای راه‌اندازی مترو می‌توانیم نیروگاه‌ کوچکی برای مترو تهران با ظرفیت 100الی 150مگاوات و یک کارخانه کوچک سیمان برای تامین سیمان مورد نیاز مترو در تهران احداث کنیم و براساس برنامه تنظیمی تهران دارای 7خط مترو خواهد بود که 2 خط اصلی و اولیه آن توسط شهرداری و وزارت کشور احداث و راه‌اندازی و بقیه خط‌ها به بانک‌ها و مؤسسات خصوصی واگذار خواهد شد.

ایجاد مترو لوکس‌بازی نیست. بیایید حساب فضای آلوده را که توسط خودروها به وجود می‌آید بکنید. مردم ما دارند سم تنفس می‌کنند.

این منطقی نیست یک انسان که سوء‌نیتی هم ندارد، بگوید مترو برنامه لوکس است. اگر تعداد اتوبوس‌های شرکت واحد از 2600را به 5000 افزایش دهیم، گذشته از مصرف ارز و ضررهای مالی حساب کرده‌اید چه مقدار از محیط‌زیست آلوده می‌شود؟ برای ایجاد مترو می‌توان از کارخانه واگن‌سازی پارس که سالانه یک‌هزار واگن تولید می‌کند بهره‌گرفت. باز هم تأکید می‌کنم برای احداث مترو در تهران مردم سیستان و بلوچستان نباید خرج مترو تهران را بدهند، خرج مترو را باید آنهایی پرداخت کنند که از مترو استفاده می‌کنند. در تهران بیش از یک میلیون و 600هزار اتومبیل شخصی وجود دارد. اینها اگر سالی یک‌هزارتومان عوارض بدهند، مخارج اولیه احداث مترو تهران که 160میلیارد تومان است، تامین خواهد شد.

به‌هرحال شهرهای بزرگ به فاضلاب تبدیل زباله به کود و خوراک دام، مترو و راه‌های زیرزمینی نیاز دارند. انتظار داریم با همکاری شهرداری تهران وزارت کشور، مسکن و شهرسازی برنامه و بودجه و با همفکری نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی و همکاری وسیع همه مردم این کارها جامع عمل بپوشد و سعی کنید جلوی نق‌زدن‌های بعضی‌ها را بگیرید. این کار برنامه اقتصادی اساسی سیاسی و رفاهی برای شهرها بسیار ضروری است.


اقدامات شهرداری



پس از خطبه متروئیه، شهردار تهران هم برنامه شهرداری برای احداث مترو در تهران را اعلام کرد. محمد نبی حبیبی، شهردار تهران با اعلام اینکه شهرداری تهران احداث مترو را یک امر کاملا ضروری تشخیص می‌دهد، گفت که باید در نخستین فرصت ممکن کارهای اولیه مترو آغاز شود. او گفت: به همین دلیل از مدت‌ها پیش با عده‌ای از مسئولین جمهوری اسلامی و نمایندگان محترم تهران در مجلس شورای اسلامی در تماس بودیم و به این نتیجه رسیدیم که اکثریت قریب به اتفاق کسانی که علاقه‌مند به حل مشکلات کلی جمهوری اسلامی هستند، با احداث مترو موافق هستند. همچنین نظر درصد بسیار کمی از افراد بر این است که چیزی به نام مترو راهگشای ترافیک تهران نیست. شهردار تهران در زمینه مقدمات اولیه احداث مترو گفت: نظر این است که تا حدود امکان وارد کردن تکنولوژی مترو را به حداقل ممکن برسانیم. لازم به یادآوری است در ابتدا، سعی بر ایجاد خطوط روی زمینی مترو در جنوب شهر است. در 29 اردیبهشت‌ماه سال 64 هم شهردار تهران دوباره در خبری اعلام کرد که حدود 30شرکت خارجی آمادگی خود را برای احداث متروی شهر تهران اعلام کرده‌اند.

شهردار تهران مسیر 4 خط اصلی مترو را به این شرح اعلام کرد:

خط یک: از میدان تجریش تا میدان راه‌آهن و سپس به جاده قدیم کرج

خط دوم: از حوالی تهرانپارس تا بزرگراه محمدعلی جناح و شهرزیبا

خط سوم: از مجیدیه تا جنوب شهر و شهرری 

خط چهارم: از میدان آزادی تا نیروی هوایی