آثار ملی نیازمند ابلاغ حریم

محمد باریکانی/خبر‌نگار

انتشار گزارش کم‌کاری‌ دفتر ثبت آثار تاریخی در تعیین حریم آثار ثبت ملی شده کشور موجب شد این دفتر، براساس بررسی‌های همشهری، لااقل تا زمان تنظیم این گزارش در هفته 2بار برای بررسی پرونده تعیین حریم آثار ملی کشور تشکیل جلسه بدهد و متوجه جدی بودن فعالیت‌های دفتر ثبت آثار تاریخی شود.
موضوع اصلی، ابلاغ حرایم آثار تاریخی است که در دفتر ثبت آثار و در زیرمجموعه معاونت میراث‌فرهنگی کشور تعیین می‌شود. شاید ارائه برخی آمارها در این گزارش بد نباشد تا خوانندگان متوجه شوند که چه تعداد اثر در برخی شهرهای کشور تعیین حریم شده و چه تعداد حریم برای جلوگیری از ساخت‌وسازها و تعرض به آثار تاریخی در استان‌های مختلف کشور ابلاغ می‌شود.

عقب ماندن از ماجرای ابلاغ حریم
از سال1310 تاکنون که ثبت ملی آثار تاریخی در ایران شروع شد، حدود 32هزار اثر تاریخی ثبت ملی شدند. سال1349 اما نخستین پرونده‌های تعیین حریم آثار ثبت ملی شده در کشور بررسی شد و از همان زمان تاکنون تنها حریم مصوب 2296 اثر تاریخی در تمامی شهرها و استان‌های کشور برای اجرا ابلاغ شده است. این آمار به‌معنای آن است که تنها حریم 8درصد از آثار ثبت ملی شده در تمام کشور از سال1310 تاکنون دارای حریم ابلاغ شده‌ هستند.
ابلاغ حریم آثار تاریخی آخرین مرحله در حفاظت جدی از یک اثر ثبت ملی شده است و تا پیش از آن حتی اگر تعیین حریم نیز انجام شود، اما برای اجرا به مسئولین محلی و استانی ابلاغ نشود، نتیجه‌ای در حفاظت جدی از آثار تاریخی ندارد. کارشناسان معتقدند تعیین حریم بدون ابلاغ حرایم به استان‌ها اقدامی بیهوده است که به اتلاف وقت و سرمایه منجر می‌شود. 
نگاهی به پرونده‌ آثار تعیین حریم شده اما ابلاغ نشده در برخی استان‌های کشور بیانگر آن است که در ابلاغ حرایم به استان‌های کشور کوتاهی شده و همین موضوع موجب شده است که با وجود تعیین حریم برای آثار تاریخی، به‌دلیل ابلاغ نشدن آنها همچنان این آثار در معرض تخریب و آسیب هستند؛ به‌عنوان مثال در استان اصفهان، آذرماه95 بود که مدیر دفتر ثبت آثار تاریخی خبر از تعیین حریم 116اثر تاریخی در این استان داد. در گفت‌وگوی او با ایسنا، حتی آمده بود که 38اثر تعیین حریم شده این استان مربوط به روستای قهی است. اسفندماه همان سال یعنی 3‌ماه بعد مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان از تعیین حریم 281اثر تاریخی اصفهان باز هم در گفت‌وگو با ایسنا خبر داد.
آن‌زمان اما هیچ‌کس نپرسید که از این تعداد تعیین حریم آثار تاریخی چه تعداد برای اجرا که آخرین و مهم‌ترین مرحله در حفاظت از یک اثر تاریخی است به مدیران استانی ابلاغ شده است؟ بررسی آمار حرایم ابلاغ شده به مسئولان استانی در استان اصفهان مشخص کرد که از تعداد 281اثر تعیین حریم شده تنها حریم خانه کیانپور و دشت مختارآباد شهرستان آران و بیدگل در همان سال و 2 سال بعد از آن حریم کاروانسرای سگزی، منارجنبان و یک اثر دیگر در استان اصفهان برای اجرا ابلاغ شده است؛ یعنی با گذشت 25‌ماه از اعلام اولیه تعیین حریم تنها حریم 5اثر تاریخی برای اجرا ابلاغ شده است.
این اتفاق در شرایطی انجام شده است که ابلاغ حرایم تعیین شده به استان‌ها برای اجرا و اعمال نهایی در حفاظت از آثار تاریخی ثبت ملی شده در استان اصفهان کمتر از 2هفته زمان می‌برد. درحالی‌که فقط ابلاغ نهایی حریم 5اثر از بین 281اثر تعیین حریم شده در استان اصفهان بیش از 2سال زمان برده است.

ابلاغ؛ مهم‌تر از تعیین حریم
کارشناسان میراث‌فرهنگی بار دیگر در گفت‌وگو با همشهری تأکید کرده‌اند که تا زمانی که حریم تعیین شده آثار تاریخی برای اجرا ابلاغ نشود تعیین حریم به تنهایی نتیجه چندانی در حفاظت از آثار تاریخی ندارد.
روزنامه همشهری همچنین اطلاع یافته است که پرونده‌های زیادی با موضوع تعیین حریم که از سوی استان‌ها به سازمان میراث‌فرهنگی و دفتر ثبت آثار تاریخی حتی از سال93 ارسال شده‌اند هنوز در این دفتر خاک می‌خورند و در انتظار بررسی هستند؛ به‌عنوان مثال 34پرونده تعیین حریم از سال 93 و 94 توسط اداره میراث‌فرهنگی استان یزد به دفتر ثبت آثار تاریخی در سازمان میراث‌فرهنگی ارسال شده است که هنوز پرونده ابلاغ حریم آنها که برخی‌شان نیز در فهرست میراث‌جهانی یونسکو قرار دارند در دفتر ثبت آثار تاریخی بررسی نشده است. در استان قم نیز براساس آنچه در اختیار روزنامه همشهری قرار گرفته است از سال93 تاکنون طرح ابلاغ حریم 18اثر تاریخی این استان به دفتر ثبت آثار تاریخی ارسال شده است که تاکنون با گذشت 4سال از آن تاریخ تنها پرونده 2اثر بررسی و حریم آنها تصویب و برای اجرا ابلاغ شده است. 16طرح حریم دیگر از این استان همچنان در آن دفتر خاک می‌خورند. در استان اردبیل نیز براساس آنچه مسئولان وقت اداره میراث‌فرهنگی آن استان در سال93 اعلام کردند، 55طرح ابلاغ حریم در دستور کار بود. از آن سال تاکنون که اواخر سال97 است، تنها حریم 8اثر تاریخی برای اجرا ابلاغ شده است.
روال تعیین و ابلاغ حریم آثار تاریخی در سازمان میراث‌فرهنگی اینگونه است که پرونده تعیین حریم آثار تاریخی توسط ادارات کل استانی میراث‌فرهنگی تهیه و به دفتر ثبت آثار تاریخی ارسال می‌شود. این دفتر نیز پرونده‌ها را بررسی می‌کند و اگر ایرادی در آنها ببیند پرونده‌ها را برای رفع ایراد به استان ارجاع می‌دهد و اگر ایرادی نباشد اقدام به تعیین حریم می‌شود. پس از آن دفتر ثبت آثار تاریخی، حرایم مصوب را به دفتر معاون میراث‌فرهنگی ارسال می‌کند و او نیز تعیین حریم آثار تاریخی را به رئیس سازمان میراث فرهنگی ارسال و در مرحله آخر رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری باید حریم مصوب را برای اجرای نهایی به استان‌ها ابلاغ کند تا بدین‌ترتیب حلقه نهایی در حفاظت از آثار تاریخی ثبت ملی شده کشور تکمیل و سایه تخریب از سر یک اثر ملی برداشته شود.