یک نخلستان تشنه

علیرضا برازجانی|  بوشهر - خبرنگار:

کم‌آبی در چند سال اخیر، تابستان‌های سختی را برای مردم و کشاورزان استان بوشهر رقم زده است. پیامدهای این بحران بیشتر گریبان‌گیر نخلداران و باغداران بوده است به طوری که افزون بر کاهش شدید محصولات خرما، معضلات زیست‌محیطی و معیشتی را در دشتستان به عنوان قطب کشاورزی استان به دنبال داشته است.

 تنها منبع تامین آب نخلستان‌های انبوه منطقه سعدآباد و آبپخش در حال حاضر سد شهید رئیسعلی دلواری در بخش شبانکاره است که سیراب شدن نخل‌ها هم با تصمیمات غیرفنی و غیراصولی مدیریتی که این روزها زمزمه آن به گوش می‌رسد در هاله‌ای از ابهام است.

 تخصیص آب به محصولات جالیزی برای اراضی پایین‌دست سد شبانکاره و به تبع آن کاهش میزان آبگیری نخیلات منطقه، موضوعی است که به زعم کشاورزان، شائبه لابی‌گری و اتخاذ تصمیمات جانبدارانه تنی چند از مسئولان دخیل در این زمینه را که بومی بخش شبانکاره هستند، تقویت می‌کند. دلیل آنها هم این است که وقتی در وضعیت بحران آبی به سر می‌بریم چه ضرورتی دارد که آب به تولید محصولات جالیزی تخصیص پیداکند؛ محصولاتی که نه صرفه اقتصادی دارد و نه در اشتغال سیل عظیم بیکاران منطقه سهمی دارد. از بین رفتن منابع آب و نابودی نخلستان‌ها از پیامدهای تصمیماتی از این‌دست خواهد بود. 


تکذیب آب منطقه ای، بی‌اعتمادی باغداران

با این‌که مسئولان آب منطقه‌ای تخصیص آب به محصولات جالیزی و اراضی پایین‌دست سد شبانکاره را تکذیب می‌کنند اما باغداران و نخلداران یادآوری می‌کنند که در سال گذشته هم توافقاتی با آب منطقه‌ای برای تخصیص آب به نخلستان‌ها به صورت 5دوره در سال با حجم آبی معادل135میلیون متر مکعب داشته‌اند که هرگز رنگ واقعیت به خود نگرفته و به 2دوره آبدهی و هردوره 20میلیون متر مکعب کاهش یافته است.


خشکی نخلستان‌ها و افزایش بیکاری 

عضو انجمن ملی خرما شعبه آبپخش با اشاره به مصوبه نشست اخیر کارگروه ماده 11تامین آب باغ‌ها و اراضی کشاورزی استان به همشهری می‌گوید: وجود یک میلیون و500هزار اصله نخل مثمر در بخش آبپخش دشتستان زمینه اشتغال بیش از 35هزار نفر از اهالی و کشاورزان منطقه را فراهم کرده است و موجب رونق و آبادانی این خطه شده است. 

«مهدی بحرینی» می‌افزاید: نخلستان‌های آبپخش از حقابه تاریخی و پرسابقه‌ای از سد شهید رئیسعلی دلواری برخوردار هستند. همانطوری که همگان مطلعند در سالیان اخیر با کاهش بارندگی مشکلات بی‌آبی باعث کاهش ذخیره آب پشت سد شبانکاره شد و این موضوع باعث شد نخلستان‌ها تشنه بمانند و عرصه بر نخلداران تنگ و تنگ‌تر شود. در حالی که سد دیگر آبی برای رهاسازی ندارد آب‌رسانی به شبکه آبیاری نخلستان‌های منطقه باید در اولویت قرار بگیرد. اما در حالی که بنا به تصمیم 2سال پیش، کشت هرگونه صیفی در منطقه ممنوع و بنر این ممنوعیت در سطح منطقه نصب شده است اما کشت انواع میوه‌های جالیزی مثل هندوانه، طالبی که به شدت آب‌بر هستند کمتر که نشد هیچ، بیشتر هم شد و این رویه اشتباه در سایه بی‌توجهی، غفلت و سهل‌انگاری دستگاه‌های مربوطه و متولی همچنان ادامه دارد.


مخالفت آب منطقه ای؛ پافشاری نماینده و معاون استاندار

بحرینی اضافه می‌کند: آبپخش نخلستان‌های زیادی دارد که بیش از 10ماه است بدون آب هستند ولی در نشست اخیر شورای آب استان بوشهر با فشار نماینده مردم دشتستان در مجلس و حمایت معاون عمرانی استاندار بوشهر که هر دو از اهالی بومی بخش شبانکاره هستند باوجود مقاومت و مخالفت سازمان آب منطقه‌ای مقرر شده آب به این مزارع تولید محصولات جالیزی تخصیص
 یابد. این محصولات مانند هیولایی هستند که منابع آبی را می‌بلعند بدون آن‌که فایده‌ای برای منطقه و مردم داشته باشند و چنان‌‌که در سالیان گذشته هم شاهد بودیم در فصل برداشت به دلیل قیمت پایین و نابسامانی بازار بیش از نیمی از مزارع با محصول به حال خود رها می‌شوند. از سوی دیگر اکثر کارگرانی که برای امور کشاورزی به‌کارگیری می‌شوند افغان‌هایی هستند که مجوز اقامت در ایران را ندارند، بنابراین این محصولات نقشی هم در اشتغال‌زایی برای بومیان ندارد.

وی در ادامه می‌گوید: در سال‌های پربارش 5دوره آبیاری برای نخیلات در نظر می‌گرفتند اما با کاهش بارندگی‌ها و برابر توافق سازمان آب منطقه‌ای با کشاورزان و نخلداران آبپخش قرار شد هرسال 3 دوره با حجم 135میلیون متر مکعب آب تخصیص داده شود با این حال الان فقط 2دوره با حجمی معادل 20میلیون متر مکعب محقق شده است و دیگر آبی به نخلستان‌ها نمی‌رسد. این باغدار خاطرنشان می‌کند: به بهانه آبیاری مزارع گندم آب سد را دریافت می‌کنند اما با آن مزارع صیفی و جالیزها آبیاری می‌شود. امسال هم گویا قرارشده تا 3میلیون متر مکعب آب برای این منظور اختصاص دهند.


فقط یک دوره آبیاری !

«شاپور رجایی» مدیرعامل آب منطقه‌ای استان بوشهر در گفت‌و‌گو با همشهری با بیان این‌که اولویت‌های رهاسازی آب ذخیره پشت سد شهید رئیسعلی دلواری، مصارف آشامیدنی،‌ زیست محیطی، نخیلات و زراعت است، می‌گوید: در حال حاضر حجم آب قابل برداشت پشت سد شبانکاره تنها کفاف یک نوبت آبیاری نخیلات آبپخش را می‌دهد.

در نشست اخیر با مدیران جهاد کشاورزی استان هم این موضوع را مطرح کردیم که چنانچه آبیاری انجام شود و در صورت عدم بارش زمستانه، دیگر آبی برای تزریق در شبکه آبیاری نخیلات نخواهیم داشت. با توجه به نظریات کارشناسان جهاد که حساسیت و ضرورت آبیاری در این دوره را کمتر از فروردین ماه سال بعد نمی‌دانستند و معتقدند آبیاری در این زمان برای بهبود کیفیت و کمیت محصول خرما حیاتی است مقرر شد تا رهاسازی آب صورت بگیرد اما به دلیل بارندگی موثر آبان و آذر ماه که بخشی از نیاز نخیلات منطقه رفع شده است میزان آب رها شده کمتر از ۳۰میلیون متر مکعب خواهد بود.


تخصیص۳میلیون متر مکعب آب برای گندمزارها

رجایی می‌افزاید: همانگونه که در کارگروه ماده۱۱و شورای هماهنگی مدیریت بحران استان اعلام کرده‌ایم هیچ توجیهی برای مصرف آب ذخیره سد برای زراعت در حله، آبپخش و شبانکاره وجود ندارد. اما در کمیته تخصصی که اخیرا برگزار شد، اصرار شد که سهمیه‌ای برای اراضی شبکه آبیاری دشت شبانکاره لحاظ شود که به صورت مشروط و صرفا برای زراعت گندم برای اختصاص ۳میلیون متر مکعب در اسفندماه موافقت شد.

این توافق به‌صورتی است که چنانچه بارش زمستانه نداشتیم و سد آبگیری نشد این حق برای سازمان آب منطقه‌ای محفوظ است که در اختصاص سهمیه تجدید نظر شود. بنابراین جای هیچگونه نگرانی در این زمینه وجود ندارد. وی تاکید کرد: اولویت با نخیلات آبپخش است که سالانه بین ۱۰۵تا۱۱۰میلیون متر مکعب آب نیاز دارند و نخلستان‌های سعدآباد و کلل به دلیل برخورداری از حقابه‌های تاریخی در اولویت‌های بعدی آبیاری خواهند شد. مازاد بر آب نخیلات، آبیاری مزارع حله در دستور کار قرار می‌گیرد.

مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای استان بوشهر با اذعان به انجام تعهدات تامین آب نخیلات آبپخش می‌گوید: اردیبهشت ماه سال جاری ۳۲میلیون متر مکعب آب در شبکه آبیاری آبپخش رها‌سازی شد که متاسفانه به دلیل عدم همکاری کشاورزان و نخلداران از سقف مجاز عبور کرد و به ۵۰میلیون متر مکعب رسید. این اتفاق باعث شد کل حجم آب قابل برنامه‌‌ریزی پشت سد به اتمام برسد و به حجم تعادلی سد برسد که اجازه برداشت از آن را نداریم.


آبیاری نخلستان ها 143میلیون متر مکعب آب می‌خواهد

مدیرعامل آب منطقه‌ای استان بوشهر می‌گوید: نیاز آبی نخیلات سالانه ۱۴۳ میلیون متر مکعب است که باید از طریق آب پشت سد رئیسعلی دلواری و سایر منابع برای نخیلات تامین شود. «شاپور رجایی» با اشاره به این‌که تنها ۳۰ میلیون متر مکعب آب برای آبیاری نخیلات در دست داریم، اضافه می‌کند: به همین دلیل در تابستان آینده با کمبود ۱۱۰ میلیون متر مکعبی آب برای آبیاری نخیلات در استان بوشهر روبه‌رو هستیم.

وی می‌افزاید: تا پایان تابستان امسال میزان ذخیره سد رئیسعلی دلواری به ۶۸ میلیون متر مکعب رسیده بود که با بارش‌های پاییزی ۹۲ میلیون متر مکعب آبگیری انجام شده است. میزان ذخیره سد رئیسعلی دلواری در حال حاضر ۱۵۸ میلیون متر مکعب است که ۷۱ میلیون متر مکعب از این میزان حجم تعادلی سد است که مجوز برداشت آن در اختیار وزیر نیرو است.  رجایی با بیان این‌که تنها برای ۸۷ میلیون متر مکعب آب پشت سد رئیسعلی می‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم، خاطرنشان می‌کند: در بخش‌های مختلف شرب، بهداشت، محیط‌زیست در کل استان به ۲۲۱ میلیون متر مکعب نیاز داریم.