جنبون مشکلِس اینجا

شیرین شفیعی|   اصفهان- خبرنگار:


 تکان خوردن یا ایستادن منارجنبان این روزها یک پرسش اساسی است؛ موضوعی که طی 2 سال گذشته با انتشار فیلم‌ها یا عکس‌هایی در فضای مجازی بر سر زبان‌ها افتاده و هر بار با اطمینان‌های میراث فرهنگی بر تحت کنترل بودن اوضاع، مدتی به دست فراموشی سپرده شده است.

منارجنبان یکی از بناهای تاریخی مشهور و رمزآلود اصفهان است که در قرن‌های گذشته، گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به پای بنایی کشانده که یک ویژگی جادویی آن را بر سر زبان‌ها انداخته است. تماشای تکان خوردن یک مناره که دیگری را نیز می‌جنباند، هنوز هم تحسین و پرسش گردشگران را برمی‌انگیزد.


آسیب جدی تکان‌های اسرارآمیز

شهرت این بنای کوچک با پهنای 9 متر و بلندای 17 متر این است که با تکان دادن یکی از مناره‌ها، مناره‌ دیگر و حتی کل ساختمان تکان می‌خورد؛ موضوعی که تا مدت‌ها برای دانشمندان پرسش‌برانگیز بود و شایعات فراوانی در این باره وجود دارد. هنوز هم معماری اسرارآمیز آن در ابهام است، اما منطقی‌ترین دلیل تکان خوردن مناره‌ها را پدیده‌ فیزیکی تشدید یا پدیده‌ رزونانس می‌دانند و گفته می‌شود چون مناره‌ها سبک معماری مشابهی دارند، تکان خوردن یکی روی دیگری اثر می‌گذارد.

در دوران معاصر، گردشگران می‌توانستند به‌راحتی به بالای منارجنبان بروند و با تکان دادن یک مناره، تکان خوردن دیگری را تماشا کنند، اما از اواخر دهه 80 آسیب‌های منارجنبان آشکار شد و مسئولان میراث فرهنگی تصمیم گرفتند برای جلوگیری از تخریب این سازه ارزشمند تاریخی از تکان دادن آن برای همیشه جلوگیری کنند. 

5 سال پیش بود که مدیر کل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان از توقف حرکت منارجنبان خبر داد و اعلام کرد: موضوع تکان دادن منارجنبان دیگر مطرح نیست، حتی در نوروز و به‌خاطر گردشگران یا مسافران. «محسن مصلحی» این موضوع را تصمیم شورای تأمین سازمان میراث فرهنگی‌ و برای حفظ و پایداری منارجنبان دانست و هشدار داد: هر سال بر اثر حرکت‌های متعدد، قسمت‌هایی از آجرها و کاشی‌های آن ریخته و بنا دچار آسیب جدی شده است. از سوی دیگر طراحی اولیه‌ منارجنبان برای حرکت دادن نبوده و حرکت دادن این منار در طول زمان، تخریب‌هایی را به بنا وارد کرده است.


تکان‌های مدیریت‌شده؛ تصمیم شورای فنی

اما پس از پایان یک دوره مرمت و تغییر مدیریت در میراث فرهنگی اصفهان، شورای فنی این اداره کل تصویب کرد که حذف تکان‌های متعدد بازدیدکنندگان برای نجات منارجنبان از تهدید ریزش بنا کافی است و با این تصمیم، تکان‌های مدیریت‌شده به مناره‌ها بازگشت.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی گردشگری استان با دفاع از نظریه تکان دادن منارجنبان برای نجات آن از خطر فراموشی می‌گوید: ویژگی منارجنبان حرکت دادن آن است. ما نمی‌خواهیم این ویژگی را از آن بگیریم. هرچند در اصل این بنا برای تکان دادن ساخته نشده، تصمیم داریم با مدیریت کنترل‌شده و در زمان‌بندی خاص و بر اساس نیاز، این بنای تاریخی را حرکت دهیم. «ناصر طاهری» معتقد است: حرکت ندادن منارجنبان یک شبهه بود که پس از پایان مطالعات به این نتیجه رسیدیم که تکان دادنش مشکلی ایجاد نمی‌کند، چون آستانه تحمل و ظرفیت بنا مشخص شد و فقط یک نفر از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی اصفهان امکان تکان دادن این بنا را دارد، نه مانند گذشته که هر کس می‌توانست آن را با هر قدرتی حرکت دهد.

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان نیز در واکنش به فیلمی که این روزها از ریزش قسمت‌هایی از بنای منارجنبان در فضای مجازی منتشر شده است به همشهری می‌گوید: وضعیت منارجنبان در شورای فنی بررسی و اعلام شد تکان‌های غیراصولی و متعدد بازدیدکنندگان به مناره‌ها تهدید جدی برای کاهش عمر این سازه بوده و این وضعیت سال‌ها ادامه داشته است. «فریدون اللهیاری» از تصمیم کارشناسان و مرمتگران میراث فرهنگی برای تکان‌های مدیریت‌شده در این بنا خبر می‌دهد و می‌افزاید: بر اساس نظر شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان، مناره‌ها 3 مرتبه توسط کارکنان بنا و هر بار به مدت ۱۵ ثانیه تکان داده می‌شود. همچنین کارشناسان ارشد مرمت این بنا را پایش می‌کنند و قبل از فرارسیدن فصل بارندگی امسال نیز منارجنبان مرمت موضعی شده است. به گفته او، تکان‌های مدیریت‌شده یعنی در ساعت‌های مشخصی مناره‌ها توسط همکاران ما در میراث فرهنگی بجنبند و این کار، هم باعث حفظ جاذبه منارجنبان در چشم گردشگران خواهد شد و هم آسیبی به مناره‌ها وارد نمی‌کند.


ریزش نخاله‌های مرمت بنا تخریب نیست

مدیر کل میراث فرهنگی با تکذیب فیلمی که از آثار ریزش منارجنبان در پایین این بنا به‌تازگی منتشر شده است می‌گوید: هر بیننده‌ای که این فیلم را در فضای مجازی دیده باشد متوجه می‌شود گچ‌ها و نخاله‌هایی که پای منارجنبان ریخته شده نخاله‌های ساختمانی کارگاه‌های مرمتی است، نه آثار تخریب و آسیب رسیدن به بنا. این موضوع را در اطلاعیه‌ای اعلام کرده‌ایم و باز هم تاکید می‌کنیم که اصلا چنین چیزی صحت ندارد.

او نوبت‌های محدود و کم و تکان‌های کارشناسان میراث فرهنگی را مصوبه شورای فنی این اداره کل می‌داند و ادامه می‌دهد: همکاران مرمتگر و کارشناسان میراث فرهنگی این موضوع را از جوانب مختلف بررسی و اعلام کرده‌اند که چند نوبت تکان مدیریت‌شده تهدیدی برای این بنا ایجاد نمی‌کند. اگر منارجنبان تعطیل شود و دیگر هیچ‌گاه حرکت داده نشود، ارزش این شاهکار معماری دیگر به گردشگران نشان داده نمی‌شود و کم‌کم به دست فراموشی سپرده خواهد شد.

اللهیاری با استناد به اطلاعیه‌ای که به‌تازگی در این باره از سوی میراث فرهنگی منتشر شده است یادآور شد: منارجنبان مانند بناهای خاص جهان مثل برج کج پیزا بر اساس پدیده تشدید در علم فیزیک مناره‌ها و کل بنا در آن دچار لرزش می‌شود و نزد جهانیان شناخته شده است. این بنای تاریخی به واسطه شهرت جهانی در دهه‌های گذشته هر دقیقه یک بار توسط خود گردشگران به حرکت درمی‌آمد که آسیب‌هایی را متوجه این بنا می‌کرد، اما با مرمت‌های در دست انجام و برنامه‌‌ریزی برای تکان‌های اصولی، هم‌اکنون هیچ آسیبی متوجه این بنا نیست.


بنای 700ساله در دل اصفهان

700 سال پیش در 6 کیلومتری غرب اصفهان و روستای کارلادان، مقبره‌ای برای «عمو عبدالله» عارف و زاهد دوره‌ ایلخانی، ساخته شد که شامل یک سنگ بزرگ مرمری و یک پارچه روی قبر بود که دورتادور آن به خط ثلث و به‌ صورت برجسته سوره‌ «یاسین» حجاری شده بود. آن زمان روی آرامگاه «عمو عبدالله» فقط یک بنای بدون مناره ساخته شد، با یک ایوان آجری که مکانی برای زائران این زاهد فراهم می‌کرد، اما 300 سال بعد یعنی در دوره صفویه، 2 مناره باشکوه روی این بنای ساده ساختند تا آن را با دیگر بناهای شهر اصفهان متفاوت کنند.