سوداگری زهر و پادزهر گونه‌های جانوری سمی را تهدید می‌کند

حمیدرضا گودرزی/عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی‌ رازی

یکی از معضلات پزشکی برخی کشورها مسئله گزش جانوران سمی است. در این خصوص می‌توان به مصدومین مارگزیدگی، عقرب‌زدگی، عنکبوت‌گزیدگی و سایر جانوران سمی اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان مصدومین، استفاده از پادزهر اختصاصی جانور گزنده است. پادزهر جانوران سمی ماده‌ای بیولوژیک و محتوی ایمونوگلوبولین‌ها علیه آنتی‌ژن‌های زهر جانوران سمی است. بر این اساس، برای ساخت پادزهر باید جانور سمی از طبیعت صید شود و مورد زهرگیری قرار گیرد که این اقدام تلف‌شدن جانور را در پی دارد.
ازنظر بوم‌شناسی، هر اقلیم جغرافیایی میزبان تنوع جانوری خاص خود است. جانوران سمی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. لذا پادزهرهای درمانی اختصاصی ایران باید از زهر جانوران سمی زیست‌بوم ایران تهیه شود. از سوی دیگر پادزهر تولیدشده از جانوران سمی ایران نیز نمی‌تواند برای سایر کشورها کارایی جامع داشته باشد.
نسبت آمار جمعیت روستایی به جمعیت مناطق شهری به‌عنوان فاکتوری تأثیرگذار در تولید انواع پادزهر جانوران سمی قابل تامل است، چرا که عمده مصدومیت‌های ناشی از گزش جانوران زهری در مناطق روستایی و در بین کشاورزان و دامداران رخ می‌دهد. طبق نخستین سرشماری نفوس و مسکن سال1335شاخص‌های آماری نشان می‌دهد که نسبت جمعیت روستایی به شهری70 به 30 است. روند تغییرات جمعیت کشور به‌گونه‌ای رقم خورده است که در سرشماری سال 1395این نسبت کاملا معکوس شده و جمعیت روستایی به کمتر از 30درصد تقلیل یافته، بعلاوه توسعه کشاورزی مکانیزه، بهسازی ساختمان‌های روستایی، تغییر سبک زندگی و افزایش آگاهی جمعیت هدف، مجموعا موجب کاهش چشمگیر مصدومیت مارگزیدگی و عقرب‌زدگی شده است.  در سال‌های اوج تقاضا برای این فرآورده‌ها، میزان درخواست آنتی‌سرم مارگزیدگی و عقرب‌زدگی از سوی نهادهای ذیربط به‌ترتیب حدود 20و 50هزار آمپول بوده است. اخیرا اما صحبت از نیاز سالانه 300هزار آمپول می‌شود که با استدلال‌های فوق، این‌گونه آمارها تمهید سوداگری در حوزه تولید انواع پادزهر است و دلیل آن سودای هوس‌انگیز سودهای میلیاردی تحریک‌کننده بخش خصوصی و برخی شرکت‌های به‌ظاهر دانش‌بنیان برای ورود به این حوزه است که متأسفانه در مواردی موفق به اخذ مجوزهای مربوطه شده‌اند. تأسف‌آورتر، اقدام افراد سودجویی است که زهر خام را به شرکت‌های خارجی به ثمن بخس می‌فروشند. کلام آخر اینکه براساس اطلاعات و استدلال‌های علمی، اقدام به ساخت پادزهر به‌منظور صادرات و فروش زهر خام، مشابه تجارت عاج فیل‌است که به آسیب‌های جبران‌ناپذیر به زیست‌بوم و ذخایر جانوری منحصر‌به‌فرد کشور منجر می‌شود. بدون تردید انواع پادزهر واجد شرایط تولید فرآورده بیولوژیک حاکمیتی است که باید به میزان مصرف واقعی کشور تولید شود و صادرات آن عقلانی نیست.