پسته‌هایی که دیگر نمی‌خندند

محمدتقی حاج‌موسی

از قدیم‌الایام نام پسته با ایران گره خورده بود و نیمه‌شرقی ایران مرکز تولید و صادرات این محصول خوشمزه و پرطرفدار به دنیا بود. آنطور که گفته‌اند حتی ملکه صبا هم طرفدار پسته ایران بوده و وقتی اسکندر به ایران حمله کرد، پای پسته به یونان و اروپا هم باز شد و صدها سال بعد یعنی در نیمه‌های قرن 19 بود که آمریکایی‌ها دیوانه پسته ایرانی شدند و سالانه چندین تن پسته وارد می‌کردند. سال1929اما یک آمریکایی به نام ویلیام‌ای وایت هاوس فهمید که دشت‌های سوزان کالیفرنیا بهترین‌جا برای کشت پسته است و می‌توان پسته ایران را آنجا هم پرورش داد. یک‌سال بعد ویلیام با 20کیلوگرم بذر پسته ایرانی به کالیفرنیا برگشت و شروع به کشت کرد. تقریبا 10سال بعد همه فهمیدند که ویلیام چه خدمتی به آمریکا کرده و حالا جایی که او روزی دانه‌هایش را کاشت، مرکز تولید 99درصد پسته آمریکاست؛ بیش از 430هزار تن پسته که اصلی‌ترین رقیب برای پسته ایران است و البته تقریبا 2برابر تولید ماست. هر چند کیفیت پسته ایرانی هنوز هم بالاتر از نمونه آمریکایی است ولی اتفاقات اخیر و کاهش 90درصدی تولید پسته در سال‌جاری باعث شده تا جایگاه دوم ایران هم به خطر بیفتد و کشورهایی مثل ترکیه جای ما را بگیرند؛ اتفاقی که معلوم نیست چرا فقط در ایران رخ می‌دهد و در بقیه دنیا تولید پسته روزبه‌روز در حال افزایش است یا حداقل ثابت مانده.

در چند سال اخیر تولید پسته ایران به‌طور متوسط 250هزار تن در سال بوده و از این میزان تقریبا 70هزار تن به کشورهای دیگر صادر می‌شود. طبق گزارش گمرک جمهوری اسلامی ایران، سال95 حدود 636میلیون دلار از صادرات پسته نصیب کشور شده که بیشتر آن به مقصد اروپا بارگیری شده بود. در نیمه‌نخست سال2018، حدود 142میلیون دلار پسته ایرانی به اروپا صادر شده و در همین مدت آمریکا توانسته 226میلیون دلار پسته به اروپا بفرستد. حالا اما طبق گفته‌های محسن جلال‌پور، عضو انجمن پسته ایران، صادرات پسته ایرانی به کمترین میزان خود در دهه‌های اخیر رسیده و او به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکننده‌ها تا این موقع سال هنوز یک‌کیلوگرم پسته هم صادر نکرده است. به گفته او کل برداشت پسته در کشور امسال 40هزار تن بوده که در مقایسه با سال‌های قبل 84درصد کاهش داشته است. این اتفاقات قیمت پسته در بازار داخلی را به حدود 150تا 250هزار تومان در هر کیلوگرم رسانده. این در حالی است که پسته ایران در بازارهای خارجی بین 8تا 13دلار به فروش می‌رود یعنی با قیمت امروز دلار در بازار آزاد، هر کیلوگرم پسته برای خارجی‌ها حدود 120هزار تومان تمام می‌شود؛ معادله‌ای که معلوم نیست چرا به ضرر مصرف‌کننده داخلی تمام می‌شود؟


نگاه صادرکننده

باید بروم شلغم بکارم

اسدالله عسگراولادی| بزرگترین صادرکننده پسته کشور

رئیس بزرگ‌ترین مجموعه صادرات خشکبار کشور می‌گوید اوضاع پسته حسابی خراب است و با این شرایط شاید مجبور باشد بعد از 70سال شغلش را عوض کند! اسدالله عسگراولادی که نامش با خشکبار، زیره و پسته گره خورده است از خالی بودن انبارها و نبود پسته برای صادرات گله دارد.

امسال صادرات پسته با مخاطرات چندجانبه مواجه شده است. تولید این محصول کاهش یافته به‌طوری که تنها 40تا 50هزار تن از این محصول برای صادرات وجود دارد. از محصول سال گذشته نیز 30تا 40هزار تن باقی مانده است که با این حساب حداکثر 90هزار تن پسته برای صادرات داریم اما برای صادرات همین میزان محصول نیز با چالش مواجه هستیم؛ چراکه 2اتفاق، مانعی بزرگ و سد راه صادرات شده است. قیمت این محصول با توجه به کاهش تولید در داخل به‌شدت افزایش پیدا کرده و به دوبرابر رسیده است. سال گذشته پسته را برای صادرات با قیمت کیلویی 60هزار‌تومان، می‌خریدیم اما امسال باید با قیمت 120هزار‌تومان خریداری کنیم. به همین دلیل خرید پسته ایران برای اروپایی‌ها صرف نمی‌کند و آنها سراغ پسته آمریکا رفته‌اند؛هم برای آنها ارزان‌تر تمام می‌شود و هم آمریکا به آنها وام ارزان می‌دهد درحالی‌که بانک‌های ما چنین وام‌هایی نمی‌دهند. مسئله دیگری که مانع بزرگی سد راه صادرات پسته محسوب می‌شود، پیمان‌سپاری ارزی است که دولت صادرکننده را موظف کرده طی 3‌ماه ارز حاصل از صادرات را در سامانه نیما عرضه کند. این در حالی است که نیما از نظر خارجی‌ها وجود ندارد. آنها دنبال بانک عامل هستند تا از آن طریق پول را واریز کنند. همچنین دولت مصوبه‌ای که در ‌ماه‌ مهر داشته را تا فروردین گذشته عطف به ماسبق کرده است. این کار که خلاف قانون است، ‌صادرات پسته را متوقف خواهد کرد. ممکن است درباره کالاهای وابسته به دولت نظیر سنگ آهن و محصولات پتروشیمی، مشکلی پیش نیاید اما صادرات خشکبار به مرز صفر خواهد رفت؛ به همین دلیل از دولت درخواست کردیم که خشکبار را از مصوبه پیمان ارزی مستثنی کند. ما هم قبول داریم که ارز حاصل از صادرات باید به چرخه اقتصاد بازگردد اما بهترین راه این است که صادرکننده‌ جواز صادراتی خود را به صورت توافقی به واردکننده بفروشد و آنها با استفاده از ارز صادراتی به واردات بپردازند. این کار باید در سامانه سنا و صرافی‌های مجاز انجام شود. هم‌اکنون بازار ارز آرام‌تر شده و قیمت سنا نیز پایین آمده است بنابراین می‌توان در این محدوده ارز را به واردکننده واگذار کرد. اگر این اتفاق رخ ندهد، صادرات محصولاتی نظیر خشکبار که از سوی بخش‌خصوصی انجام می‌شود به صفر خواهد رسید و بعد از 70سال صادرات این محصول به سمت قاچاق خواهد رفت و راه‌های غیرقانونی باب خواهد شد. با توجه به موانعی که سد راه صادرات ایجاد شده است، بعد از چند دهه فعالیت در زمینه صادرات خشکبار در حال از دست‌دادن شغلم هستم و باید بروم سیب‌زمینی و شلغم بکارم تا بیکار نمانم!

نگاه تولید کننده

از برج یک می‌دانستیم اینطور می‌شود

خیلی از ما فکر می‌کنیم که تولید پسته منحصر به کرمان و رفسنجان است منتها بیشتر نقاط شرق و مرکز کشور حالا به زیرکشت پسته رفته و از خراسان گرفته تا سمنان،یزد، کرمان، فارس، اصفهان، قم و حتی تهران تولید‌کننده پسته هستند؛ محصولی که در سال‌های گذشته سود خوبی را نصیب باغداران و کشاورزان می‌کرد اما امسال روی بدش را به آنها نشان داد و بعضی از پسته‌کاران حالا به فکر تغییر شغل و فروش باغ‌هایشان افتاده‌اند. آقای میرزایی که در کرمان باغ پسته دارد می‌گوید که از همان برج یک امسال معلوم بود که در پاییز و زمستان اوضاع این‌طوری می‌شود ولی نمی‌شد برایش راه‌حلی پیدا کرد؛ «در خراسان و سمنان، سرمای اول بهار باعث شد تا خیلی از شکوفه‌ها همان اول بریزند و محصول از بین برود. در کرمان اما گرمای زیاد درخت‌ها را سوزاند و حالا هیچ محصولی برای ما نمانده که بخواهیم بفروشیم.» به گفته این باغدار کرمانی، کسانی که در بهار در انبارهایشان پسته داشتند وقتی فهمیدند اوضاع پسته خراب شده همان موقع قیمت‌ها را بالا بردند و به حدود 100هزار تومان رساندند. حالا اما پسته اکبری کیلویی 250هزار تومان در خرده‌فروشی به فروش می‌رسد و این یعنی قیمت پسته از اول سال تا حالا حدود 3برابر بالا رفته است؛ «بالا رفتن قیمت پسته به‌خاطر کاهش شدید تولید است اما معلوم نیست چرا قیمت بقیه خشکبار مثل گردو و کشمش هم بالا رفته. الان قیمت گردو 4برابر شده. این دیگر به‌خاطر سرما و گرما نیست. یک سری هستند که مثل مافیا قیمت‌ها را بالا می‌برند.» آنطور که میرزایی می‌گوید قبلا در مناسبت‌ها مثل شب عید و شب یلدا قیمت‌ها کمی بالاتر می‌رفت و بعد پایین می‌آمد حالا اما اوضاع فرق کرده و فعلا نباید منتظر کاهش قیمت پسته باشیم. این قیمت بالا و کاهش تولید باعث شده بعضی از باغدارها به فکر تعطیلی کارشان بیفتند؛ چرا که تولید پسته دیگر برای آنها به صرفه نیست؛ «آب نیست. باغدار هر چند وقت یک‌بار باید گیربکس موتور چاه را عوض کند چون سطح آب پایین رفته. باغدار 20سال زحمت کشیده و حالا که وقت بار دادن درخت است آبی وجود ندارد. دولت و وزارت کشاورزی هم هیچ کاری برای ما نکرده‌اند و معلوم نیست باغدار چطور باید زندگی‌اش را بگذراند.» غیراز کرمان، در استان فارس و شیراز هم اوضاع به همین شکل است. یکی از باغداران شیراز می‌گوید هیچ پسته‌ای ندارد و همه را فروخته و نمی‌داند تا آخر سال چه کند؛ «سال قبل من 20تن پسته از باغم برداشت کردم. امسال اما فقط 500کیلو محصول داشتم. یعنی هیچی! خیلی از باغدارها الان دارند کارگری می‌کنند که خرج خانواده را دربیاورند و امیدشان به سال آینده است.» او می‌گوید در شیراز سرد و گرم شدن هوا و البته باران‌های اسیدی عامل از بین رفتن محصول بوده است. غیر از این، نبود آب حسابی باغداران را اذیت کرده و این در حالی است که درخت پسته به آب زیادی نیاز ندارد؛ «پسته آب زیاد نمی‌خواهد ولی الان هیچ آبی نیست. سال گذشته من پسته‌ام را کیلویی 25هزار تومان به کارخانه فروخته‌ام. 2‌ماه پیش اما پسته را کیلویی 70هزار تومان فروخته‌ام و نمی‌دانم برای سال بعد قرار است چه اتفاقی بیفتد.»