ریزگردها پشت دروازه آمل

شهرام سوادکوهی|   ساری -خبرنگار:

کوه‌خواری اصطلاحی است که در سال‌های اخیر مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته است. افزایش تعداد معادن شن و ماسه در مناطق مختلف مازندران و برداشت‌های بی‌رویه از دل کوه‌ها سبب شده که اکوسیستم نقاطی از مازندران، با سرعتی بیشتر از سایر نقاط به سمت تخریب حرکت کند. 

حجم بالای ساخت‌و‌ساز در مازندران سبب شده که برداشت‌ها از دل طبیعت برای تأمین شن و ماسه مورد نیاز هم بالا باشد؛ برداشت‌هایی که در پوشش قانون انجام می‌شوند و به نظر می‌رسد قرار است همچنان و تا زمان پایان تاریخ اعتبار مجوزهای صادر شده و شاید هم پایان این منابع ادامه داشته باشند.

در حال حاضر پرطرفدارترین شن و ماسه برای ساخت‌و‌ساز در مازندران، شن و ماسه جاده هراز است. ضمن این‌که بنا به اظهارات مسئولان صنعت، معدن و تجارت استان، نزدیک به 60 درصد شن و ماسه مورد نیاز ساخت‌و‌ساز استان از معادن محور هراز تأمین می‌شود. به همین دلیل معادن شن و ماسه در این محور پرتردد بسیار زیاد به چشم می‌آیند و علاقه‌مندی فعالان این بخش برای دریافت امتیاز معدن شن و ماسه و فروش بخشی از طبیعت به سود خودشان بسیار بالاست. همین تعدد و تمرکز برداشت‌ها سبب شده که حساسیت‌ها به این منطقه بیشتر باشد.


مدیریت ضعیف بر معادن شن و ماسه

تقاضای زیاد شن و ماسه از معادن هراز سبب شده که برخی از معادن بیشتر از ظرفیت واقعی و خارج از حریم مصوب اقدام به برداشت کنند؛ موضوعی که از نگاه دادستان مرکز استان دور نماند و آن را نشان‌دهنده نبود نظارت بهنگام و درست مدیران صنعت، معدن و تجارت و منابع طبیعی عنوان کرد.
«سید یونس حسینی عالمی» با انتقاد از ضعف سازمان صنعت، معدن و تجارت استان در نظارت بر معادن محور هراز، قرار داشتن بسیاری از واحدهای دانه‌بندی شن و ماسه در حریم رودخانه هراز و مطابقت نداشتن فعالیت آنها با ضوابط محیط‌زیستی، برداشت‌های غیراصولی و غیرفنی، احیا نکردن محدوده‌های برداشت، ایجاد ریزگرد و آلوده کردن هوای منطقه به دلیل استفاده نکردن از سیستم آب‌پاشی و تخلیه پساب واحدها به دلیل نداشتن سیستم تصفیه پساب را از مهم‌ترین چالش‌های معادن فعال در این محور می‌داند.


هراز؛ کانون ریزگردها

آلوده‌ شدن هوای منطقه توسط معادن شن و ماسه آشکارترین نشانه‌ای است که از فعالیت این واحدها مشاهده می‌شود. هر کسی که گذری از جاده هراز داشته باشد، در قسمت‌هایی از این مسیر با ریزگردهایی که در هوا پراکنده شده‌اند، مواجه می‌شود. این موضوع مورد توجه کارشناسان و فعالان حوزه محیط‌زیست نیز قرار گرفته است. اسفند 1395 و در هفته منابع طبیعی، نخستین بار «ستار بابایی» مدیر کل پیشین منابع طبیعی مازندران-ساری و پروفسور «عطاءالله قبادیان» در نشستی با اصحاب رسانه اعلام کردند دره هراز به دلیل حجم بالای فعالیت‌های معادن شن و ماسه در حال تبدیل شدن به کانون ریزگردهاست؛ موضوعی که با اعلام رسمی این وضعیت بیشتر مورد توجه قرار گرفت، اما از روند فعالیت‌های معادن کاسته نشد.

معادن شن و ماسه جاده هراز را چند کیلومتر پس از خروجی جنوبی این شهر می‌توان مشاهده کرد. در حال حاضر بر اساس آمارهای رسمی بیش از 40 واحد معدن شن و ماسه در حاشیه جاده هراز مشغول فعالیت هستند که بخش مهمی از ساختار جغرافیایی منطقه را با برداشت‌های بی‌رویه از بین برده‌اند. 

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان آمل از پایش مستمر این واحدها و متوقف کردن فعالیت واحدهای متخلف خبر می‌دهد و می‌گوید: واحدهایی که تخلف را تکرار کنند به صورت دائمی تعطیل خواهند شد. «بهمن صادق‌نژاد» با اشاره به تعطیلی 3 واحد معدنی متخلف در ماه گذشته، می‌افزاید: تعدادی از معادن شن و ماسه این منطقه طی سال‌های اخیر با برداشت‌های غیرمجاز شن و ماسه از بستر رودخانه هراز و همچنین مادن کوهی، عامل آلودگی آب و هوای این منطقه شدند.


در انتظار شهرک شن و ماسه هراز

مسئولان مربوطه برنامه‌ریزی کرده‌اند که برای ساماندهی برداشت‌ها و همچنین تأمین سازماندهی شده مصالح ساختمانی مورد نیاز، 3 شهرک شن و ماسه در غرب، مرکز و شرق مازندران ایجاد کنند تا فعالیت‌های این بخش به صورت تجمیعی و زیر نظر باشد. مجتمع 50هکتاری شن و ماسه در تنکابن، مجتمع 40هکتاری شن و ماسه در آمل و مجتمع 70هکتاری شن و ماسه در تلمادره ساری طرح‌هایی هستند که برای تأمین نیاز شن و ماسه غرب، مرکز و شرق مازندران در دستور کار قرار دارند؛ موضوعی که شاید در حجم برداشت‌ها کاهش محسوسی ایجاد نکند، اما ممکن است روی کاهش آلودگی هوا در این منطقه اثرگذار باشد. این موضوع از اوایل سال 1394 به طور رسمی برای ساخت شهرک شن و ماسه در محور هراز توسط رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران اعلام شد، اما در حد همان خبر باقی ماند.  

«محمد محمدپور» معتقد است که واگذاری بدون برنامه مجوز معادن در گذشته سبب شده که امروز در این حوزه شاهد چنین مشکلاتی باشیم.فعالیت معادن شن و ماسه کلاف سردرگم و پیچیده‌ای است که مشخص نیست چگونه باید گره‌های تو در توی آن باز شوند. از یک سو منابع طبیعی و محیط‌زیست به شدت در حال تخریب هستند و از سوی دیگر نیاز به مصالح ساختمانی در استان احساس می‌شود. این ماجرا یک روی مهم دیگر هم دارد که اشتغال مستقیم حدود 3 هزار نفر در این معادن شن و ماسه سراسر استان‌است.


کوه‌هایی که دیگر نیستند

دره هراز که به دلیل قرار داشتن رودخانه حفاظت شده هراز و همچنین جنگل‌های بکر در نزدیکی‌های آن، یکی از مناطق مهم محیط‌زیستی شمال ایران به شمار می‌رود، حالا سال‌هاست که از دو حوزه به شکلی کاملا جدی تهدید می‌شود؛ کوه زباله در منطقه عمارت آمل که مدت‌هاست محیط‌زیست دره هراز و حتی شهر آمل و روستاهای اطراف آن را تهدید می‌کند و دیگری معادن شن و ماسه‌ای که هر روز در حال برداشت از بستر رودخانه و دل کوه‌ها هستند.

 کافی است که گذری از جاده هراز داشته باشید تا با حجم بالای تردد کامیون‌های حامل شن و ماسه مواجه شوید؛ کامیون‌هایی که هر روز قسمتی از کوه‌ها را جابه‌جا می‌کنند و به دل شهرها و روستاهای مازندران می‌آورند تا برای ساخت‌و‌ساز مورد استفاده قرار گیرند. در حالی که پیشنهاد و تأکید کارشناسان کاهش تکیه به شن و ماسه در ساخت‌و‌ساز و استفاده از فناوری‌های نوین ساختمانی در مازندران است. 

مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست مازندران معتقد است که طبیعت روزی پاسخ این سوءرفتارهای ما را خواهد داد و باید برای کم کردن شدت خطراتی که از سوی معادن شن و ماسه، طبیعت و محیط‌زیست را تهدید می‌کند، به دنبال روش‌های جدید ساخت‌و‌ساز باشیم. «حسینعلی ابراهیمی کارنامی» می‌گوید که با استفاده از شیوه‌های نوین ساختمان‌سازی و بازیافت نخاله‌های ساختمانی باید فشاری که به طبیعت وارد می‌شود را کاهش دهیم.
 با این حال هر روز هزاران تن شن و ماسه از دره هراز خارج می‌شود و شرایط برای تبدیل این دره زیبای تاریخی به کانون ریزگردها بیشتر فراهم خواهد شد.