هشدارهای جدی درباره مرگ خاموش

دکتر غلامرضا معصومی/متخصص طب اورژانس

آمارها نشان می‌دهند هرساله تعداد زیادی از هموطنان ما در اثر مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن از دست می‌روند! نکته بسیار قابل تامل و حائز اهمیتی که همین آمارها به ما نشان می‌دهند آن است که این حادثه عملا محدود به زمان خاصی از سال نیست. درست است که بیشترین فوتی‌ها مربوط به فصول سرد سال است، اما متأسفانه ما حتی در 6ماه اول امسال نیز براساس گزارش سازمان پزشکی قانونی 177نفر از هموطنان را براساس مسمومیت با گاز از دست داده‌ایم! و از طرفی بیشترین فوتی‌ها براساس آمار مربوط به ماه‌های آذر و دی است ولی در ماه‌های مهر و آبان به‌شدت نسبت به قبل آمار بالا می‌رود. این روند درخصوص استان‌های سرد و گرمسیر نیز صادق است،  در سال گذشته 776نفر بر اثر مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن در کشور فوت کرده‌اند که البته خوشبختانه نسبت به زمان مشابه در سال1395 در حدود 7.2درصد کاهش داشته است.

مونواکسیدکربن چیست؟
گاز بی‌رنگ و بی‌بو با قابلیت اتصال به هموگلوبین خون با قدرتی 200برابر اکسیژن، که بدلیل احتراق نادرست گاز یا هر نوع ماده سوختنی مانند چوب ایجاد می‌شود. این احتراق نادرست اصولا به‌دلیل عدم‌اکسیژن‌رسانی و تهویه نامناسب رخ می‌دهد. به همین دلیل در محیط‌های بسته مانند خانه و محیط‌های کار بسته بیشتر اتفاق می‌افتد.

چرا مسمومیت با مونواکسیدکربن؟
همانطور که اشاره شد این گاز به‌دلیل احتراق نامناسب گاز در منزل یا هرجای بسته دیگر ایجاد می‌شود و متأسفانه به‌دلیل بی‌رنگ و بی‌بو بودنش معمولا تا زمانیکه حال فرد را به وخامت نکشیده مشخص نمی‌شود، که متأسفانه در آن مرحله نیز خود فرد توان انجام کاری را نخواهد داشت. این گاز به‌دلیل قدرت بالای اتصالش به هموگلوبین خون نسبت به اکسیژن، به‌صورت رقابتی جایگزین اکسیژن شده و عملا منجر به خفگی در سطح سلولی می‌شود. متأسفانه بدلیل وجود گاز در اکثر منازل کشور از یک‌سو و عدم‌رعایت نکات ایمنی از سوی دیگر، زمینه برای ایجاد این مسمومیت مهیا می‌شود.

چه باید کرد؟
قطعا حضور و کارکرد نیروهای امدادی مانند اورژانس پیش بیمارستانی و بیمارستانی غیرقابل چشم‌پوشی است. آمارها نشان می‌دهد که چندین برابر فوتی‌های ناشی از گازگرفتگی دچار مسمومیت با این گاز شده‌اند که خوشبختانه نجات پیدا کرده‌اند. اما این نکته انکارناپذیر است که پیشگیری کماکان هم بهتر از درمان است و واقعا این امکان وجود دارد که حتی یک مورد فوتی ناشی از گازگرفتگی نداشته باشیم. این امر میسر نخواهد شد مگر با رعایت قوانین ایمنی و بازدید دوره‌ای وسایل گازسوز و توجه به علائم و نشانه‌های ابتدایی مسمومیت. شایعترین مکانی که مسمومیت اتفاق می‌افتد در اتاق‌های منزل است. اما نباید فراموش کنیم که این اتفاق هرجای دربسته‌ای اعم از محیط کار و خودرو رخ می‌دهد. پس در نتیجه نصب و راه‌اندازی وسایل گرمایشی توسط پرسنل تعلیم‌دیده و کنترل دوره‌ای وسایل گازسوز بسیار مهم و حیاتی است که متأسفانه رعایت نمی‌شود. از وسایل گرمایشی استاندارد استفاده کنید، از وسایل گازسوز و گرمایشی بدون دودکش استفاده نکنید، قبل از استفاده از وسایل گرمایشی، دودکش را کنترل کرده و از بازبودن مسیر آن اطمینان حاصل کنید و روزنه‌های آن را با فویل‌های آلومینیومی یا روش‌های مناسب دیگر مسدود کنید. باید توجه کرد که ساده‌ترین راه برای کنترل دودکش، لمس کردن آن در هنگام روشن بودن بخاری است. درصورتی که دودکش سرد باشد، هواکشی و خروج دود انجام نمی‌شود. دودکش‌ بخاری هرچه کوتاه‌تر و مستقیم باشد، بهتر است. محل اتصالات دودکش نیز باید محکم باشد تا دودکش از جای خود بیرون نیاید. همچنین دودکش‌های‌ بالای پشت‌بام باید دارای کلاهک مخصوص بوده و حداقل ۷۵سانتی‌متر از سطح پشت‌بام بالاتر باشند. اما اگر به هر دلیل در این موقعیت قرار گرفتیم یادمان باشد که علائم اولیه مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن بسیار غیراختصاصی است؛ سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ، خواب‌آلودگی و... علائم اولیه مسمومیت هستند که اگر فرد در این فاز بتواند تشخیص غیرعادی‌بودن شرایط را بدهد، می‌تواند از خطر بگذرد وگرنه بعد از این مرحله مغز فرد مسموم بدلیل کمبود اکسیژن وارد وضعیتی می‌شود که امکان قضاوت برایش مقدور نیست در نتیجه دیگر نمی‌تواند خود و بقیه افراد درگیر را نجات دهد. بعد از این فاز نیز فرد وارد فاز بی‌قراری و بعد کما و مرگ می‌شود. اما اگر شرایط را تشخیص دادیم، مهم‌ترین اقدامی که باید انجام دهیم برقراری تهویه محیط است. یعنی باید بلافاصله در یا پنجره را باز و با یک حوله خیس جریان هوا به سمت بیرون را تسریع کرد. انتقال خود و افراد مسموم به بیرون از محیط آلوده نیز بسیار حائز اهمیت است. همانطور که اشاره شد مونواکسیدکربن در اتصال به هموگلوبین 200برابر قوی‌تر است، پس تنها راه جدا کردن و جایگزینی آن با اکسیژن افزایش میزان اکسیژن محیط است که با خارج شدن از محیط آلوده و رفتن در فضای بیرونی شروع شده و با اکسیژن‌تراپی تا برطرف شدن سردرد در اورژانس ادامه دارد. پس اگر به محیطی وارد شدید که احتمال این مسمومیت برای افراد آنجا می‌رفت، لطفا حفظ خونسردی، تماس با اورژانس115، برقراری جریان هوا و تا حد ممکن انتقال مسمومان به محیط خارجی فراموش نشود.