از گیل‌گمش تا وال‌استریت

سال گذشته «اقتصاد خیر و شر» توسط نشر نو به بازار کتاب آمد و حالا چاپ دوم آن وارد کتابفروشی‌ها شده است. «از اقتصاد خیر و شر، گیل گمش تا وال‌استریت»، نوشته توماش زدلاچک، ترجمه احد علیقلیان، با طرح جلدی جدید با 533 صفحه در 550 نسخه و قیمت 66هزار تومان روانه بازار کتاب شد.
اقتصاد به‌معنای ساده، فن یا دانش تخصیص امکانات محدود به انسان‌هاست و از این حیث همواره در طول تاریخ بشر ضرورت داشته است. به همین‌خاطر است که کسنوفانس -متفکر یونانی- ۴۰۰سال قبل از میلاد نوشت: «حتی اگر کسی ثروتی نداشته باشد چیزی به نام علم تدبیر منزل وجود دارد». اقتصاد در آغاز، دانش تدبیر منزل بود و واژه آن یعنی اکونومی از 2واژه اویکوس یعنی خانه یا منزل و یا خانوار و نوموس یعنی قانون برآمده است.
داستان تحول اقتصاد از حساب و کتابی ساده تا دانشی پیچیده و پیشرفته در امروز را می‌توان در کتاب جذاب و خواندنی توماش زدلاچک، یعنی اقتصاد خیر و شر خواند. در پیشگفتاری که واتسلاف هاول-سیاستمدار، نمایشنامه‌نویس و نویسنده سرشناس و درگذشته (۲۰۱۱) چک- در سال ۲۰۰۹ بر این کتاب نوشته، تأکید شده که نویسنده این کتاب تصورات قالبی درباره اقتصاد را در هم شکسته و کوشیده از بند تخصص تنگ‌نظرانه رها شود. کتاب سفری به فراسوی مرزهای اقتصاد با هدف نشان‌دادن ارتباط آن با تاریخ، فلسفه، روانشناسی و افسانه‌های کهن است؛ کتابی که در آن اقتصاد راهی می‌شود برای ماجراجویی. نویسنده کتاب از معدود کسانی است که پایه‌های علم اقتصاد را لرزانده است. او در اقتصاد خیر و شر در رشته اقتصاد تجدید‌نظر اساسی می‌کند و فرض‌های ما را درباره جهان به چالش می‌کشد. از دید زدلاچک اقتصاد نه فقط پژوهش‌های ریاضی بلکه پدیده‌ای فرهنگی و محصول فرهنگ است. از دید او حتی پیچیده‌ترین الگوی ریاضی هم در واقع داستان و حکایت است؛ کوشش ما برای فهم عقلانی جهان پیرامون‌مان است. علم اقتصاد، هم جهان را توصیف می‌کند و هم معیارهای بهنجاری را تبیین و وضعیت آرمانی را مشخص می‌کند. در سراسر کتاب این پرسش‌ها مطرح می‌شود که معنی و هدف اقتصاد چیست؟ آیا می‌توانیم هر کاری را که به لحاظ فنی قادر به انجام آن هستیم به لحاظ اخلاقی انجام دهیم؟ کتاب بعد از مقدمه از 2بخش و ۱۴ فصل تشکیل شده است. بخش اول، اقتصاد باستان و فراسوی آن نام دارد. کتاب اقتصاد خیر و شر با برتری نهادن حکمت فیلسوفان و شاعران بر الگوهای خشک ریاضی، تغییر شیوه محاسبه ارزش اقتصادی را نوید می‌دهد.