گزارش
زیر پای اصفهان خالی می‌شود
فرونشست زمین در اصفهان همه طرح‌ها و به‌ویژه طرح‌های زیرزمینی از جمله مترو و شبکه فاضلاب را تهدید می‌کند
شیرین شفیعی| اصفهان- خبرنگار:
زمین اسفنجی اصفهان که در سال‌های همنشینی با زاینده‌رود آب کافی برای مصرف شرب، کشاورزی و فضای سبز سومین کلان‌شهر بزرگ کشور را جذب و تامین می‌کرد، این روزها نه در چاه‌های با عمق کمتر از 100 متر آبی دارد و نه در سفره‌ها و آب‌خوان‌های زیرزمینی.
17 ماه از خشکی زاینده‌رود می‌گذرد و آبخوان‌ها و سفره‌های زیرزمینی یکی پس از دیگری خشک و خالی می‌شوند، اما هنوز هم پافشاری بر تامین آب شرب جمعیت میلیونی اصفهان و زنده ماندن کورسوی امید در مزارع باعث می‌شود کف‌شکنی زمین برای دسترسی به آب در لایه‌های پایین‌تر زمین ادامه یابد. این شرایط اصفهان را روی حفره‌های بزرگ و فراوانی از چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی خشک‌شده قرار داده که تهدید فرونشست زمین، زمین‌لغزه و زمین‌لرزه در آنها جدی است.
خشکی 124 چاه آب
با وجود فرارسیدن پاییز و آغاز بارش‌های زودهنگام این فصل، بحران آب هنوز در اصفهان مهار نشده است. معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب استان در این روزها از خشکی 124 حلقه از 214 چاهی که برای تامین آب آشامیدنی در استان به کار گرفته می‌شدند خبر می‌دهد و می‌گوید: وضعیت منابع آبی اصفهان مطلوب نیست و تمامی شهروندان باید باز هم مصرف بهینه را در برنامه خود داشته باشند.
«ناصر اکبری» با اظهار نگرانی درباره آینده ادامه می‌دهد: اصلاح تعرفه‌ها، بازچرخانی آب و استفاده از پساب از مهم‌ترین رویکردهایی است که می‌توان بخشی از مشکلات و کمبودهای آبی را حل کرد.
زلزله خاموش زیر کالبد اصفهان
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان نیز تهدید فرونشست زمین را به دلیل خشکی زاینده‌رود جدی می‌داند و می‌گوید: در شرایط کنونی، به دلیل خشکی زاینده‌رود با پدیده فرونشست زمین روبه‌رو هستیم که از نظر علمی زلزله خاموش خوانده می‌شود؛ با این تفاوت که وقتی زلزله‌ای اتفاق می‌افتد، به جز سلامت، ایمنی و جان انسان‌ها برای بازسازی کالبد شهر می‌توان اقداماتی انجام داد، اما در صورت وقوع فرونشست به دلیل تُرد بودن خاک، دیگر امکان بارگذاری مجدد روی آن خاک را نخواهیم داشت.
«سید احمد حسینی‌نیا» از مطالعه روی ریزپهنه‌بندی‌های اصفهان در زمینه فرونشست زمین خبر می‌دهد و می‌افزاید: در قالب طرح جامع ریزپهنه‌بندی و مدیریت ریسک لرزه‌ای، شناسایی نقاط آسیب‌پذیر شهر اصفهان در دستور کار قرار دارد. همچنین در 2 سال اخیر با همکاری دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر، طرح مطالعات و تدوین ضوابط طراحی پایدار اقلیمی ساختمان‌ها در دستور کار است. این طرح مطالعاتی تاکنون ۴۰ درصد پیشرفت داشته که بخشی از آن به معماری و شهرسازی پایدار و اکولوژیک اشاره دارد و بخش‌های دیگر به موضوع کمبود آب و به‌کارگیری مفاهیم و فناوری‌های نوآورانه و خلاقانه برای حل بحران آب می‌پردازد.
آسیب‌پذیری تاسیسات زیرزمینی
در حالی که برنامه‌های کنترل بحران فرونشست زمین در اصفهان هنوز در مرحله طرح‌های مطالعاتی متوقف مانده‌اند، عضو شورای اسلامی شهر اصفهان از تهدید فرونشست برای اجرای طرح‌های زیرزمینی اصفهان به‌ویژه قطار شهری و فاضلاب خبر می‌دهد.
«امیراحمد زندآور» با اشاره به عواقب خشکسالی زاینده‌رود تاکید می‌کند: از مهم‌ترین پیامدهای این شرایط پدیده فرونشست است که باید در حوزه زمین‌شناسی بیش از گذشته به این موضوع پرداخته شود، چراکه هر گونه فرونشست در اصفهان همه طرح‌ها و به‌ویژه طرح‌های زیرزمینی از جمله مترو و شبکه فاضلاب را تهدید می‌کند. از سوی دیگر، باید توجه داشت که گزارش‌هایی مبنی بر فرونشست در شمال اصفهان ارائه شده است که باید بررسی‌های لازم در این زمینه انجام شود.
به هم خوردن توازن در لایه‌های زمین
کارشناس و مشاور امور محیط زیست در این باره به همشهری می‌گوید: هر گونه دخالت انسان در طبیعت پیامدهایی دارد که دیر یا زود و کم یا زیاد، خود را نشان خواهند داد. ذخیره آب موجود در لایه‌های زیرزمین هم یکی از ذخایر طبیعی است که در چرخه حیات قرار می‌گیرند و هر گونه برداشت انبوه از آنها در هر منطقه پیامدهای قابل توجهی دارد. «محمود سلطانی» آب موجود در لایه‌های زیرزمین را یکی از عوامل ایجاد توازن در لایه‌های رویین زمین می‌داند و می‌افزاید: اگر میزان برداشت‌ها در کوتاه‌مدت شدت یابد، با مشکلاتی مانند فرونشست زمین روبه‌رو می‌شویم و اگر برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی متوقف نشود، زمین‌لغزه و زمین‌لرزه نیز در لایه‌های سطحی و زیرین زمین اتفاق خواهد افتاد.
در نبود مدیریت یکپارچه بر حوضه آبریز
این کارشناس با تاکید بر این‌که پیامدهای خالی شدن منابع زیرزمینی دیر یا زود خود را نشان خواهد داد می‌گوید: در برخی دشت‌ها و مناطق استان پدیده فرونشست زمین اتفاق افتاده و تعیین زمان وقوع آن در شهرهای دیگر از جمله اصفهان نیاز به پژوهش‌های دقیق زمین‌شناسان دارد، اما آنچه مسلم است این اتفاق خواهد افتاد و مسئولان باید برای پیشگیری از وقوع آن چاره‌اندیشی کنند.
سلطانی با انتقاد از بارگذاری‌های بی‌رویه بر منابع آب در بالادست ادامه می‌دهد: نبود مدیریت قاطع و مشخص بر حوضه زاینده‌رود باعث شده در بالادست بارگذاری‌ها و استفاده‌های بی‌رویه از منابع ادامه یابد. از این سو، کشاورزان پایین‌دست که با افت سطح آب یا خشک شدن چاه‌ها و تحویل نشدن حقابه‌هایشان روبه‌رو هستند، تلاش می‌کنند با کف‌شکنی و کندن چاه‌های عمیق‌تر، چراغ کشت و کار خود را روشن نگه دارند.
آب در عمق 100 متری زمین
کارشناس و مشاور امور محیط زیست با اشاره به افت شدید سطح منابع آب زیرزمینی اعلام می‌کند: در گذشته که رودخانه جاری بود و زمین اسفنجی اصفهان مانند ابری خیس عمل می‌کرد، کشاورزان با حفاری‌های سنتی می‌توانستند به‌راحتی در عمق 20 متری زمین به آب دسترسی پیدا کنند، اما این روزها سطح آب به 100 متر و حتی پایین‌تر هم کاهش یافته و کشاورزان ناچارند از فناوری‌های جدید حفاری و کف‌شکنی برای دسترسی به آب استفاده کنند.
سلطانی اقتصادی نبودن کشت محصول با استفاده از آب گران‌بها و بازنگری در مدیریت آب حوضه زاینده‌رود را 2 راهکار اصلی برای جلوگیری از عمیق‌تر شدن شکاف در لایه‌های زیرین زمین و احتمال فرونشست و زمین‌لرزه می‌داند و می‌افزاید: با این‌که بحران آب در کشور جدی است هنوز مدیریتی بر منابع محدود اعمال نمی‌شود و به نوعی با ازهم‌گسیختگی و بی‌برنامگی در کنترل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب روبه‌رو هستیم.
زلزله؛ دستاورد فرونشست زمین
کارشناسان محیط زیست معتقدند همان‌قدر که خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی باعث جابه‌جایی لایه‌های زیرین زمین و زمین‌لرزه‌های خفیف خواهد شد، ورود بیش از اندازه آب به پوسته زمین نیز می‌تواند سبب جابه‌جایی لایه‌های زمین یا زلزله شود.
در همینه زمینه :
