تخریب چیان، خشم نهفته دارند

مریم سمائی

 روی صندلی پارک نشسته و همانطور که با تلفن همراهش حرف می‌زند با کلید آن را خط‌خطی می‌کند. آن‌قدر این کار را ادامه می‌دهد تا بخشی از چوب صندلی کنده شود و طرحش واقعی‌تر به‌نظر برسد. بعد از این پیروزی لبخند می‌زند و می‌رود؛ او یک وندال است؛ کسی که به‌صورت تعمدی به اموال عمومی آسیب وارد می‌کند و با خشم پنهانی‌ای که دارد دست به تخریب اشیا و اموال می‌زند.

وندال‌های تخریبگر

وندال، نام یک قوم ژرمن- اسلاو اروپایی است که در قرن پنجم میلادی برای امرار معاش مدام به اقوام جنوبی اروپا هجوم می‌بردند و آنجا را تخریب و اموال عمومی شهرها را غارت می‌کردند. با گذر زمان، وندال‌ها دست از غارت برداشتند اما نامشان همچنان روی این اعمال باقی ماند. امروزه وندال یا تخریبگر به کسی گفته می‌شود که تعمدی به آسیب رساندن و تخریب اموال شهر و میراث فرهنگی دست می‌زند؛در واقع وندالیسم عکس‌العملی خصمانه و واکنشی کینه‌توزانه به برخی از فشارها، عوامل تحمیلی، ناملایمات، ناعدالتی‌ها، شکست‌ها و... است که ناسازگاری‌های حاکم بر روابط فرد و جامعه، تضعیف و فروپاشی اخلاق، تزلزل نهادهای جامعه مثل خانواده و مدرسه در انتقال ارزش‌های اجتماعی، سلطه شرایط نابهنجار بر جامعه و... می‌تواند از دلایل شکل‌گیری آن باشد.

علیرضا شریفی‌یزدی -جامعه‌شناس و روانشناس اجتماعی- معتقد است که عوامل متعددی در شکل‌گیری پدیده وندالیسم در جامعه دخیل است. اما هر کدام از این عوامل به لحاظ موقعیت زمانی، مکانی و سنی و جنسیتی با یکدیگر تفاوت دارند. امروزه خشم نهفته را بزرگ‌ترین عامل برای پدیده وندالیسم عنوان می‌کنند؛عاملی که این روزها به دلیل سرخوردگی‌های اجتماعی، ناکامی‌ها، احساس نبود امنیت و نبود ‌تعلق خاطر پررنگ‌تر شده و موجب گسترش وندالیسم شده است. عامل دیگر مقوله انرژی‌های متراکم تخلیه‌نشده در زمان و مکان مناسب است. جوانان نیاز دارند که انرژی خود را در جایی مناسب تخلیه کنند اما وقتی این مکان برای آنها درنظر گرفته نمی‌شود، این انرژی به‌شکلی نادرست در فضای شهری تخلیه شده و موجب آسیب رساندن به اموال عمومی می‌شود؛ مثل استادیوم‌ها که بعد از بازی شاهد تخریب اموال آن هستیم. او داشتن شخصیت ضد‌اجتماعی را از دیگر عوامل مهم در بروز پدیده وندالیسم می‌داند و به همشهری می‌گوید: «بعضی از افراد به‌دلیل تیپ شخصیتی‌ای که دارند وندال می‌شوند و برای نشان دادن مخالفتشان با اجتماع دست به تخریب اموال و بناهای شهری می‌زنند».

ضعف نظارت اجتماعی؛ رونق وندالیسم

طبق پژوهش‌های انجام‌شده گسترش پدیده وندالیسم در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است. تراکم جمعیتی، وجود پاره‌فرهنگ‌های مختلف، کاهش ارزش‌ها، بیگانگی و جداافتادگی فرد از جامعه و هنجارهای اجتماعی در شهرها بیش از مناطق روستایی است و همین موضوع باعث می‌شود که افراد در شهرها آزادی عمل بیشتری برای آسیب به فضاهای عمومی داشته باشند.

شریفی‌یزدی در این‌باره می‌گوید: «پدیده وندالیسم در شهرهای بزرگ بیشتر از شهرهای کوچک بروز می‌کند؛ چرا که نظارت اجتماعی در کلانشهرها ضعیف‌تر است و افراد اغلب همدیگر را نمی‌شناسند، بنابراین امکان دست‌زدن به این اعمال به‌شدت بالا می‌رود. از سوی دیگر در نقاطی که بنا یا اموالی جدید ساخته یا نصب می‌شود چشم وندال‌ها آشنا‌زدایی می‌کند؛ یعنی اگر به‌عنوان مثال یک مبلمان جدید شهری نصب شود نخستین واکنش این افراد آسیب رساندن به آن شیء جدید است اما پس از مدتی که چشم به آن عادت کرد دیگر مورد آسیب قرار نمی‌گیرد. با این حساب می‌توان گفت که 2عامل در کاهش وندالیسم در شهرهای بزرگ نقش اساسی دارد؛ یکی آشنازدگی است و دیگری بالابردن سطح فرهنگ و مسئولیت‌پذیری در شهروندان».

این جامعه‌شناس اشاره‌ای به خشم‌های دسته‌جمعی هم می‌کند و می‌گوید: «در تظاهرات و ناآرامی‌های اجتماعی شدت پدیده وندالیسم بالا می‌رود. افرادی که در ناآرامی‌های اجتماعی دست به تخریب اموال و بناهای شهری می‌زنند بیمار نیستند بلکه به‌صورت آگاهانه و سازمان‌یافته این عمل را انجام می‌دهند. در اینجا ما فرد تخریبگر را مجرم می‌دانیم، در شرایطی که فرد نه به‌صورت سازمان‌یافته بلکه به‌صورت فردی اقدام به تخریب می‌کند و بیمار قلمداد می‌شود».
به عقیده شریفی‌یزدی، وندال‌ها مجرمین بیماری هستند که رفتاری بیمارگونه دارند چرا که یک فرد سالم به‌صورت طبیعی چنین رفتاری را انجام نمی‌دهد.

وندالیسم در جوانی

به گفته روانشناسان علائم وندالیسم تا بیست و پنج سالگی ادامه می‌یابد و اگر بعد از این سن هم این رفتار ادامه پیدا کند به شکل دیگری خود را نشان می‌دهد.

شریفی یزدی می‌گوید: «بیشتر کسانی که دست به تخریب بناها و مکان‌های عمومی می‌زنند بین 15تا 25ساله و از جنس مذکر هستند. پایگاه و موقعیت اجتماعی آنها هم معمولا از اقشار فرودست یا متوسط رو به پایین است. پدیده وندالیسم یک آسیب اجتماعی است که اگر در شهری گسترش پیدا کند می‌تواند بسیار خطرناک باشد. البته بخشی از این پدیده طبیعی است و هر جامعه‌ای آن را تجربه می‌کند اما اگر میزان بروز این پدیده افزایش یابد و از حد نرمال جهانی بالاتر برود نشان‌دهنده یک بیماری اجتماعی است که جامعه‌شناسان، روانشناسان، کارشناسان علوم رفتاری، مدیران، سیاستگذاران و حاکمان و... باید به‌دنبال شناسایی عوامل گسترش این پدیده باشند تا جلوی رشد آن را بگیرند».

او در ادامه می‌گوید: «هم‌اکنون به‌دلیل شرایط نامطلوب اقتصادی تعداد زیادی از جوانان بیکار هستند و ناامیدی اجتماعی هرروز بیشتر می‌شود. از سوی دیگر نشاط اجتماعی رو به کاهش است و شرایط برای شیوع انواع بیماری اجتماعی مهیاست که یکی از آنها می‌تواند پدیده وندالیسم باشد.»

این جامعه‌شناس توصیه می‌کند که مسئولان با تأمین مردم از نظر اقتصادی و برآورده کردن نیازهای اساسی زندگی و افزایش نشاط و امید اجتماعی در جامعه زمینه را برای بروز وندالیسم فراهم نکنند و در سطح خرد هم مسئله آموزش را جدی بگیرند. اگر به مردم آموزش‌های مناسب داده شود آسیب‌های اجتماعی کاهش می‌یابد و تنها افرادی که از نظر روانی مشکل دارند یا ضد‌اجتماع هستند به پدیده وندالیسم روی می‌آورند.