بنکداری نفت در بورس

موسی علوی

نفت، خون جاری در رگ‌های اقتصاد ایران است. نفت که نباشد، دست‌کم در این چند سال پیش‌رو حسابی به هم خواهیم ریخت؛ حسابی تعطیل خواهیم شد. آمریکایی‌ها هم این را خوب فهمیده‌اند؛ تا وقتی که نفت باشد و در رگ‌های ما جریان داشته باشد، تحریم‌ها دست‌کم به آن شکلی که می‌خواهند، پیش نمی‌رود. ماجرای تحریم‌های نفت ایران از نیمه‌آبان به بعد نیز با همین رویکرد و استراتژی راه افتاد. البته متولیان امر نیز راهکارهایی برای مقابله با این تحریم جدید یا دورزدن این تحریم جدید درنظر گرفته‌اند. حالا در موقعیتی هستیم که8 کشور از تحریم‌های نفتی معاف شده‌اند، به بعضی‌های دیگر زمان داده شده و البته ارائه نفت در بورس انرژی ایران نیز راه افتاده است تا راهی باشد برای دورزدن تحریم‌های نفتی. اما خرید و فروش نفت در بورس انرژی ایران و چطور اتفاق می‌افتد؟

تجربه ناموفق گذشته

اولین بار این اتفاق در سال 1390 افتاد؛ نفت در بازار بورس انرژی ارائه شد. البته در آن روزگار، هم موانعی برای گسترش این ایده وجود داشت و هم به واسطه نبود‌نظارت‌ها، فسادهای مختلفی رخ داد. اما حالا متولیان امر با بازمهندسی روش قبلی، سعی کرده‌اند که به یک ایده جالب‌تر و کاراتر برسند.

 دولتمردان معتقدند که خرید و فروش نفت از طریق بورس، می‌تواند تحریم‌های انرژی علیه ایران را که یکی از کشورهای غنی دارنده منابع نفت و گاز است خنثی کند.

نیازی به اهلیت نیست

اما در مدل جدید ارائه نفت در بازار بورس انرژی، همانطور که اشاره شد اشکالات قبلی رفع شده است. در روند جدید، دیگر بحث اهلیت خریدار که قبلاً مطرح بود، وجود ندارد. در دوره‌ قبلی، باید توان مالی شما و نیز روند کاری‌تان با صنعت نفت مشخص می‌شد اما حالا در این امر سختگیری وجود ندارد.

این مزیت‌های وسوسه‌برانگیز دومین ویژگی مدل جدید، بازار فروش نفت سراسری است. در سال1390، خریداران نفت نمی‌توانستند به کشورهایی چون چین و هند که شرکت ملی نفت ایران در آنها نمایندگی داشته و به‌شدت فعال بود، نفت بفروشند. طبیعی بود که این قانون، دست و بال خریداران را حسابی می‌بست اما حالا آنها می‌توانند به هر کجای دنیا و هر مقصدی که خواستند، نفت صادر کنند. مزیت سوم ایده جدید ارائه نفت در بورس انرژی، عدم‌نیاز یا اولویت‌داشتن صورت‌های مالی معتبر مشتری است؛ بحثی که در دوره اول ارائه نفت مطرح بود و مشکلات زیادی را ایجاد می‌کرد. مزیت بعدی مدل جدید فروش نفت در بورس، کاهش حجم محموله‌های نفتی است. در دوره قبلی شما حداقل باید 500هزار بشکه نفت سنگین خریداری می‌کردید، امروزه این حجم به حداقل 35هزار بشکه کاهش یافته و مشتری نیز می‌تواند بدون شناسایی خود، اقدام به خرید این محموله یا محموله‌ها کند.

ایجاد انعطاف برای بخش خصوصی

پنجمین مزیت مثبت روش جدید را انعطاف در مذاکره قیمتی می‌دانند. قبلاً قیمت‌های ارائه‌شده قابل مذاکره نبودند ولی امروزه قیمت پایه نفت 79دلار و 15سنت است که همین قیمت نیز با همراهی شرکت ملی نفت قابل مذاکره است که فضا را کاملاً رقابتی می‌کند. مزیت بعدی هم رفع الزام زمان بارگیری است. در مدل قبلی، شما باید زمانی را برای بارگیری محموله اعلام می‌کردید تا درصورت عدم‌بارگیری، جریمه لازم برایتان درنظر گرفته می‌شد اما این الزام در مدل جدید حذف شده است تا انعطاف بیشتری برای بخش خصوصی ایجاد کند.

مزیتی که پاشنه‌آشیل هم شده است

اما جالب‌ترین مزیت مدل جدید خرید و فروش نفت در بورس نفت را می‌توان مدل پرداخت آن دانست. خریدار در ابتدای امر و دو‌ساعت مانده به زمان ارائه، 10درصد ارزش قراردادش را پرداخت می‌کند تا اجازه شرکت در رقابت را داشته باشد. اگر در رقابت برنده شود، 10درصد دیگر را هم نقداً و ریالی پرداخت خواهد کرد. خب، مابقی 80درصد چطور می‌شود؟ یک‌ماه و 20 روز به خریدار فرصت داده می‌شود تا باقی‌اش را پرداخت کند. این زمان هم درنظر گرفته می‌شود تا خریدار، محموله را حمل کرده و پس از انتقال به مقصد و فروش و دریافت پول، باقیمانده را تسویه کند. از 90درصد باقیمانده، مقرر شده است که 20درصد ریالی و 70درصدی ارزی دریافت شود. اما اگر خریدار رفت و پیدایش نشد چطور می‌شود؟ ضمانت‌نامه بانکی این مشکل را حل می‌کند. البته این مزیت را به نوعی می‌توان پاشنه‌آشیل این مدل جدید هم دانست. فرض ‌کنیم شما یک‌میلیون بشکه نفت که حداکثر حجمی است که کسی می‌تواند بخرد، می‌خرید؛ به ارزش 80میلیون دلار. کدام ضمانت‌نامه بانکی می‌تواند 80درصد این میزان را ضمانت کند؟ قاعدتاً شما یا باید سپرده عظیمی داشته باشید یا املاک بسیاری یا... . کارشناسان این قسمت را جزو مراحله سخت و مسئله‌دار این مدل از فروش نفت می‌دانند. اما با همه این احوالات، عزم جدی دولت برای پایدار نگه‌داشتن ارائه منظم نفت در این بورس و ورود بخش خصوصی داخلی و خارجی و رقابتی‌بودن قیمت آن که براساس تقاضا مشخص می‌شود، جزو مزیت‌های قابل توجه است که اگر همچنان پایدار بماند، فرصت مناسبی برای بخش انرژی ایران خواهد بود. البته این کار نیاز به زیرساخت‌هایی چون امنیت کشتیرانی ، بیمه و... هم دارد؛ امری که باید در کشور و به‌دست بخش خصوصی ایجاد شود.