بازار ارگانیک چه ویژگی‌هایی دارد؟
عاری از ازت نیترات و نیتریت
ارگانیک، سالم یا طبیعی؛ مسئله این است
زهرا رستگار مقدم
ارگانیک یعنی چه؟ جلسه‌های بسیاری در وزارت جهادکشاورزی برگزار شده تا واژه ارگانیک معنا شود. مثلا در آن جلسات با این مشکل روبه‌رو بوده‌اند که اگر ارگانیک را سالم ترجمه کنند و بگویند این خیار سالم است، این شبهه ایجاد می‌شود که بقیه خیارها ناسالمند. حتی ترجمه طبیعی هم همین نتیجه را داشت، بنابراین هنوز ارگانیک معنی نشده است. اما ارگانیک‌ها چه ویژگی‌هایی دارند؟ چرا باید ارگانیک مصرف کنیم و هزینه آن چگونه برآورد می‌شود؟
زیبایی هم زیبایی ارگانیک
می‌گویند اگر در تولید محصول هیچ‌گونه کود و سموم شیمیایی استفاده نشود، آن محصول ارگانیک است. درباره محصولات حیوانی هم اصل بر این است که حیوان علوفه ارگانیک بخورد و بدون دارو و انواع هورمون رشد کند. آن زمان است که محصول عاری از عناصر مضری همچون ازت، نیترات و نیتریت رشد می‌کند. هم‌اکنون ۱۷۲ کشور کشاورزی ارگانیک دارند. ایران نیز جزو این کشورهاست که تا ۳ سال پیش، ۹۷ درصد محصولات ارگانیکش صادر می‌شد و امروز حدود ۲۰ درصد آن مصرف داخلی دارد. اما عامل تشویقی تولید محصول ارگانیک برای کشاورزان در بسیاری از کشورها سوبسید سبز است؛ عاملی که خیال زارع را راحت می‌کند که اگر محصولش خریده نشد، سوبسید سبز یا چیزی شبیه وام دریافت خواهد کرد. این محصولات می‌تواند گوشت، مرغ، پروتئین، حبوبات، سبزیجات یا صیفی‌جات باشد. بنابراین برای ارگانیک‌بودن محصول، اول خاک را آزمایش می‌کنند تا مطمئن شوند باقیمانده سموم و ماده شیمیایی در آن وجود نداشته باشد و از کودهای طبیعی خاک‌برگ به گیاه استفاده می‌کنند و از طریق روش‌های طبیعی بیولوژیکی، آفت‌ها را از بین می‌برند. گاهی ۵ سال طول می‌کشد تا محصولی ارگانیک تولید شود و مجوز بگیرد. اما این ارگانیک‌بودن، فقط درباره خوردنی‌ها صدق نمی‌کند. آناهیتا بهمنی- رئیس کمیسیون محصولات آرایشی و بهداشتی انجمن ارگانیک- در غیر واقعی بودن محصولات بهداشتی و آرایشی ارگانیک مثالی می‌آورد. او به‌عنوان نمونه به کرمی فرانسوی اشاره می‌کند که 400هزار تومان فروخته می‌شود و فروشنده می‌گوید کرم کاملا ارگانیک و عاری از ترکیبات شیمیایی است. درحالی‌که وقتی محصول را در آزمایشگاه بررسی می‌کنند مشخص می‌شود که جز یکی دو عصاره طبیعی، چیز دیگری در کرم نیست. این محصول هم معجونی از ترکیبات شیمیایی است که با تبلیغات به چند ده‌برابر قیمت به مردم فروخته می‌شود و عملا سودی برای پوست ندارد.
چرخه دروغ مرغ و تخم‌مرغ
اما چرا خرید محصولات ارگانیک برایمان گران‌تر تمام می‌شود و این نرخ‌گذاری‌ها به‌عهده چه کسانی است؟ رضا نورانی- رئیس انجمن ارگانیک- اعلام کرده که در گران‌‌ترین حالت، این محصولات فقط 30درصد بیشتر از محصولات معمولی قیمت دارند. نورانی می‌گوید که این انجمن وارد نرخ‌گذاری نمی‌شود چون می‌داند هزینه‌های تولید بالاست و میزان تولید کم؛ به‌خصوص درباره صنعت چای داخلی که سال‌هاست مهجور واقع شده و بسیاری از چایکاران قید کار را زده‌اند. دبیر انجمن ارگانیک ایران و مسئول فروشگاه‌های مجاز محصولات ارگانیک، مهدی مهدی‌پور هم معتقد است که در ایران اصلا سبزی و صیفی ارگانیک وجود ندارد که حالا سر قیمت زیادش چانه‌زنی کنیم؛ «مرغ و تخم‌مرغ ارگانیک دروغی بزرگ است چون در ایران غذای ارگانیک مرغ وجود ندارد که بخواهیم مرغ و تخم‌مرغ ارگانیک تولید کنیم، اما گوشت گوسفند ارگانیک وجود دارد و اگر کسی مدعی عرضه گوشت گاو و شتر و هر جانور دیگری به شکل ارگانیک شد آن هم فریب است.» به زعم مهدی خلج- رئیس سازمان دامپزشکی کشور- نیز در ایران مرغ ارگانیک وجود ندارد و اگر مرغ‌هایی با این عنوان فروخته می‌شوند چیزی نیستند جز مرغ‌هایی که بدون آنتی‌بیوتیک بزرگ شده‌اند. با این همه، اعتماد مردم و جلب آنها شاید مهم‌ترین بخش در اشاعه فرهنگ استفاده از محصولات ارگانیک باشد. رسول دیناروند- رئیس سازمان غذا و دارو- وعده می‌دهد که با تدوین ضابطه‌هایی برای ارائه پروانه به محصولات ارگانیک، مردم ابزاری برای سنجش راست از دروغ خواهند داشت و سلامتشان بیش از این در معرض آسیب قرار نخواهد گرفت. معمولا محصولات ارگانیک باید ۳دوره را سپری کنند و تحت نظارت یک شرکت ممیز قرار گیرند؛ شرکت‌هایی که مورد تأیید سازمان استاندارد باشند که البته هم‌اکنون ۵ شرکت ایرانی و بازرسی‌کننده خارجی در کشور برای نظارت بر محصولات ارگانیک وجود دارد که در ۳ دوره گذرا محصول را بررسی و بعد از تأیید، آن را عرضه می‌کنند. گواهی و تأیید این شرکت‌ها روی محصول و بسته وجود دارد اما گاهی یک جعبه ۲۰کیلویی سیب وارد می‌شود که روی آن گواهی نصب شده ولی محصول فله‌ای توزیع می‌شود و ممکن است تأییدیه روی تک‌تک میوه‌ها نباشد. البته در همه دنیا نیز این گونه است و همه محصولات ارگانیک ممکن است بسته‌بندی نداشته باشند، اما کد رهگیری و مشخصات روی جعبه اصلی ذکر می‌شود.
عوارض غیرارگانیک‌ها
اما آنچه ما را وادار به این می‌کند که ارگانیک‌ها را پاس بداریم سلامتی است. مثلا نیتراتی که در سیب‌زمینی وجود دارد موجب ابتلا به پروستات در کهنسالی است یا سربی که در پیاز است، برای زنان بیماری‌زاست. همین دغدغه سلامتی بود که باعث شد در سال ۸۵ انجمن ارگانیک ایران تاسیس‌شود. این انجمن باید حواسش می‌بود به محصولی که مهر ارگانیک می‌زند، با آب فاضلاب آبیاری نشده باشد؛عاری از املاح، سرب و کلریدپتاسیم باشد؛در موادغذایی از افزودنی‌ها، شیرین‌کننده‌ها و رنگ‌دهنده‌ها استفاده نشود و اصلاح ژنتیک در گیاهان صورت نگیرد. انتقال ژن و القای مصنوعی هورمون‌ها هم نباید انجام می‌شد. با این اوصاف، موادغذایی ارگانیک ارزش غذایی بیشتری نسبت به سایر محصولات داشتند؛ کلسیم، منیزیم، آهن، فسفر و ویتامین C و آنتی‌اکسیدان بالا. طعم بهتر، ماندگاری بیشتر و مقاومت بالاتر در برابر صدمه‌ها هنگام حمل و انبارداری از دیگر فواید محصولات ارگانیک است. آزاد عمرانی- عضو هیأت‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران- می‌گوید: «دولت باید قوانین و مقرراتی را اجرا کند تا مصرف‌کننده بتواند از فروشگاه فروش محصولات ارگانیک با اطمینان خرید کند. در ایران سازمان حمایت از مصرف‌کننده، مسئول نظارت بر این فروشگاه‌هاست و اگر گزارش تخلفی به این سازمان‌ها ارائه شود و درصورتی که تقلبی در عرضه کالاهای ارگانیک یا غیرارگانیک صورت گرفته باشد، قاطعانه با آنها برخورد تعزیراتی خواهد شد. محصول ارگانیک صرفاً با داشتن تنها یک برچسب مورد تأیید واقع نمی‌شود. همچنین این محصولات دارای علامت ارگانیک و کد 16رقمی پیگیری مشتری هستند. در کشور ما استانداردی تعریف شده به نام «استاندارد 11هزار» که مؤسسه استاندارد ایران به موجب آن، 6 شرکت بازرسی را تأیید کرده تا بر اجرای استاندارد 11هزار نظارت کنند».
در همینه زمینه :