ایران چگونه بر تحریم‌ها غلبه می‌کند؟

محسن پیریایی | روزنامه‌نگار

مؤسسه پژوهشی شورای آتلانتیک به‌عنوان یکی از مراکز مشاوره‌دهنده به سیاستگذاران آمریکایی، اخیرا نوشتاری با موضوع نحوه برخورد ایران با تحریم‌های آمریکا به‌عنوان بخشی از یک مطالعه گسترده درخصوص مسائل ایران منتشر و تلاش کرده با بیان راه‌های غلبه ایران بر تحریم‌های قبلی و فعلی - همانگونه که به صراحت در ابتدای متن خود بیان کرده- راهکارهای تازه‌ای فراروی تصمیم‌سازان آمریکایی در قبال ایران قرار دهد. نخستین موج تحریم‌های آمریکا پس از خروج آمریکا از برجام از 15مرداد سال‌جاری حوزه‌های مربوط به صنعت خودروسازی، ارزهای خارجی و طلا را هدف قرار داد و موج دوم آن نیز که از 14آبان عملیاتی شده بر تحریم 2‌بخش عمده پولی و بانکی و فروش نفت و همچنین بخش‌های جزئی‌تر حمل‌ونقل، بیمه و صنعت هواپیمایی متمرکز است. جالب آنکه مطلب با یادآوری این نکته آغاز می‌شود که ایران در شرایطی با تحریم‌های جدید آمریکا مواجه شده که پیش از این توانسته آزمون تحریم‌های چندجانبه‌ و سخت‌تری که به وسیله دولت اوباما هدایت می‌شد را پشت سر بگذارد.

تحریم‌های بانکی

نخستین حوزه تحریمی عمده که در این مطلب به آن اشاره شده، حوزه تحریم‌های بانکی و پولی است. در ابتدای این بخش تصریح شده که ایران در تلاش برای غلبه بر تحریم‌های بانکی پیش از برجام توانسته اطلاعات تبادل مالی خود با طرف‌های خارجی را به طرق مختلف ازجمله استفاده از بانک‌های ثالث مخفی نگاه داشته یا تغییر دهد. انتقال پول ایران از بانک‌های خارجی به شرکت‌هایی که اتباع ایرانی توانستند با دریافت گذرنامه برخی کشورهای کوچک در آن کشورها تأسیس کنند از این جمله اقدامات دانسته شده است.

در حوزه تحریم‌های پولی محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران از لزوم رهایی از سلطه دلار در مبادلات میان دو کشور سخن به میان آورده و برای نیل به این مقصود نیز تلاش‌هایی برای تأسیس یک شبکه پولی منطقه‌ای متشکل از روسیه، جمهوری‌های سابق شوروی و حتی ترکیه صورت گرفته است. چین هم به‌عنوان اصلی‌ترین خریدار نفت ایران اخیرا تلاش‌هایش برای استقرار سازوکار پرداخت پول نفت به یوآن (واحد پول چین) را افزایش داده است. همچنین ژان کلود یانکر، رئیس کمیسیون اروپایی گفته اتحادیه اروپا طرحی را در دست اقدام دارد که براساس آن استفاده از یورو در مبادلات تجاری بین‌المللی به‌خصوص در حوزه مبادلات نفت و گاز را افزایش دهد.

بر این اساس، ماه‌هاست که اروپا به‌دنبال ایجاد یک سیستم تبادل پول الکترونیکی جایگزین است که وزارت خزانه‌داری آمریکا نتواند آن‌را مسدود کند. اگر بانک‌های تجاری اروپایی بتوانند مبادلات پولی خود با بانک مرکزی و دیگر مؤسسات مالی ایران را از این طریق انجام دهند، اروپا می‌تواند از این به بعد با اتکا به بانک‌های مرکزی خود حرکت کند و این نگرانی را نداشته باشد که بانک‌های این اتحادیه مورد تحریم دولت آمریکا قرار گیرند. به گفته شبکه ان‌بی‌سی، در چنین حالتی بانک مرکزی اروپا وجوه حاصل از صدها یا حتی هزاران تراکنش مالی را جمع‌آوری کرده، آنها را یکی می‌کند و به‌صورت یکجا به ایران ارسال خواهد کرد و سپس این پول در ایران توزیع خواهد شد.

 تحریم‌های نفتی

دولت دونالد ترامپ اعلام کرده قصد دارد فروش نفت ایران را به صفر برساند. به اعتقاد کارشناسان شورای آتلانتیک اگرچه بسیاری از خریداران نفت ایران به‌خصوص کشورهای اروپایی در فاصله سال‌های 2012 تا 2015خرید نفت از ایران را متوقف کردند، اما امکان توقف فروش نفت ایران در شرایط کنونی وجود ندارد. بنابر ادعای شورای آتلانتیک، ایران در شرایط کنونی مشوق‌هایی برای خریداران نفت خود درنظر گرفته است، ازجمله اینکه قیمت نفت خود را پایین بیاورد و در برخی موارد در حال ارائه پیشنهاد حمل رایگان نفت به مقصد کشور خریدار است. نزدیکی هند به ایران نقش زیادی در کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل برای این کشور دارد و در عین حال، پالایشگاه‌های هند به تناسب کار با نفت ایران تجهیز شده‌اند و برای آنها بسیار دشوار است که خود را با نفت دیگر کشورها هماهنگ کنند. بنابر اعلام شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی، مقامات ارشد هند به آمریکایی‌ها گفته‌‌اند این کشور نمی‌تواند واردات نفت خود از ایران را قطع کند و این کار غیرممکن است. شرکت‌های نفتی چینی ازجمله شرکت دولتی ژوهای ژنرانگ و گروه سینوپک به‌عنوان بزرگ‌ترین پالایشگاه آسیا هم نفت خود را از طریق نفتکش‌های شرکت ملی نفتکش ایران تأمین می‌کنند و در ‌ماه جولای همه 17‌‌نفتکشی که نفت ایران را به چین حمل کردند، متعلق به شرکت ملی نفتکش ایران بوده‌اند.

برخی از واردکنندگان نفت ایران هم پیشنهاد کرده‌اند که پول نفت را تهاتر کنند. حتی اتحادیه اروپا هم در حال بررسی امکان مبادله نفت ایران با کالاست، چراکه درصورت خرید نفت از ایران، مانند دوره قبل تحریم‌ها ممکن است امکان انتقال پول نفت به ایران وجود نداشته باشد. بر این اساس، گویا روسیه هم در حال بررسی گزینه پرداخت پول نفت ایران با کالاست. این کشور همچنین قصد دارد پس از خرید نفت ایران آن‌ را به‌عنوان نفت روسیه به طرف‌های ثالث بفروشد. این نوع سوآپ نفتی، مبادله‌ای معمول در بازار نفت حتی در شرایط غیرتحریمی است. حتی این پیشنهاد هم مطرح شده که ایران نفت خود را به بندرهای خارجی بفرستد و در آنجا پس از مخلوط کردن با نفت‌ غیرایرانی به فروش برساند. بنابر ادعای خبرگزاری بلومبرگ، ایران طرح ذخیره نفت در نفتکش‌های روی دریا را که در دوره قبلی تحریم‌ها برای حفظ سطح تولید و فروش نفت روی دریا استفاده می‌شد، البته نه در مقیاس قبلی دوباره احیا کرده است.
 و سرانجام آخرین جملات این نوشتار با طرح این پرسش که باید دید میزان صبر مردم ایران در مقابل تحریم‌های آمریکا تا چه حدی است، به خوبی قصد اصلی واشنگتن از اعمال تحریم‌های ضدایرانی را آشکار کرده است.

معجزه بیت‌کوین

شورای آتلانتیک به موضوع استفاده ایرانی‌ها از ارزهای مجازی مانند بیت‌کوین برای انجام برخی مبادلات خارجی اشاره و تصریح کرده حتی ایران به‌دنبال ایجاد یک ارز مجازی بومی شبیه بیت‌کوین است که فقط برای شرکت‌ها و بانک‌های ایرانی قابل دسترسی باشد. همچنین استفاده از حواله‌ها به این معنا که پول از طریق صرافی‌ها در ایران به بانک‌های کشور دیگری فرستاده شود و سپس از طریق آن بانک‌ها به حساب‌های فروشندگان کالا در بانک‌های غربی ارسال شود به‌عنوان راه دیگری برای دور زدن تحریم‌های پولی مورد اشاره قرار گرفته است، چراکه در این صورت، اصالت ایرانی این پول‌ها برای آمریکا قابل تشخیص نخواهد بود.