تالاب
خشک شدن تالاب‌ها، شرایط زیستی را دشوار می‌کند
پساب‌ها، زهاب‌های کشاورزی و دخل وتصرفات غیرمسئولانه به وضعیت ناگوار تالاب‌ها دامن زده است
اسدالله افلاکی/ دبیرگروه زیست‌بوم:
تالاب‌های کشور وضعیت ناگواری دارند تا آنجا که سرپرست معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: 80درصد تالاب‌های مرکز کشور در معرض تهدید است.
دکتر برهان ریاضی، پژوهشگر تالاب اما درباره وضعیت تالاب‌های کشور به همشهری گفت: هم‌اکنون همه تالاب‌های کشور وضعیت نامساعدی دارند؛ ازجمله هیچ‌یک از 24تالاب دارای اهمیت بین‌المللی کشور که در رامسرسایت ثبت شده‌اند از سلامت واقعی برخوردار نیستند به‌طوری که یک سوم این تالاب‌ها در فهرست مونترو و در شمار تالاب‌های دچار تغییرات اکولوژیکی منفی شدید ثبت شده‌اند.
این استاد دانشگاه افزود: سایر تالاب‌های کشور هم یا خشک شده‌اند تا به‌دلیل ورود زهاب‌های کشاورزی و پساب‌ها و فاضلاب‌های خانگی وشهری که بدون ملاحظه به این زیست بوم‌های آبی وارد می‌شوند، کارکرد تالابی خود را از دست داده‌اند. براین اساس می‌توان گفت تمام تالاب‌های کشور در معرض خطر هستند.
ریاضی با تأکید بر وضعیت ناگوار تالاب‌ها خاطرنشان کرد: این وضعیت، زنگ خطر و هشداری برای شرایط زیستی مجموعه سرزمین ایران است. به‌طور مثال، تالاب گاوخونی که در پایین منطقه حوضه آبریز زاینده رود قرار دارد مدت‌هاست که هیچ آبی از بالادست وارد آن نمی‌شود و هرازگاهی اندک آبی که برای اراضی کشاورزی شهرستان ورزنه استفاده می‌شود به‌صورت زهاب کشاورزی به این تالاب راه می‌یابد که آن هم به انواع سموم و کودهای شیمیایی آلوده است.
به‌گفته این عضو هیأت علمی، گاوخونی در حالی خشک شده است که چند اکوسیستم تالابی ازجمله گزستان‌های وسیع در این تالاب وجود داشت که حالا به‌طور کامل نابود شده و نیزارهای گسترده و انواع جوامع گیاهی این تالاب هم از بین رفته است. درواقع گاوخونی که در تلطیف هوای اصفهان نقشی انکارناپذیر دارد با این اهمیت زیستی درحال تبدیل شدن به کویر و نمکزار است و بدیهی است که ریزگردهای ناشی از آن، اصفهان و مناطق مجاور آن را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
استاد دانشگاه علوم و تحقیقات آزاد اسلامی با اشاره به اینکه وضعیت تالاب انزلی آن اندازه بحرانی است که نیازی به شرح و تفصیل ندارد، افزود: تالاب امیرکلایه که از تالاب‌های مناطق مرطوب کشور است در فاصله اندکی از دریای خزر و در کنار لاهیجان به سمت چمخاله واقع شده، تالابی که هیچ رودخانه‌ای به آن وارد نمی‌شود و به‌رغم آنکه در یک‌کیلومتری دریای خزر قرار گرفته اما آب شیرین دارد. این تالاب هم از نظر کنوانسیون رامسر دارای اهمیت بین‌المللی است و هم در شمار پناهگاه‌های حیات وحش کشور ثبت شده که از این نظر هم حائز اهمیت است. با وجود ا ین، به‌دلیل دخل و تصرف‌های غیرمسئولانه با خطر جدی مواجه است.
توسعه کشاوزی ناپایدار
ریاضی درباره دخل وتصرفات غیرمسئولانه در تالاب امیرکلایه گفت: تقریبا 200 پمپ ولوله آب در حاشیه تالاب امیرکلایه نصب شده و از این طریق آب این تالاب را به اراضی بالادست می‌برند و این اراضی که پیش از این چمنزار طبیعی و رویشگاه جنگل‌های جلگه‌ای بود، تا جایی که چشم کار می‌کند تبدیل به شالیزار شده و آب این شالیزارها از همین تالاب تأمین می‌شود.
درعوض زهاب‌های مسموم آلوده به سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی این اراضی به تالاب بر می‌گردد به‌طوری که مدت‌هاست مواد مغذی در این تالاب به حد اشباع رسیده و انباشته از ازت، فسفر، نیتروژن و... است و این باعث رویش گیاهی بیش از حد در این تالاب شده است.
بوی تعفن آزار‌دهنده این تالاب در تابستان ناشی از همین رویش بیش از حد گیاهی است. این تالاب تا پیش از وضعیت موجود، محل رویش گونه‌های گیاهی منحصر به‌فرد بود و برخی پرندگان در معرض انقراض در آن فرود می‌آمدند.
ریاضی درباره تالاب‌های طشک، بختگان و پریشان در استان فارس هم گفت: تا 3 دهه پیش حتی تصور اینکه روزی این تالاب‌ها خشک شود بسیار دور از ذهن بود اما حالا این تالاب‌ها در اکثر مواقع سال خشک هستند و مثل گاوخونی انباشته از خاک پف کرده و انواع املاح است به‌عبارت دیگر به نمکزار تبدیل شده‌اند.
این استاد دانشگاه به وضعیت ناگوار تالاب جازموریان هم اشاره کرد و افزود: بخشی از آب این تالاب دراستان کرمان از طریق هلیل رود و به‌صورت فصلی تأمین می‌شد ولی با احداث 8 سد در بالادست، جلوی حقابه این تالاب گرفته شد؛ البته آب اندکی هم از طریق بمپور سیستان تأمین می‌شد. جلوگیری از این حقابه سبب شده تا این تالاب هم به نمکزار تبدیل شود.
پیامدهای منفی خشک شدن تالاب‌ها
دکتر برهان ریاضی، استاد محیط‌زیست با اشاره به خشک شدن تالاب‌های گاوخونی، پریشان و بختگان و جازموریان گفت: خاک این تالاب‌های کویری از ریزدانه‌ترین ذرات (خاک رس) تشکیل شده که قطر آن در حد میکرون است؛ ذراتی که آغشته به نمک، املاح و بسیاری از سموم است.
درنتیجه این تالاب‌ها وقتی خشک می‌شوند با کمترین وزش باد، خاک‌های تالابی به حرکت درآمده و تبدیل به ریزگردهایی می‌شوند که شهرهای مختلف کشور را فرا می‌گیرند.
این درحالی است که تا پیش ازخشک شدن تالاب‌ها، ما تنها شاهد طوفان‌های ماسه‌ای بودیم که حداکثر تا یک کیلومتر جابه‌جا می‌شدند اما اکنون ریزگردها صدها کیلومتر دورتر از کانون‌های ریزگرد، سلامت شهروندان را تهدید می‌کنند.
