سرنوشت طرح بزرگ خیابان صفائیه در قم

فاطمه امامی|  قم- خبرنگار: 

زمینی 4 هکتاری که این روزها خالی و بی‌استفاده در قلب خیابان صفائیه افتاده، به یکی از پرسش‌های ذهنی شهروندان قمی تبدیل شده است. بسیاری دوست دارند بدانند این زمین متعلق به چه کسی است و چه سرنوشتی در انتظارش خواهد بود. طرح شهید کاظمی، در شکل اجرایی آن از ابتدای دهه 80 در دستور کار شهرداری قرار گرفت. هدف طرح این بود که بر اساس طرح تفصیلی از مقابل پل شهید مصطفی خمینی یک خیابان تا خیابان سمیه بازگشایی شود. 

این معبر، خیابان صفائیه و فاز 5 عماریاسر را که هنوز ساخته نشده قطع می‌کند و به خیابان سمیه می‌رسد. همان سال‌ها تصمیم بر این شد که این طرح علاوه بر معبر، ظرفیتی برای ایجاد پارکینگ در خیابان صفائیه محسوب شود. 
در عمل اما 10 سال تملک از سوی شهرداری فقط به خرید 34 قطعه معادل 6 هزار متر‌ مربع ختم شد. روند کند این طرح موجب شد شهرداری تصمیم بگیرد سرمایه‌گذار بخش خصوصی را وارد عمل کند. انتخاب سرمایه‌گذار هم برای خود داستان‌هایی داشت تا این‌که اواخر شورای سوم قراردادی با یک شرکت خصوصی بسته شد، که در آن شهرداری 30 درصد و سرمایه‌گذار 70 درصد سهم داشتند. 

در هر صورت سرمایه‌گذار از همان روزها شروع به تملک کرد و پیش‌بینی برای هزینه تملک که 62 میلیارد تومان بود، به 230 میلیارد تومان رسید. در این قرارداد مجوز 14 طبقه روی 5 طبقه زیرزمین با 252 هزار متر‌ مربع زیربنا به سرمایه‌گذار داده شده بود که در جریان مذاکره صورت گرفته در سال 94، تعداد طبقات با توجه به قرار گرفتن در حریم امنیت بیت مقام معظم رهبری به 9 طبقه رسید؛ همچنین مطرح شد که این مجتمع باید 3200 پارکینگ بسازد که هزار پارکینگ هم عمومی خواهد بود. 

انتشار خبر مجوز کمیسیون ماده 5 برای ساخت 9 طبقه در این پروژه که مساحتی معادل 30 هزار و 900 متر‌ مربع عرصه و 260 هزار متر‌ مربع زیربنا با تراکم هزار درصد و 6 طبقه زیر سطح داشت، ابتدا از سوی یکی از رسانه‌های استانی صورت گرفت و بازتاب بسیاری برای به مخاطره انداختن آینده خیابان صفائیه و تشدید مشکلات ترافیکی و به مخاطره انداختن هویت شهری در هسته مرکزی شهر داشت. 
ایجاد یک ساختمان عظیم 9 طبقه در قلب بافت خیابان صفائیه که به وضوح حتی حرم مطهر را از دید هوایی تحت الشعاع قرار می‌دهد، موضوعی نبود که کارشناسان هم نسبت به آن بی‌تفاوت بمانند. 


طرحی که نسبتی با مدیریت ترافیک ندارد

 «محمدحسین دهناد»، دارای دکترای مهندسی راه‌وترابری و استاد دانشگاه که مسئولیت‌هایی مانند مدیر پروژه ملی هوشمندسازی ترافیک کشور و مؤسس و مدیر سابق مرکز مدیریت هوشمند ترافیک شهر قم را به عهده داشته است، می‌گوید این طرح هیچ نسبتی با اصول مدیریت ترافیک ندارد. 

وی می‌افزاید: یادم می‌آید می‌گفتند هسته مرکزی قم مشکل پارکینگ دارد و این طرح را تعریف کردند تا پارکینگی به ظرفیت چند هزار خودرو در هسته مرکزی ایجاد شود. در آن زمان بحثی را با اعضای شورای اسلامی شهر مطرح می‌کردم که شما دارید در هسته مرکزی شهر این پارکینگ را ایجاد می‌کنید و عملاً به افرادی که خودرو دارند فراخوان می‌دهید چندهزار خودرو بیاورید که برای شما جای پارک تأمین شده است. با این کار برای همان معابری که قبلاً پاسخگوی نیاز نبودند، تقاضای جدید ایجاد می‌کنید. 

او معتقد است این طرح با آن مختصات در واقع حکایت درست کردن ابرو و کورکردن چشم را دارد چراکه خیابان صفائیه آن هم با بافت سنتی و قدیمی که دارد ظرفیت این تعداد خودرو و این حجم از بارگذاری را ندارد. 


پیاده‌روسازی به جای پارکینگ‌سازی در صفائیه

این کارشناس ترافیک با بیان این‌که تقاضای سفر به طور طبیعی برای خیابان صفائیه بالاست و نباید به آن اضافه کرد، می‌گوید: نمی‌توانیم تقاضای سفر را از بین ببریم اما می‌توانیم به جای ساخت پارکینگ با هزینه زیاد که مشکلی را هم حل نمی‌کند، پیاده‌روهای استاندارد و متناسب ایجاد کنیم تا در کنار یک خط ریلی سبک به عبور و مرور کمک کنند. 

دهناد اظهار می‌کند: در دنیا که به این مناطق گفته می‌شود CBD، یعنی منطقه تجاری که معبر عریض سنگ‌فرش‌شده داشته باشند با حمل‌و‌نقل عمومی مناسب خودش، اما با حذف خودروی شخصی نیاز به چندهزار پارکینگ هم حل می‌شود. 

وی می‌گوید: کاملا واضح است که این کار هزینه پایین‌تر از اجرای طرحی مانند شهید کاظمی دارد چراکه اگر این طرح با مختصاتی که در گذشته گفته می‌شد اجرا شود، در آینده هزینه‌های عمرانی بسیاری روی دست خواهد گذاشت. 
دهناد می‌افزاید: در قم در 10 سال گذشته حداقل 4 هزار میلیارد تومان در بخش حمل‌و‌نقل هزینه شده اما نتوانسته کارایی لازم را داشته باشد چراکه این هزینه بیشتر برای تملکات به کار رفته در حالی که می‌شد با هزینه‌های بسیار کمتر و بهره‌وری بیشتر کارهایی را انجام داد. وی می‌گوید: هزینه خرید زمین و ساخت این مجتمع و اداره آن و بار مضاعف معابر خیابان و بالارفتن ترافیک در زمان پیک و خدشه به منظر شهری اصلاً قابل مقایسه با رویکرد انسان‌محور و تأمین پیاده‌رو یا پیاده‌راه نیست
.
 فقط یک تغییر رویکرد بسیاری از هزینه‌های شهر کم می‌کند و به رضایت می‌افزاید و رونق اقتصادی را به همراه می‌آورد. اما مادامی که فکر شما برای خودرو باشد هر روز بهانه برای ایجاد و ساخت طرح‌های عمرانی خودرومحور خواهید داشت و این وسط نه مردم راضی هستند نه این راهکار انتهایی دارد. 

این کارشناس با بیان این‌که این گونه طرح‌ها از نگاه‌های شهرفروشانه و دم‌دستی در مدیریت شهری منشأ می‌گیرد، اظهار می‌کند: گفته می‌شود این گونه طرح‌ها درآمد سرشاری برای شهرداری دارد اما آیا نمی‌شود منابع درآمدی پایدار ایجاد کرد؟ باید از تجربه‌های دنیا استفاده کنیم. به جای عوارض این مجتمع که مشکلی را هم حل نمی‌کند و درآمد آن هم مقطعی است و تبعات سنگینی هم دارد، به اقتصاد حمل‌و‌نقل فکر کنیم. این گونه نیست که وقتی برای پیاده‌رو یا پیاده‌راه یک خیابان هزینه می‌شود حتما تمام هزینه از همان محل دریافت شود. ما گزینه جایگزین را اگر لحاظ نکنیم فاجعه درست می‌شود و مشکلی که با هزینه کمی حل می‌شد، با چندین برابر هم برطرف نمی‌شود. 


کاهش تراکم طرح

به جز مشکلات ترافیکی، ایرادهای اساسی شهرسازی و معماری هم به طرح شهید کاظمی از سوی کارشناسان مطرح شده که شاید همین حساسیت‌ها موجب شد کمیسیون ماده 5 استانداری به کاهش تراکم در این طرح اقدام کند. 
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قم کسی است که در یکی از گفت‌وگوهایش با همشهری، خبر از کاهش 5 طبقه از تعداد طبقات طرح شهید کاظمی را می‌دهد. 

 «محسن بهشتی» می‌گوید: در جلسه‌ای 5 طبقه از طبقات فوقانی طرح شهیدکاظمی در کمیسیون ماده 5 کاهش پیدا کرد اما طبقات زیرزمینی را که عارضه‌ای برای کسی ایجاد نمی‌کرد حفظ شد. 
وی می‌افزاید: ما به دنبال سازوکاری هستیم که طرح شهید کاظمی به دست شهرداری قم انجام شود تا دیگر نگاه اقتصادی صرف بر این طرح مسلط نباشد. 
بهشتی با اشاره به این‌که در حال حاضر 30 درصد از پروژه متعلق به شهرداری و 70 درصد متعلق به سرمایه‌گذار است، اظهار می‌کند: با تأمین اعتبار یا واگذاری زمین از بلوار پیامبر اعظم(ع) می‌توانیم سرمایه‌گذار را از طرح خارج کنیم. 

معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار قم می‌گوید: این طرح را اگر می‌خواستیم با نگاه صرف اقتصادی ببینیم باید مصوبه قبلی انجام می‌شد اما به دلیل ایرادهایی که مصوبه قبلی داشت و رویکرد جدیدی که شهرداری خواهد داشت امیدواریم با پرداخت حق و حقوق قانونی سرمایه‌گذار بتوانیم نسبت به حجم زیادی از ساخت‌و‌ساز در هسته مرکزی شهر رفع نگرانی کنیم. 

شجاعت در تصمیم‌گیری و انتقادپذیر بودن برای جلوگیری از بروز مشکلات برای آینده یک شهر بسیار ارزشمند است. کاری که در طرح شهید کاظمی انجام و از نفرین‌های آیندگان برای تبعات اجرایش جلوگیری شد. با این حال به نظر می‌رسد این روزها نیاز به مرور همیشگی تجربه طرح شهید کاظمی داریم تا یادمان بیاید استفاده از بخش خصوصی در طرح‌های عمرانی یک تیغ دو دم است و اگر درست با آن برخورد نشود می‌تواند دردسرساز باشد.