آسیب‌های هنر لوکس

مریم سمائی

این روزها وقتی برخی تئاتر‌های خاص با بلیت‌های گران روی صحنه می‌روند یا کنسرت‌های موسیقی در هتل‌های گران قیمت به اجرا در آمدند و یا وقتی سلبریتی‌ها وارد حوزه نویسندگی شدند، واژه «هنر لاکچری» بر سر زبان‌ها افتاد؛ واژه‌ای که اگرچه عده‌ای معتقدند که به‌کاربردنش برای هنر غلط است و نباید به‌کار رود اما عده‌ای هم از آن حمایت می‌کنند و معتقدند که اساسا هنر جزو اقلام لوکس است. پری صابری -نویسنده و کارگردان پیشکسوت تئاتر- معتقد است که اگر تولید آثار هنری لوکس در حال افزایش است به‌دلیل داشتن متقاضی است. او به همشهری می‌گوید:« اگر هنری مانند تئاتر خواهان نداشته باشد که نمی‌تواند بلیتش را گران کند. هیچ کاری را نمی‌توان به زور به مردم تحمیل کرد. فرهنگ ایران فرهنگ پرقدرتی است اما از سوی دیگر ساخت یک برنامه هنری هزینه زیادی دارد؛ به‌عنوان مثال اگر از هنر تئاتر حمایت نشود و قیمت بلیت هم افزایش پیدا نکند انگیزه‌ای برای کار باقی نمی‌ماند. با وجود آنکه تئاتر یک پدیده جالب برای گسترش فرهنگ ایرانی است چندان از آن حمایتی صورت نمی‌گیرد».در ادامه این بحث با محمدحسین ایمانی‌خوشخو -رئیس کمیسیون هنر و معماری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی-  و معاون اسبق هنری وزارت ارشاد گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در زیر می‌آید.

هنر تئاتر نیاز به حمایت دارد

هر کالا و محصول اقتصادی‌ای قیمت مشخصی دارد که از سوی بازار برحسب میزان تقاضا تعیین می‌شود و طبیعی است که هرچه میزان تقاضا بالا برود میزان عرضه هم بالا می‌رود و اگر این تعادل برقرار نباشد قیمت افزایش پیدا می‌کند.
محمدحسین ایمانی‌خوشخو -رئیس کمیسیون هنر و معماری شورای‌عالی انقلاب فرهنگی- درباره اقتصاد هنری به همشهری می‌گوید: «در اقتصاد هنر با وجود آنکه چارچوب‌های اقتصادی در بسیاری از رشته‌ها مثلا موسیقی، سینما، هنر‌های تجسمی و... مدنظر قرار می‌گیرد اما در بسیاری از شاخه‌های هنری مانند تئاتر استثنائاتی قائل می‌شوند، چرا که روح آن هنر با قواعد خشک و روتین اقتصادی همخوانی ندارد».

او با اشاره به اینکه هنر تئاتر در همه جای دنیا یک بخش حمایت‌بگیر است ادامه می‌دهد: «مخارج این هنر سنگین است و تعداد مخاطبان آن به حدی نیست که بتواند هزینه‌ها را پوشش دهد؛ بنابراین باید حمایت صورت بگیرد تا مخاطبان آن استطاعت خرید بلیت را داشته باشند. تئاتر یک هنر فکری و فرهنگی و منطبق بر اندیشه است و به همین دلیل کارشناسان فرهنگی حوزه نمایش معتقدند که نباید قیمت‌گذاری‌ها به‌گونه‌ای باشد که صاحبان فکر، اندیشه و به تعبیری مردم عادی قادر به دیدن این هنر برآمده از اندیشه نباشند، چون در غیراین صورت تنها طیفی از مخاطبان که قدرت مالی دارند می‌‌توانند از هنر تئاتر بهره‌مند شوند و بخش بزرگ‌تری از جامعه که به هنر تئاتر علاقه دارند و مخاطبان فرهنگی هستند از دیدن آن بی‌بهره می‌مانند، کما اینکه این موضوع درباره کتاب هم صدق می‌کند؛ یعنی وقتی کتاب ارزشمندی با قیمت بالا عرضه می‌شود بسیاری از کتابخوانان حرفه‌ای از داشتن و خواندن آن بی‌نصیب می‌مانند».

رئیس کمیسیون هنر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی ادامه می‌دهد: «اگر به تئاتر به‌عنوان یک هنر لوکس نگاه کنیم و اجازه بدهیم که با هر قیمتی اجرا شود در واقع لطمه‌ای جدی به آن بخش فکری و اندیشه جامعه می‌زنیم که قدرت خرید بلیت را ندارند. تئاتر در ایران معیارهای خاص فرهنگی خود را دارد و بیشتر مردمی  است تا هنری برای افراد متمول. اگرچه ممکن است گاهی یک اثر گران تولید شود اما اگر این امر به یک رویه تبدیل شود و هنرمندان به گران بودن تشویق شوند به‌طور حتم جایگاه هنر تئاتر متزلزل می‌شود».

شرایط اقتصادی و تأثیرش بر هنر

ایمانی‌خوشخو درباره اینکه چرا اساسا تولید آثار گران قیمت هنری در ایران افزایش پیدا کرده است؟ می‌گوید: «ممکن است این افزایش قیمت متاثر از شرایط اقتصادی کشور باشد. تئاتر هنری قابل حمایت است ».

او با گلایه از اینکه غذای روح در کشور ما رها شده است، ادامه می‌دهد: «تئاتر و موسیقی و حتی ادبیات، کارکردی اجتماعی دارند. اگر این روند ادامه پیدا کند افرادی که تمکن مالی دارند جذب هنر می‌شوند و طیف وسیعی از مردم از آن بی‌بهره می‌مانند و ما مخاطبان زیادی را از دست می‌دهیم».

موسیقی سنتی جزو میراث فرهنگی است

ایمانی‌خوشخو اشاره‌ای هم به مبحث موسیقی در کشور می‌کند: «در بخش موسیقی باید 2حوزه را بررسی کنیم؛ یکی موسیقی اصیل و سنتی است و دیگری موسیقی پاپ. موسیقی سنتی شناسنامه فرهنگی و میراث کشور به‌حساب می‌آید و به همین دلیل برای حفظ این میراث باید حمایت‌های لازم انجام شود تا هنرمندان بدون دغدغه مالی آثار هنری ارزشمندی را تولید کنند. اینکه موسیقی اصیل و سنتی به گیشه وصل باشد انتظار مناسبی نیست و هرگز این انتظار برآورده نمی‌شود؛ بنابراین باید از موسیقی سنتی حمایت کنیم. در بخش موسیقی پاپ که بیشتر جنبه سرگرمی دارد تقاضا زیاد است و کشش قیمت بالا را هم دارد و برهمین اساس قیمت‌گذاری می‌شود ».

او به بخش ادبیات و گسترش تولیدات گران در این حوزه هم اشاره‌ای می‌کند: «هم‌اکنون برخی از سلبریتی‌ها در این حوزه ورود پیدا کرده‌اند، با این حال من فکر نمی‌کنم اگر قیمت کتاب یک سلبریتی به‌دلیل چهره‌بودنش بالا باشد مخاطب بیشتری هم داشته باشد. کشش بازار در حوزه ادبیات به قدری نیست که بتواند قیمت بالا را بپذیرد. شاید از دلایل کسادی نشر ما زرق و برق‌هایی است که اثر معکوس در جذب مخاطب دارد».