یادداشت
دستاوردهای قابل‌سنجش طرح کاهش
علی پیرحسین‌لو | مشاور‌اجتماعی معاون ترافیک شهرداری تهران
«قدرت اعمال سیاست» ازجمله اهداف اساسی «حاکمیت» است. خوب‌ترین حکمروایان و حکمروایی‌ها هم به سرانجام مطلوبی نخواهند رسید اگر نتوانند سیاست‌های خود را در ساحت عمل و در عالم واقع پی بگیرند. حتی با بهترین ایده‌ها و مقدس‌ترین نیت‌ها هم نمی‌توان توقع داشت بدون حل تعارض‌های نهادی، ایجاد وفاق و همنوایی در تصمیم‌گیران، ایجاد هماهنگی در ذینفعان و اعمال اقتدار لازم برای همراه کردن معارضان، کاری از پیش برود.
شورا و شهرداری به‌عنوان نهادهای حاکمیت محلی که خروجی رأی مردم و برآمده از اراده عمومی هستند، باید بتوانند طبق نظر اکثریت، تصمیم بگیرند و اعمال سیاست کنند. اما نبود مدیریت یکپارچه و جامع در شهر، فراگیری این امکان را سلب می‌کند. نتیجه این می‌شود که مدیریت ترافیک، رویارویی با مسئله آلودگی هوا، مدیریت مولد پسماند، رونق اقتصاد شهری، کنترل و توزیع مهاجرت و جمعیت، مدیریت منابع آب و بقایای داشته‌های زیست‌محیطی، حراست از حقوق شهروندان بر شهر و ده‌ها حوزه حساس و مهم نظیر اینها، وقتی پای حرف باشد هریک چندین متولی دارد و وقتی پای عمل برسد، یک نهاد هم پاسخگوی مسائل آنها نیست.
در چنین شرایطی، اجرای طرح‌هایی با ابعاد محدود، اهداف سنجش‌پذیر و ناظر به حل مسئله و دستاورد ملموس در حوزه‌های مرتبط با حیات شهروندان، اهمیتی مضاعف می‌یابد. به زعم نگارنده، طرح ترافیک جدید و طرح کاهش (کنترل آلودگی هوای شهر) مصادیقی روشن از چنین طرح‌هایی هستند؛ طرح‌هایی که بزرگ نیستند، اهداف و ابعاد روشن دارند و موفقیت آنها را می‌توان سنجید و نواقص آنها را نیز به سرعت نقد و مرمت کرد.
حالا بعد از چندین ماه، می‌توان به مسیر طی‌شده درخصوص شیوه جدید مدیریت محدوده طرح ترافیک نگاهی انداخت و یادآوری کرد که بسیاری معتقد بودند آن طرح کاملا شکست خواهد خورد، امکان حذف رانت‌ها و توزیع نسبتا عادلانه حق دسترسی به شهر وجود نخواهد داشت و عادت سهمیه‌داران به تبعیض را نمی‌توان تغییر داد. حتی در تابستان که نخستین دستاوردهای ترافیکی طرح جدید هم مشخص شد، باز برخی گفتند کاهش ترافیک به‌ماه رمضان و تعطیلی مدارس و... ربط دارد و اول مهر که برسد، با این شیوه جدید، محدوده طرح ترافیک منفجر خواهد شد. حالا به اول آبان رسیده‌ایم و مشخص شده که با وجود همه ناهمدلی‌ها و ناهمراهی‌ها، این طرح موفق بوده و مدیریت جدید شهرداری توانسته است یک طرح کارشناسی، اثربخش و دارای رویکرد اصلاحی را به اجرا برساند و با همه تلخی‌ها و سختی‌های اولیه، نهایتا همه ارگان‌ها و اقشار ذینفع و ذی‌مدخل را نیز همراه کند. یعنی به‌معنای واقعی کلمه «اعمال سیاست» کند.
فاز دوم طرح «کاهش» نیز اقدامی از همین جنس است. فراگیر کردن کنترل معاینه فنی خودروها، شاید در ظاهر کاری ساده به‌نظر برسد، اما تمهیدات گسترده و تبعات زیادی را به همراه دارد تا به ثمر برسد. در عین حال، این طرح نه‌تنها فضایی و به‌دنبال معجزه نیست و قرار نیست وعده شهر پاک و آسمان آبی بدهد اما ما را به هیچ‌جا نرساند، بلکه به دستاوردهای روشنی می‌اندیشد که اگر به یاری خدا محقق شوند، بخش قابل توجهی از آلودگی هوا که ناشی از خودروها و به‌ویژه دیزلی‌هاست، مهار خواهد شد و تولید ذرات آلاینده به برکت سامانه‌های هوشمند تحت کنترل در خواهد آمد.
به زبان عدد و رقم، اگر در سال۹۴ تعداد مراجعات به مراکز معاینه‌فنی تهران کمتر از ۵۰۰هزار مورد بود و در سال۹۶ به حدود 3برابر رسید، در فاز دوم طرح کاهش که از امروز آغاز خواهد شد، انتظار می‌رود که این عدد به بیش از 2میلیون برسد؛ کما اینکه از ابتدای امسال نیز افزایش ۲۵درصدی مراجعات را شاهد بوده‌ایم.
همچنین وقتی طبق آخرین برآوردها بیش از نیمی از ذرات آلاینده هوای تهران را کامیون‌ها و اتوبوس‌ها تولید می‌کنند، اگر با اجرای طرح جدید بتوانیم این میزان را به کمتر از یک‌سوم کاهش دهیم، یعنی معجزه‌ای که ظرف 2 یا 3سال شاید فقط در همین جنبه به چیزی در حدود یک میلیارد دلار صرفه‌جویی و کاهش خسارات ناشی از آلودگی هوا منجر شود.
طبق نظرسنجی‌ها، ترافیک و آلودگی هوا مهم‌ترین دغدغه‌های مردم در تهران هستند و در شرایط کنونی که با نبود منابع و امکانات گسترده و وفور معضلات فزاینده در شهرداری مواجهیم، بهترین انتخاب همین است که بدون توسل به وعده‌های بزرگ و خیالاتِ نشدنی، با همین‌گونه اقدامات مؤثر بتوان گرهی از کار این شهر و شهروندان باز کرد؛ کاری که بدون همکاری همگان- از نهادهای مختلف تا آحاد شهروندان- با شهرداری تهران، البته ممکن نیست.