نفت‌فروشی با روش‌های جدید

محمد اشرفی

در روز ملی صادرات تنها از صادرات غیرنفتی سخن به میان می‌آید و از این کالاها به‌عنوان صادرات ارزشمند یاد می‌شود اما در میان مواد خام صادراتی نمی‌توان از طلای سیاه گذشت. نفت خام نقش پررنگی در ارزآوری دارد و بخش مهمی از بودجه دولت را تأمین می‌کند بنابراین نمی‌توان در روز صادرات یادی از صادرات نفت خام نکرد آن هم در شرایطی که با توجه به اعمال تحریم‌های جدید از 13آبان، شرایط برای صدور این ماده زیرزمینی دشوار خواهد شد. وزیر نفت ایران از راه‌های جایگزین برای حفظ حجم صادرات نفت سخن گفته است اما جزئیات آن را اعلام نکرده تا تحریم‌کنندگان نتوانند راه‌‌های فرار را مسدود کنند. از سوی دیگر امیدواری برای توافق نفتی و مالی با اروپا پیش از اعمال تحریم‌ها افزایش یافته است. در ماه‌های گذشته نیز روش‌های جدید صادرات نفت به‌کار گرفته شده است.

رسانه‌های غربی اعلام کرده‌اند که ایران در ‌ماه سپتامبر، روزانه بالغ بر 2میلیون بشکه نفت صادر کرده است.

پایگاه تحلیلی «بورس‌اند بازار» در گزارشی به قلم اسفندیار باتمانقلیج به بررسی آمارهای مربوط به صادرات نفت ایران در‌ماه سپتامبر پرداخته است. در ابتدای این مقاله به این نکته اشاره شده است که ایران برای حفظ صادرات نفتی خود از گزند تحریم‌های آمریکا به راهکارهایی شعبده‌گونه از قبیل تردد پنهان نفتکش‌ها، ذخیره نفت روی شناورها و انتقال کشتی به کشتی روی آورده و این مسئله باعث شده است که رهگیری محموله‌های نفتی ایران و برآورد میزان نفت صادراتی این کشور دشوارتر از هر زمان دیگری باشد.

براساس گزارش اخیر مؤسسه آمریکایی گلوبال پلاتز، صادرات نفت ایران در سپتامبر با 11درصد کاهش نسبت به‌ماه قبل از آن به حدود 7.1میلیون بشکه در روز رسیده است اما اطلاعات پایگاه اینترنتیTankerTrackers.com – که حمل‌ونقل و ذخیره‌سازی نفت در اقصی نقاط جهان را رصد و گزارش می‌کند- حکایت از این دارد که صادرات نفت ایران در‌ ماه گذشته میلادی بالغ بر 2میلیون بشکه نفت بوده است.

تفاوت در اطــلاعات مؤسســه گـــلوبال پـــلاتز و پایگاه اینترنتی TankerTrackers.com  تنها به یک اختلاف آماری 300هزار بشکه‌ای محدود نمی‌شود بلکه در مورد میزان صادرات نفت ایران به کشورهای مختلف نیز ارقام متفاوتی را از این دو مرجع آماری شاهد هستیم.

پل شلدون -مشاور مسائل ژئوپلیتیک مؤسسه گلوبال پلاتز- در بخشی از گزارش این مؤسسه در مورد صادرات نفت ایران در ‌ماه سپتامبر اعلام کرده است: «صادرات نفت ایران با شتابی بیشتر از انتظار ما کاهش یافته است». بر همین مبنا مؤسسه گلوبال پلاتز پیش‌بینی می‌کند که صادرات نفت ایران در‌ماه آینده میلادی یعنی زمان آغاز رسمی تحریم‌های نفتی آمریکا علیه این کشور، به 1.1میلیون بشکه در روز برسد.

در این میان رسانه‌هایی مانند رویترز و بلومبرگ نیز به ادعای کاهش سریع‌تر از انتظار صادرات نفت ایران دامن می‌زنند. البته ظاهراً این رسانه‌ها و مؤسسه پلاتز در برآوردهای خود از صادرات نفت ایران به این نکته توجه ندارند که برخی از کشتی‌های نفتکش اقدام به خاموش کردن فرستنده‌های مکان‌یاب خود می‌کنند و به‌همین دلیل نمی‌توان آنها را به‌درستی رهگیری کرده و محموله‌هایشان را در محاسبات لحاظ کرد.

سمیر مدنی، مؤسس پایگاه اینترنتیTankerTrackers.com می‌گوید اجرای چنین تاکتیک‌هایی باعث می‌شود که کار محاسبه میزان نفت صادراتی ایران بسیار دشوارتر از قبل باشد. وی در این خصوص می‌افزاید: «ماه سپتامبر از لحاظ رهگیری کشتی‌ها نه فقط برای ما بلکه برای برخی دیگر از کسانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، ‌ماه بسیار سختی بود».

برای سمیر مدنی و اعضای تیمش، رهگیری کشتی‌های حامل نفت ایران مستلزم استفاده گسترده از تصاویر ماهواره‌ای بوده است. به گفته سمیر مدنی، دلیل اتخاذ چنین شیوه‌ای این است که خدمه برخی کشتی‌ها پیش از ورود به محدوده آبی ایران به‌منظور بارگیری نفت خام، فرستنده‌های مکان‌یاب کشتی را خاموش کرده و چندروز بعد یعنی زمانی‌که از خلیج‌فارس خارج می‌شوند دوباره این فرستنده‌ها را روشن می‌کنند.

استفاده سمیر مدنی و تیمش از تصاویر ماهواره‌ای برای رهگیری محموله‌های نفتی باعث شده است تا اختلاف معناداری بین برآورد پایگاه اینترنتی آنها (TankerTrackers.com) از صادرات نفت ایران با رقم اعلام‌شده از سوی مؤسسه گلوبال پلاتز وجود داشته باشد. سمیر مدنی می‌گوید کشتی‌های تحت مالکیت شرکت ملی نفتکش ایران با استفاده از تجربیاتی که در دور قبلی تحریم‌ها آموخته‌اند، تبحر زیادی در بهره‌گیری از این شیوه پیدا کرده‌اند.

اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر اینکه آمریکا در حال بررسی جدی اعطای معافیت از تحریم‌های نفتی ایران به برخی واردکنندگان نفت ایران است، به‌گوش می‌رسد. این مسئله نشان می‌دهد که دولت ترامپ موقتا از تصمیم قبلی خود یعنی تلاش برای به صفررساندن صادرات نفت ایران دست کشیده است.

برای تعیین سطح واردات نفتی قابل معافیت از تحریم‌ها معمولا ابتدا سطح تاریخی واردات نفتی یک کشور از ایران و سپس میزان وارداتی که قابلیت محدودسازی آن از طریق تحریم‌ها وجود دارد، درنظر گرفته می‌شود. بدین‌ترتیب همین که ایران توانسته است در فاصله یک‌ماه مانده به آغاز تحریم‌ها صادرات نفت خود را بالاتر از 2میلیون بشکه در روز نگه دارد، باعث می‌شود که آمریکایی‌ها به‌ناچار سطح معافیت بیشتری را برای واردکنندگان نفت این کشور قائل شوند. به‌نظر می‌رسد بر همین اساس بوده است که هندی‌ها اخیراً اعلام کرده‌اند که قصد دارند در‌ماه آینده میلادی 9میلیون بشکه نفت (معادل 300هزار بشکه در روز) نفت از ایران وارد کنند.