مأموریت غیرممکن قطع اینترنت ایران
طی هفته‌های اخیر شایعات زیادی درباره تلاش دولت ترامپ برای قطع یا اختلال اینترنت ایران در دور جدید تحریم‌ها منتشر شده اما واقعیت این است که کنترل اینترنت جهان در دست آمریکا نیست
با نزدیک شدن به 13آبان، زمان آغاز بخش دوم تحریم‌های دولت ترامپ علیه ایران، زمزمه‌هایی درباره احتمال اختلال اینترنت کشور شنیده می‌شود. این شایعات آنقدر شنیده شد که حتی به مصاحبه با سردار غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل رسید. او در پاسخ به سؤالی در این رابطه گفت: احتمال این کار را ضعیف می‌دانیم اما از طرفی، در صورتی که این اتفاق بیفتد، تدابیری دیده شده که کارکردهای ضروری کشور حفظ شود و شبکه ملی اطلاعات به اندازه‌ای آماده شده که بتواند خدمات اساسی مردم را جواب دهد. با وجود پخش شدن شایعه احتمال قطعی اینترنت، بررسی همشهری و گفت‌وگو با کارشناسان سایبری نشان می‌دهد انجام چنین کاری توسط آمریکا یا هر کشور دیگری کاملا دور از تصور است. این یک واقعیت است که در جهان دیگر آمریکا حاکم اینترنت نیست.
معاون وزیر ارتباطات در گفت‌وگو با همشهری: بستن اینترنت یک شوخی غیرمنطقی است
امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران قرار است ادعای آمریکا درباره احتمال اختلال در اینترنت کشور را به بحث گذاشته و از حق ایران در دسترسی به اینترنت دفاع کند. او در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه، ادعای قطعی اینترنت «یک شوخی» و «ایده غیرمنطقی و امکان‌ناپذیر» است، از بستن تمام راه‌های احتمالی می‌گوید که از نظر فنی می‌توانند بر کیفیت ارتباط اینترنت تأثیر بگذارند.
مدتی پیش، خبرهایی درباره احتمال قطع شدن اینترنت ایران مطرح شد اما شواهد و ویژگی‌های فنی اینترنت نشان می‌دهد که چنین کاری عملا غیرممکن است. اینکه چنین اتفاقی رخ بدهد را چقدر محتمل می‌دانید؟
از دید ما قطعی اینترنت غیرمنطقی و امکان‌ناپذیر است. با وجود این من روز یکشنبه به نمایندگی از ایران در اجلاس آیکان در بارسلونا حضور خواهم داشت تا این موضوع را بررسی کنم. ما چنین موضوعی را پیگیری می‌کنیم و دنبال این هستیم که اگر کوچک‌ترین چیزی قرار است اتفاق بیفتد، از آن پیشگیری کنیم. بستن اینترنت که قطعا یک شوخی است اما حتی اگر دامین‌های ایرانی مورد تحریم قرار بگیرند، حتما شکایت می‌کنیم.
با توجه به اینکه آمریکا پیش‌تر هم ادعاهایی برای قطع کردن اینترنت در کشورهای دیگر مطرح کرده بود، آیا چنین توانایی را دارد؟ با توجه به اینکه اینترنت صاحب مشخصی ندارد، ادعای بستن اینترنت دقیقا به چه معناست؟
اصلا اینترنت در اختیار کشور خاصی نیست که قابل بند آوردن باشد. در نهایت مثل شبکه تجارت کالا که تحریم درباره‌شان اجرا شده، آمریکا می‌تواند کاربران یا شرکت‌های سرویس‌دهنده را تحریم کند که قبلا هم در موارد مشابه تحریم‌هایی را اعمال کرده است. اما در دنیایی که ارتباط با «تبادل داده» تعریف می‌شود، نمی‌توان ارتباط را قطع کرد.
بررسی فنی یک فرض محال
اگر فرض بگیریم که اینترنت ایران قابل بند آوردن باشد، از نظر فنی چه کارهایی می‌توان دراین‌باره کرد؟
بستن دامنه اختصاصی ایران
بستن سایت‌هایی با دامنهir. یکی از کارهایی است که گفته می‌شود آمریکا ادعا کرده می‌تواند آن را انجام بدهد. از نظر فنی، اجرای چنین کاری منجر به قطع شدن تمام سایت‌هایی می‌شود که در ایران، تحت دامنه اختصاصی کشورمان فعالیت می‌کنند. درباره اینکه دامنه‌های ایرانی از اینترنت حذف شده یا به کارشان ادامه بدهند، یک تشکل به نام ICANN تصمیم می‌گیرد. این مجموعه هرچند در داخل خاک آمریکا قرار گرفته اما یک شرکت خصوصی است و از دولت تبعیت نمی‌کند. بند‌آوردن دامنه‌ها و بستن سایت‌ها توسط «آیکان» پیش‌تر سابقه داشته اما سایت‌های بسته شده با اتهاماتی نظیر کودک‌آزاری و تروریسم مواجه بوده‌اند و بستن‌شان نیز صرفا با دستور دادگاه امکان‌پذیر شد.
بستن دسترسی ایران به «دی‌ان‌اس»
بستن کل اینترنت ایران از نظر فنی امکان‌پذیر نخواهد بود چون این به‌معنای بستن تمام DNSهایی است که به ایران سرویس اینترنت را ارائه می‌کنند. اختیار این ساختارهای اصلی فراهم‌کردن سرویس اینترنت کاملا به سازمان «آیکان»سپرده شده که یک سازمان غیرانتفاعی تحت قوانین کالیفرنیاست اما سهامدارانی از تمام دنیا در آن عضو هستند و یک نفر یا گروه خاص درباره روندهای آن تصمیم نمی‌گیرند. در این ساختار، دولت آمریکا به‌عنوان یکی از اعضای آیکان می‌تواند نظرش را ابراز کند اما حق اعمال قانون را ندارد. حتی اگر فرض بگیریم که قوانینی در آمریکا وضع شده و قدرت اجرایی سازمان «آیکان» را به دولت منتقل کند- که از نظر حقوقی غیرممکن به‌نظر می‌رسد- باز هم ایران می‌تواند ارتباط داخلی سایت‌هایش را با دی‌ان‌اس‌های داخلی حفظ کند.
بستن دسترسی آی‌پی‌های ایرانی
یک راه دیگر نیز بستن تمام آدرس‌های IP ایران در دسترسی به اینترنت جهانی است. هر رایانه، تلفن همراه و دستگاه دیجیتال متصل به اینترنت یک شناسه دارد که در تعامل با شبکه با آن شناخته می‌شود. این شناسه به نام آی‌پی شناخته می‌شود و در هر کشوری یکسری مشخصات یکسان دارد. اگر آدرس‌های آی‌پی ایران بسته بشوند، از نظر فنی و تئوری اینترنت کشور قطع می‌شود اما از آنجا که «آیکان» یک ساختار حقوقی مستقل از دولت آمریکا دارد، در عمل چنین کاری نخواهد کرد؛ ضمن اینکه، هیچ کشوری تا به حال حتی در بدترین شرایط جنگی به چنین کاری دست نزده است. نزدیک‌ترین نمونه‌اش ادعای ترامپ در بستن اینترنت سوریه و عراق بود که حتی به واقعیت نزدیک هم نشد.
راه‌حل قدیمی آمریکا؛ تحریم
تحریم یکی از قدیمی‌ترین راه‌حل‌های آمریکا برای مقابله با فعالیت شرکت‌های ایرانی است که از مدت‌ها قبل جریان داشته است. در این شیوه، جلوی فعالیت شرکت‌های حوزه آی‌تی با ایران گرفته شده است. این کار از مدت‌ها پیش در حال اجرا بوده و هرچند مشکلاتی برای شرکت‌های داخلی به‌وجود آورده اما همیشه راه‌حل‌هایی برای آن پیدا شده است.
بررسی یک ادعای قدیمی
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری فعلی آمریکا پیش‌تر در زمان رقابت‌های انتخاباتی نیز ادعای «بستن اینترنت» در عراق و سوریه را مطرح کرده بود. ادعای ترامپ این بود که آمریکا صاحب اینترنت است و می‌تواند ارتباط اینترنتی هر نقطه از جهان را بند بیاورد. او در سال 1394در واکنش به استفاده داعش از اینترنت گفته بود: اگر تروریست‌ها از اینترنت استفاده کنند، آن را بند می‌آوریم. همان زمان کارشناسان زیادی اجرای این تصمیم را تقریبا غیرممکن دانسته بودند. سایت CNET احتمال اینکه چنین اتفاقی رخ بدهد را از نظر فنی بررسی کرده بود.
اتحاد زمین و زمان علیه اینترنت
یکی از راه‌های قطع‌کردن اینترنت در یک کشور یا منطقه، این است که تمام شرکت‌ها و تشکیلاتی که از طریق تجهیزات زمینی و هوایی ارتباط اینترنتی را فراهم می‌کنند، با یکدیگر توافق کرده و کلید اینترنت را خاموش کنند. چون اینترنت یک شبکه به هم پیوسته از اطلاعات ارتباطی است، کارشناسان می‌گویند، اینکه از این طریق ارتباط اینترنتی بند بیاید، کاملا غیرممکن است؛ ضمن اینکه بستن ارتباط اینترنتی فقط در یک منطقه نیز امکان‌پذیر نخواهد بود و با ضعیف کردن ارتباط در یک منطقه از زمین، ارتباط در بقیه نقاط نیز ناخودآگاه مختل می‌شود. مختل شدن فعالیت ماهواره‌ها در این صورت کاملا محتمل است.
ناقض حقوق بشر
راه دوم این است که ارتش آمریکا در تمام مناطقی که می‌خواهد ارتباط اینترنتی‌شان را بند بیاورد، نیرو فرستاده و تمام تجهیزات الکترونیکی و اینترنتی را از بین ببرد؛ اصطلاحا کابل‌های اینترنت را قطع کند. حتی اگر چنین اتفاقی رخ بدهد، سامانه‌های ارتباطی در خود ارتش آمریکا نیز به‌طور جدی مختل می‌شود و هزینه جبران آن بسیار بالاتر از منفعت‌های جنگ‌طلبانه است. توماس ریستن‌پارت، استاد دانش رایانه در مؤسسه «کورنل تک» در همان زمان گفته بود: «قطع دسترسی تمام جمعیت یک منطقه از اطلاعات پایه‌ای، به جز اینکه از نظر تکنیکی غیرممکن به‌نظر می‌رسد، ناقض حقوق بشر نیز خواهد بود. با این کار فقط دسترسی داعش به اینترنت بسته نمی‌شود بلکه ارتباط مردم عادی و کسانی که می‌خواهند از دست آنها به مناطق آزاد پناه ببرند، قطع خواهد شد و به همین دلیل، این کار اشتباه است.»
کنترل اینترنت در دست چه کسانی است؟
شاید برای خیلی‌ها جالب باشد که بدانند مرکز فوق‌امنیتی آیکان دقیقا چطور اینترنت را کنترل می‌کند و اینکه سوییچ‌های DNS جهان در اختیار این شرکت است، دقیقا به چه معناست. جیمز بال، خبرنگار گاردین جزو معدود افرادی است که اجازه پیدا کرده تا از درون این مرکز بازدید کند. این بخشی از گزارش اوست درباره این سازمان مهم جهانی:
آیکان شبیه داستان‌های علمی-تخیلی به‌نظر می‌رسد با این تفاوت که کاملا واقعی است. تمام ارتباطات اینترنتی جهان را 7نفری که اینجا نشسته‌اند کنترل می‌کنند. کار آیکان که از سال 1998(1377) ایجاد شده، تبدیل «داده‌های عددی» آدرس‌های اینترنتی به سایت‌ها و تبدیل آنها به نشانی‌های قابل فهم و عادی وب‌سایت‌هاست. برای مثال، یک کاربر برای بازکردن یک صفحه اینترنتی، آدرس مشخصی را در مرورگر تایپ می‌کند. این نوشته برای اجرا شدن در اینترنت باید به یکسری عدد مشخص (مثلا 64.27.101.155) تبدیل شود. از آنجا که به‌خاطرسپردن نام‌ها برای کاربران راحت‌تر است، آنها برای بازکردن یک صفحه فقط باید آدرس نوشتاری‌شان را تایپ کنند اما کار ترجمه نشانی‌ها برعهده آیکان است.
هر خطای کوچکی که در این سیستم و آدرس‌دهی‌ها رخ بدهد، به‌معنای ایجاد اختلال در اینترنت جهانی است. به همین دلیل، تعداد کمی کارشناس به سوییچ‌های اصلی اینترنتی در آیکان دسترسی دارند. هم‌اکنون فقط 14نفر اینترنت جهان را نظارت می‌کنند و می‌توان گفت، دکمه اینترنت در دست همین چند نفر است.
استقلال آیکان از آمریکا
آیکان یا «شرکت اینترنتی برای نام‌ها و شماره‌های واگذار شده» یک سازمان غیرانتفاعی است که از نظر فنی ارتباط DNSهای وب و آدرس‌های آی‌پی کاربران اینترنت را تحت کنترل دارد. این سازمان در کالیفرنیا واقع شده ولی در زمینه قانونگذاری و فعالیت مستقل عمل می‌کند. مالکیت آیکان با شخص یا دولت خاصی نیست و از تمام دنیا افرادی جزو سهامداران آن محسوب می‌شوند. اینطور که بیزنس اینسایدر گزارش داده، «گروهی سهامدار از دولت آمریکا تا شرکت‌های خصوصی و کاربران اینترنت در جهان جزو سهامداران آیکان هستند.»
تا قبل از یکم اکتبر 2016 (10مهرماه1395) وزارت بازرگانی و وزارت ارتباطات آمریکا روی تمام تصمیم‌های جدی این سازمان نظارت و تسلط جدی داشتند و می‌توانستند هر تصمیمی که این سازمان وضع کند را با تدوین قانون‌های جدید دور بزنند. این وضعیت حالا به حد قابل‌ملاحظه‌ای تغییر کرده است.
استفن دی کراکر، رئیس هیأت‌مدیره «آیکان» در بیانیه مطبوعاتی که به مناسبت مستقل شدن این سازمان منتشر شد، آورده بود: «جامعه سهامداران اینترنت باعث تحقق مدل «چندسهامداری» در حاکمیت اینترنت شدند. در این شیوه و مدل حاکمیتی، [اینترنت] با گردهمایی همه صداها ازجمله تجار، بخش‌های آکادمیک، کارشناسان فنی، جامعه مدنی، حاکمیت‌ها و دولت‌ها هویت پیدا می‌کند. این روش بهترین راه برای اطمینان از این [هدف] است که اینترنت در آینده همچنان آزاد و باز و قابل‌دسترس برای همه بماند.»
