سهم ایران از گرسنگان جهان

عیسی محمدی

روزگاری معروف بود که می‌گفتند به من بگو چه می‌خوری، تا بگویم که هستی. این مثل در دنیای تغذیه و اهمیت آن معروف بود. درواقع بخش اعظمی از خلق و خوی آدمی و حتی کارکردهای مغز و حالت‌های‌روانی‌اش نیز به همین تغذیه برمی‌گردد. گرسنه که باشید، سریع‌تر عصبانی می‌شوید و بی‌حوصله‌تر خواهید بود. مثال‌هایی از این دست، اهمیت تغذیه را نشان می‌‌دهد. اما امروزه، دیگر این قاعده مطرح نیست بلکه باید گفت به من بگو چگونه غذا می‌خوری تا به تو بگویم که هستی! روش و رویه تغذیه ما، می‌تواند اهمیت زیادی در سلامت یا لطمه خوردن به‌سلامت ما داشته باشد. بخشی از سوء‌تغذیه، به مصرف بیش از حد یک یا چندماده غذایی مربوط می‌شود. پس سوء‌تغذیه همیشه ناشی از کم‌مصرف کردن نیست که گاه نیز ناشی از زیادمصرف‌کردن هم می‌تواند باشد. با این توصیفات و توضیحات، وضعیت سوءتغذیه در ایران چگونه است؟ به‌نظر می‌رسد برای بیشتردانستن، باید آمار و ارقام و نقل‌قول‌های واردشده در این حوزه را بررسی کنیم .

همه گرسنگان جهان

برای شروع، بد نیست نیم‌نگاهی به گزارش  سال 2017شاخص جهانی گرسنگی بیندازیم که توسط فائو و سازمان ملل و همراهی مؤسسات تحقیقاتی معتبر جهانی تهیه شده است. طبق این گزارش، هم‌اکنون 870میلیون انسان در سراسر کره زمین، هرروز گرسنه مانده یا گرسنه به خواب می‌روند. جغرافیای این گرسنگی هم پراکنده است؛ هم شامل کشورهای پیشرفته و هم کشورهای فقیر می‌شود. هم‌اکنون منطقه آسیا و اقیانوسیه، 563میلیون گرسنه را در خود جای داده است. 60درصد از گرسنگان جهان را زنان تشکیل داده و فقر غذایی، همه‌ساله باعث مرگ 6میلیون و 200هزارکودک زیر 5سال می‌شود! 

عددی برای پیشرفت کشورها

طبق این گزارش، یک‌‌ششم کودکان جهان که 100میلیون‌نفر باشند، در کشورهای توسعه‌یافته دارای کمبود وزن هستند. 80‌درصد کودکانی که رشد طبیعی هم ندارند، در 20کشور جهان جمع شده‌اند. این گزارش توسط فائو تهیه شده و هدف این سازمان جهانی، به‌صفررساندن گرسنگی تا 12سال بعد است که هدفی بعید به‌نظر می‌رسد. فائو گزارش‌هایی از این‌دست را منتشر می‌کند تا آگاهی کشورهای جهان درباره کم‌غذایی بیشتر و بیشتر شود. کم‌غذایی نزد فائو، یعنی مصرف کمتر از 1800کالری در روز. این گزارش نخستین‌بار در سال 2006میلادی منتشر شد و همه‌ساله نشر می‌یابد تا پیشرفت کشورها را معین کند.

وضعیت نسبتاً خوب ایران

در این گزارش، کشورها براساس مقیاس صفر تا 100رتبه‌بندی شده‌اند. صفر به‌معنای نبود گرسنگی و بهترین امتیاز است و 100هم بدترین امتیاز. در این جدول، البته آمار ایران هم مشخص شده است؛ عدد 7.6 که نشان می‌دهد طبق آمارهای جهانی، ما در ردیف کشورهایی با گرسنگی کم قرار می‌گیریم. بد نیست بدانید که شاخص جهانی گرسنگی، از 3متغیر نسبت افراد دچار سوءتغذیه (PUN) برحسب درصد، درصد شیوع کودکان کم وزن زیر 5سال (CWA) و نسبت کودکانی که قبل از 5سالگی می‌میرند (CM) برحسب درصد تشکیل می‌شود. مجموع این 3عدد را تقسیم بر 3 می‌کنند تا به شاخص مورد نظر برسند.

چند کاهش و یک افزایش

جایگاه جهانی ایران در رتبه‌بندی اخیر شاخص جهانی گرسنگی، جایگاه سی‌ام بوده است. این شاخص برای ایران، در سال1992 برابر با 5.17، در سال2000 برابر با  13.6، در سال 2008 برابر با 7.8 و در سال گذشته، همانطور که اشاره شد، برابر با 7.6 از 100 بوده که نشان از حرکت خوب ایران در راستای کاهش گرسنگی و سوء‌تغذیه ناشی از فقر غذایی داشته و دارد. همچنین در این گزارش، آمده است که درصد افرادی که سوءتغذیه دارند، در کشورمان از 3.8درصد در سال1991 به 5.5درصد در سال2016 رسیده است.

وضعیت خوب ایران

درصد کودکان دچار کم‌وزنی زیر 5سال نیز از 9.7 در سال1990 به 3.7درصد رسیده است. درصد کودکانی که قبل از  5سالگی می‌میرند هم از 2.5  در سال1992 به 6/1در سال2015 رسیده. در‌واقع تنها عدد رشدیافته، همان سوءتغذیه است که بحث افزایش وزن و پرخوری و سبک غذایی نادرست در کودکان ایرانی را باید از علل آن بدانیم. چنانچه کشور ما بتواند این شاخصه را هم به حد متعادل و زیر 5 برساند، درواقع ما جزو کشورهایی قرار می‌گیریم که در بحث شاخص گرسنگی، نمره زیر 5 خواهیم داشت و این، یک موفقیت عمومی برای ایران محسوب می‌شود. در این زمینه بد نیست بدانید که طبق گزارش جهانی گرسنگی در سال 2012میلادی، ایران چهارمین کشور موفق در زمینه مبارزه با گرسنگی بوده و کاهش 60درصدی را در شاخص گرسنگی تجربه کرده است. در همین سال، کره‌شمالی بیشترین پسرفت در شاخص گرسنگی را داشته؛ با 21درصد افزایش.

ایران، بهتر از چین و برزیل

از دیگر آمارهای جالبی که در این زمینه وجود دارد، مربوط به ویکی‌پدیاست. البته ویکی‌پدیا به‌طور معمول قابل اعتماد نیست، مگر اینکه رفرنس‌های آن قابل اعتماد باشد. با مراجعه به صفحه ویکی‌پدیا در مورد فهرست کشورها برپایه درصد جمعیت مبتلا به سوءتغذیه و مشاهده رفرنس‌های انگلیسی آن، می‌بینیم که عدد ایران در این مورد، 5درصد است. البته رقم‌های ذکرشده، مربوط به سال‌های 1990 تا 1992و نیز سال‌های 2004 تا 2006 بوده است که عدد مربوط به ایران در هر دو رده زمانی، 5درصد بوده است. در این فهرست، جمهوری دمکراتیک کنگو، اریتره، بروندی و هائیتی رتبه‌های اول را داشته‌اند. رتبه ایران 76 بوده است؛ حتی بالاتر و بهتر از پاکستان و هند و چین و برزیل. البته در دهه گذشته اتفاقات زیادی افتاده و این عدد، صرفاً برای ارزیابی حرکت در طول زمان است.

یک مسئول دیگر، چندآمار دیگر

مهر پارسال بود که معاون وزیر جهادکشاورزی، در جلسه‌ای حاضر شد و آمارهایی ارائه کرد. طهماسبی در این جلسه، اعلام کرد که تنها 3درصد از سوءتغذیه موجود در کشور مرتبط با فقر و نداری است. به همین نسبت، درصد مرگ کودکان زیر 5سال هم در کشور کاهش یافته که نشان از بهبود وضعیت تغذیه و دارو و... است. طهماسبی همچنین اشارتی هم داشت که سوءتغذیه در اقشار ثروتمند هم وجود دارد و ما در 20سال گذشته، موفق شده‌ایم 60درصد شاخص‌های فقر و گرسنگی را کاهش دهیم. طبق صحبت‌های این مقام مسئول، میزان سوء‌تغذیه ناشی از فقر نیز باید به همین نسبت کاهش داشته باشد.

هنوز مشکل سوءتغذیه داریم

از دیگر نقل‌قول‌های مطرح شده در زمینه سوء‌تغذیه، مربوط به یکی دیگر از معاونان وزیر بهداشت بوده است؛ معاون بهداشت وزیر بهداشت که زمانی گفته بود: «72 کشور ازجمله ایران تعهد کرده‌اند که تا 50درصد گرسنگی و سوءتغذیه را بین کودکان کمتر از 5سال کاهش دهند و طبق اعلام فائو (سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد) ایران توانسته تا 75درصد این رقم را کم کند». علیرضا رئیسی، همچنین در این زمینه اشاره کرده درست است که در زمینه کاهش سوء‌تغذیه کودکان موفق بوده‌ایم اما در سطح کشور هنوز مشکلاتی در این زمینه وجود داشته و دارد. طبق اعلام این مقام مسئول در وزارت بهداشت، براساس مطالعاتی که در سال 1395 انجام شده است، 29درصد زنان و 15درصد مردان بالای 18سال ایران دچار چاقی‌اند و 60درصد افراد بالای 18سال نیز اضافه‌وزن دارند که خود بخشی از شاخصه‌های سوءتغذیه است.

200هزار کودک ایرانی درگیر سوءتغذیه

نقل قول بعدی را هم مدیرکل بهداشت، درمان و امور بیمه کمیته امداد مطرح کرده است. او از آمار 200هزارنفره کودکان زیر 6سال کشور که مبتلا به سوءتغذیه هستند، صحبت کرده است. پیش از این ،مدیرکل دفتر تغذیه وزارت بهداشت نیز گفته بود در مناطق کم‌برخوردار، هنوز مسئله سوءتغذیه، جزو مشکلات رایج محسوب می‌شود. طبق این نقل‌قول‌ها، استان‌های خوزستان، هرمزگان، ایلام، کرمان، سیستان‌وبلوچستان و کهگیلویه و بویر احمد و فارس در صدر استان‌هایی قرار دارند که کودکان آنها، درگیر سوءتغذیه بوده و نیازمند کمک و حمایت بوده‌‌اند.

2.5میلیون‌نفر درگیر سوءتغذیه

بهتر است که این آمارها و نقل‌قول‌ها را هم با عطف به گزارش شاخص گرسنگی تمام کنیم. یکی دیگر از عددهای مربوط به این گزارش، مربوط به درصد جمعیت دچار سوءتغذیه در یک کشور است. این عدد در گزارش شاخص گرسنگی مربوط به ایران در سال‌های گذشته، برای سال1990، برابر  5.2 درصد دانسته شده است. اما 15و 16سال بعد عدد اعلامی افزایش یافته و به 2.3 درصد رسیده است. نکته جالب اینکه در یکی، دو گزارش دیگر مبتنی بر همین گزارش شاخص گرسنگی، این اعداد کاملاً برعکس هستند؛ یعنی در سال 1991 از 2.3  به 5.5 در سال2015 رسیده است! البته افزایش عدد سوء‌تغذیه، صرفاً به واسطه فقر غذایی نیست، می‌تواند ناشی از سبک غذایی نادرست هم باشد. به این ترتیب، میزان افراد درگیر سوءتغذیه در کشور، از 2.5 تا 4.5 میلیون‌نفر نوسان دارد.