ترکیه؛ سرگردان در راهروهای اتحادیه اروپا

محمدامین خرمی | خبرنگار:

رجب طیب اردوغان در نخستین سفر خارجی خود در سال نو میلادی به پاریس رفت تا شاید طی مذاکره با رئیس‌جمهور فرانسه، خون تازه‌ای در بدن بی‌جان مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا جاری شود؛ سفری که البته رئیس‌جمهور ترکیه را دست‌ خالی روانه آنکارا کرد.

مذاکرات بی‌نتیجه اردوغان با امانوئل مکرون باعث شد تا رئیس‌جمهور ترکیه ماجرای اختلاف نظر با همتای فرانسوی‌اش را به میان خبرنگاران بیاورد. اردوغان در کنفرانس خبری مشترک با مکرون نتوانست عدم‌رضایت از دیدارش با رئیس‌جمهور فرانسه را پنهان کند و گفت: «ترکیه 54سال است که در راهروهای اتحادیه اروپا سرگردان است؛ نمی‌توانیم تا ابد برای پیوستن به این سازمان التماس کنیم.» رئیس‌جمهور ترکیه اندکی تهدید را هم چاشنی اظهاراتش کرد و گفت که این روند آنکارا را «کاملا خسته کرده» و ممکن است باعث شود ترکیه برای همیشه به اروپا پشت کند.

اختلافات میان ترکیه و اتحادیه اروپا طی تمام این 54سالی که اردوغان از آن یاد می‌کند وجود داشته اما این اختلاف‌نظرها بیشتر بر سر رعایت الزامات پیوستن به اتحادیه اروپا بوده است. از تابستان 2سال پیش اما این وضعیت به یک رویارویی تمام‌عیار تبدیل شد؛ شرایطی که مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را به‌طور کامل مسکوت گذاشت. اوایل تابستان سال 2016، ترکیه صحنه کودتای نافرجام نظامیان علیه دولت اردوغان بود که دستگیری گسترده مخالفان را در پی داشت. اعتراض‌ اروپایی‌ها به رفتار دولت ترکیه، آتش تنش بی‌سابقه‌ای را میان دوطرف شعله‌ور کرد.

حضور مکرون در کنار اردوغان به‌عنوان میزبان باعث نشد تا او مخالفت اروپا با ترکیه بر سر اقدامات اخیر دولت اردوغان را نادیده بگیرد. رئیس‌جمهور فرانسه تعارفات دیپلماتیک را کنار گذاشت و در پاسخ به سخنان بی‌پرده همتای‌ ترکیه‌ای خود، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت دانشجویان، معلمان و روزنامه‌نگاران بازداشتی در ترکیه گفت: «کشورهای دمکراتیک باید به حاکمیت قانون احترام بگذارند. اقدامات ترکیه مانع ادامه مذاکرات برای پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا شده است.» مکرون گفت: «اگر بگویم مذاکرات را بار دیگر می‌توان از سر گرفت، دروغ گفته‌ام.» مکرون در عین حال به ترکیه پیشنهاد داد به جای دنبال کردن موضوع پیوستن به اتحادیه اروپا به فکر «شراکت» با این سازمان باشد.

سودای اروپایی ترکیه

سخنان امانوئل مکرون اگرچه به‌معنای موضع رسمی و نهایی اتحادیه اروپا تلقی نمی‌شود اما می‌توان گفت که رئیس‌جمهور فرانسه، به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی این سازمان، اکنون آب پاکی را روی دست اردوغان ریخته و او باید برای ادامه مراودات با اروپا به فکر راه دیگری باشد؛ هرچند حدود 3‌ماه پیش در ادامه موضع‌گیری‌های قبلی‌اش، طی سخنانی در پارلمان ترکیه با تأکید گفته بود که کشورش «دیگر نیازی به پیوستن به اتحادیه اروپا ندارد».

بخشی از خاک ترکیه در آن سوی تنگه بسفر در شبه‌جزیره بالکان، یعنی در جنوب‌شرقی‌ترین نقطه قاره اروپا قرار گرفته و همین موضوع باعث شد تا دولت ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا قدم بردارد. این منطقه حدود 3درصد از خاک ترکیه بوده و حدود 14درصد از جمعیت 83میلیونی این کشور را در خود جا داده است.

ترکیه در مسیر پیوستن به اتحادیه اروپا فراز و فرود بسیار داشته است. این کشور با گذشت حدود 2 دهه از جنگ جهانی دوم، در سال1963 تمایلش برای پیوستن به این سازمان را اعلام کرد. دولت ترکیه در سال1987 درخواست رسمی خود را به اتحادیه اروپا ارسال کرد اما آغاز روند مذاکرات تا سال2005 طول کشید. کودتای ترکیه و فضای سیاسی پس از آن اما 12سال مذاکره را متوقف کرد. بالا گرفتن جدال لفظی میان مقام‌های دولت ترکیه و برخی کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان باعث شد تا اندک امیدی هم که برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باقی مانده بود، از میان برود.

ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا می‌بایست زیر 35سرفصل مختلف، دست به اصلاحات می‌زد تا آماده ورود به این سازمان شود. اروپایی‌ها 16سرفصل را برای این کشور گشودند و مذاکرات طی این سال‌ها در چارچوب این سرفصل‌ها‌ در جریان بوده است. ترکیه‌ای‌ها اما تنها موفق شده‌اند یک بخش را به سرانجام برسانند. با گذشت بیش از 5دهه از تلاش ترکیه برای پیوستن به مهم‌ترین سازوکار بین‌المللی قاره سبز، با توجه به آنچه در مذاکرات اردوغان و مکرون در پاریس گذشته است، به‌نظر می‌رسد ترکیه باید برای همیشه سودای اروپایی شدن را به فراموشی بسپارد.

وزیر خارجه ترکیه در سرزمین ژرمن‌ها

همزمان با بازگشت رجب طیب‌اردوغان از پاریس، وزیر خارجه او آنکارا را به مقصد آلمان ترک کرد تا با همتای خود برای یک «شروع دوباره» در روابط میان 2 کشور مذاکره کند. 2 وزیر خارجه طی ماه‌های گذشته همچون دیگر مقام‌های دولتی آلمان و ترکیه بارها علیه هم موضع گرفته‌اند. زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان، دیروز از مولود چاووش اوغلو در منزل شخصی‌اش در شهر کوچک اما تاریخی «گزلار» در شمال آلمان پذیرایی کرد و او را «دوست نزدیک» خود خواند. دوطرف توافق کردند اختلافات خود را از طریق مذاکره حل کنند. سفر چاووش اوغلو به آلمان برخلاف سفر اردوغان به فرانسه، نتایج مثبتی برای ترکیه داشت.