آمریکا به لاهه برگشت

ابراهیم جلالیان | خبر‌نگار

با اینکه وزیر خارجه آمریکا روز چهارشنبه هفته گذشته پس از رأی لاهه علیه کشورش اعلام کرد که از پیمان مودت خارج شده است اما نمایندگان حقوقی این کشور روز گذشته بار دیگر به لاهه رفتند تا از خود در قبال شکایت ایران دفاع کنند. برخی حقوقدانان معتقدند که آمریکا هنوز از این پیمان خارج نشده؛ چراکه او به مفاد عهدنامه مودت1334 (بند3 ماده23) و سازوکار حقوقی آن برای خروج عمل نکرده است. برخی هم اظهارات مایک پمپئو را لافی تهدیدآمیز برای خروج عنوان کرده‌اند که هنوز اتفاق نیفتاده است؛ چنان‌که لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور روز یکشنبه از این اقدام آمریکایی‌ها تعبیر به تهدید کرد. ایران در پرونده موسوم به «2میلیارد دلار» براساس پیمان مودت شکایت دیگری از آمریکا طرح کرده است. مفاد پیمان مودت اجازه کارشکنی در روابط تجاری و پولی و مالی میان 2کشور ایران و آمریکا را نمی‌دهد؛ درواقع حرف حساب این پیمان پیشگیری از دستبرد کشورهای عضو آن از جیب یکدیگر است.

دیوان لاهه 11مهر نیز پس از چند هفته بررسی شکایت ایران از تحریم‌های جدید آمریکا علیه کشورمان، با تأیید برخی از درخواست‌های ایران تا صدور رأی نهایی، رأی به تعلیق تحریم‌های ضد‌ایرانی واشنگتن در حوزه‌های دارویی، وسایل پزشکی، غذایی و هوانوردی داده بود.

جلسات رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا در دیوان بین‌المللی دادگستری در حالی از روز گذشته در کاخ صلح این دادگاه در لاهه آغاز شده که قرار بود روز دوشنبه تنها آمریکا به ارائه استدلال‌های شفاهی خود در 2نوبت صبح و عصر بپردازد. آنها مدعی‌اند کشورمان در ماجرای بمبگذاری سال1983در بیروت و در مقر تفنگداران آمریکایی نقش داشته است؛  انفجاری که به گفته آنها بر اثر آن 241آمریکایی کشته شدند. ادعای آنها بهانه‌ای است برای مسدود‌سازی‌ حدود 2میلیارد دلار پول بی‌زبان ایران در حساب‌های آمریکا. پیمان مودت اجازه این بهانه‌جویی‌ها را نمی‌دهد و ایران بر اساس آن آمریکا را دوباره به لاهه کشانده است.

ماجرا چیست؟

ماجرای «دستبرد» به حساب‌های ایران از آنجا شروع شد که مقامات قضایی آمریکا در سال88، حدود یک‌میلیارد و 800میلیون دلار از پول بانک مرکزی کشورمان را توقیف کردند و در بهمن سال91 با رأی دادگاه این مبلغ را در تصرف خود درآوردند. با اینکه جنبش جهاد اسلامی مسئولیت این انفجار را می‌پذیرد، ولی آمریکایی‌ها ایران را به‌عنوان حامی جنبش‌های فلسطینی و لبنانی مسئول این انفجار می‌دانند. 20سال بعد این پرونده در اواخر سال 2003 میلادی در دادگاه فدرال آمریکا به جریان می‌افتد که موضوع آن پرداخت غرامت به خانواده‌های کشته‌شدگان انفجار بیروت بود و نهایتا دادگاهی سال2007 حکم خود را مبنی بر غرامت حدود 2میلیارد دلار دارایی‌های ایران صادر می‌کند. ایران به این احکام اعتراض کرد اما اول اردیبهشت 2سال پیش (آوریل2016) دیوان عالی آمریکا حکم برداشت 2میلیارد دلار از دارایی‌های ایران را تأیید می‌کند و عملا از این حساب‌ها برداشت می‌شود و دست ایران از آن کوتاه می‌ماند.

زمانبندی دفاع ایران و آمریکا

روند برگزاری جلسات علنی لاهه که تا روز جمعه ۱۲اکتبر (۲۰مهرماه) ادامه خواهد داشت، به اینگونه است که ایران نیز روز چهارشنبه طی 2نوبت صبح و عصر به ارائه استدلال‌های خود به‌صورت شفاهی درخصوص این شکایت خواهد پرداخت. همچنین دور دوم این جلسات روزهای پنجشنبه و جمعه فقط در نوبت عصر برگزار خواهد شد که پنجشنبه به آمریکا و روز جمعه بیستم مهر‌ماه نیز به ایران اختصاص دارد.

ادعاهای آمریکایی

با اینکه پیش از این از سوی آمریکایی‌ها موضوع انفجار بیروت به جهاد اسلامی فلسطین ارتباط داده شده بود، نماینده آمریکا دیروز در ادعایی آن انفجار را مرتبط به حزب‌الله اعلام کرد. او در ادعایی گفته: «ایران مسئول بمبگذاری در محل تنفگداران نیروی دریایی آمریکا در بیروت است. ۲۲اکتبر۱۹۸۳ یکی از اعضای حزب‌الله که ملیت ایرانی داشت با کامیون‌ مواد منفجره به تفنگداران آمریکایی حمله کرد و ۲۴۱سرباز را کشت و زخمی کرد. ایرانی‌ها مسئولیت حمله را پذیرفتند و حتی به آن افتخار کردند.» این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده که مسئولیت این انفجار متوجه ما نیست. نمایندگان آمریکا گفته‌اند: اتهام‌هایی که ایران به آمریکا وارد کرده واهی و البته قابل بررسی است. ادعای ایران براساس پیمان مودت یک نوع سوءاستفاده از دادگاه است. تمام مشکلات ما نمی‌تواند بر اساس آن پیمان بررسی شود. ایران سابقه بدی دارد و اصلا نمی‌تواند بر اساس آن پیمان از ما شکایت کند. نماینده آمریکا در ادامه ادعاهایش گفت: ایران درخواست دارد مبالغی که نزد آمریکا دارد به‌حساب بانک مرکزی‌اش ریخته شود اما این مبالغ باید به‌حساب بازماندگان و خانواده‌های قربانیان حملات تروریستی که ایران انجام داده واریز شود.

وی با اشاره به اینکه استدلال ایران طبق پیمان مودت که می‌گوید روابط تجاری و کنسولی 2کشور باید بر اساس صداقت باشد، قابل‌قبول نیست، ادعای خود را تکرار کرد و گفت: ایران بارها از تروریسم بین‌المللی حمایت کرده است. نماینده آمریکا مدعی شد رفتار ایران مودتی را که بر اساس آن پیمان شکل گرفته  از بین برده است. نماینده آمریکا ادامه داد: ایران با اشغال سفارت آمریکا در تهران و به گروگان گرفتن دیپلمات‌های آمریکا خلاف پیمان مودت عمل کرده است. حتی پس از آزادی گروگان‌ها پیمان مودت دوباره احیا نشد. ایالات متحده سعی می‌کند با احکام قضایی خودش هزینه را برای ایران بالا ببرد. در سال۱۹۹۶ در کنگره آمریکا متمم قانونی به تصویب رسیده که فشار به دولت‌های حامی تروریسم افزایش یابد.

حرف حساب «مودت» چیست؟

براساس بند2 ماده21 عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین دول متحده آمریکا و ایران، «هر اختلافی بین طرفین معظمین متعاهدین در مورد تفسیر یا اجرای عهدنامه فعلی که از طریق دیپلماسی به نحو رضایتبخش فیصله نیابد به دیوان دادگستری بین‌المللی ارجاع خواهد شد؛ مگر اینکه طرفین معظمین متعاهدین موافقت کنند که اختلاف به وسایل صلح‌جویانه دیگری حل شود». بند2 ماده23 تصریح می‌کند: این عهدنامه مدت 10سال معتبر خواهد بود و پس از آن نیز تا موقعی که به‌ترتیب مقرر در این عهدنامه خاتمه پذیرد به قوت خود باقی خواهد بود. در بند3 ماده23 نیز آمده است: هر یک از طرفین معظمین متعاهدین می‌توانند با دادن اخطار کتبی به‌مدت یک‌سال به‌طرف معظم متعاهد دیگر در انقضای مدت 10سال اولیه یا هر موقع پس از آن این عهدنامه را خاتمه دهد.