یادداشت
کودکِ دیجیتال کودکیِ دیجیتال
مناف یحییپور | روزنامه‌نگار:
«یک دختر 18ساله اتریشی، هنگامی که به سن قانونی رسید، وکیل گرفت و به‌خاطر انتشار عکس‌های دوران کودکی‌اش در شبکه اجتماعی فیسبوک، از پدر و مادرش شکایت کرد.»
مضمون این خبر را حدود 2سال پیش، چند خبرگزاری و سایت خبری و... به نقل از خبرگزاری فارس منتشر کردند. امثال این خبر یا خبرهای تلخ‌تر، در این سال‌ها و به‌ویژه در این روز (روز جهانی کودک) می‌توانند به ما تلنگری بزنند تا به‌عنوان بزرگ‌ترهای کودکان امروز، در هر جایگاه و با هر نقشی (از پدر و مادر گرفته تا مسئول یا فعال اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و...) نگاه خود را به کودک و دوره کودکی نو کنیم و دنبال شناخت تعریف تازه و به‌روز کودکی در جهان دیجیتال باشیم.
به‌نظر می‌رسد از هرچه بگذریم، نمی‌توانیم واقعیت تغییر و تحول کودکان دنیای دیجیتال را در مقایسه با کودکان چند دهه پیش، نادیده بگیریم. هرچند کودکانی که با اینترنت، بازی‌های رایانه‌ای، شبکه‌های اجتماعی و اینترنت اشیا متولد می‌شوند، همچنان کودکند، اما نمی‌توان و نباید از موضع بالا، از جایگاه قهرمان و دانای کل با آنها سخن گفت. برخلاف گذشته‌های دور و نزدیک، بهتر است به‌جای صرفا امر و نهی کردن از جایگاه سرپرست و مسئول و... و انتظار تن دادن آنها به آداب روزگار کودکی ما، از منظر دیگری به دنیای آنها نگاه کنیم. بهتر است به‌عنوان بزرگ‌تر، به این کودکان و توانایی‌ها و درکشان از جهان پیرامونشان احترام بگذاریم، به این توانایی‌ها اعتماد کنیم، تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسیم و آنها را برای توانمند شدن در برابر مخاطرات متفاوت و جدید دنیای دیجیتال همراهی کنیم. باید کمک کنیم آنها با شیوه‌های محافظت از خود در این فضا آشنا و به ابزارهای ایمن‌سازی این دنیای جدید مجهز شوند و البته به آنها نشان بدهیم که همچنان نقش پشتیبانان قابل اعتماد آنان را برعهده خواهیم داشت.
اما پدیده این روزها، کودکان اینستاگرامی است. برخی از پدر و مادرها درجای‌جای این کره خاکی، تصاویر کودکان خیلی کم سن‌وسال خود را در صفحه‌های خود در اینستاگرام منتشر می‌کنند. عکس‌ها و فیلم‌های لحظه‌های بامزه، جالب و بعضا خنده‌دار حرکت‌های کودکانه، برای صفحه‌های پدر و مادرها مخاطب جذب می‌کنند و بعد از جذب شمار قابل‌توجهی مخاطب، آنها می‌توانند آگهی بگیرند و به‌چشم منبع درآمد به این صفحه‌ها نگاه کنند. جالب است، در زمانه‌ای که هنوز تکلیف اجازه انتشار این تصاویر، به‌طور کلی و بدون استفاده مالی، روشن نشده و مخالفان و موافقان همچنان بحث می‌کنند و برخی این کار را نقض حقوق کودکانی می‌دانند که خود نمی‌توانند در این‌باره تصمیم بگیرند، برخی پدر و مادرها به تعبیری با کودکی کودکانشان کاسبی می‌کنند؛ چه در این قالب و چه با حضور رسمی و علنی کودکانشان در عرصه تبلیغات و آگهی‌های بازرگانی.
متأسفانه در کشور ما، کم‌توجهی به یافته‌های پژوهش‌ها، مطالعات و منابع هرچند اندک موجود، باعث شده بسیاری از پدر و مادرها در مواجهه با کودکان و نوجوانان خود، سردرگم بمانند و گاه حتی از برقراری ارتباطی ساده با آنان درمانده شوند؛ صداوسیما و بسیاری از دیگر رسانه‌ها، تصویری غیرواقعی و دفرمه از کودکان و نوجوانان امروز و واقعیت‌ها و رؤیاهای آنان ارائه کنند و بعضا برای کودکان و نوجوانانی موهوم و ناپیدا، یا در بهترین حالت برای بخش کوچکی از کودکان و نوجوانان، برنامه بسازند و مطلب تهیه کنند.
قانونگذاران چشم بر نیازهای قانونی این حوزه ببندند و برای تأمین پشتوانه‌های حقوقی حمایت از کودکان و نوجوانان در این روزگار متفاوت تدبیری نیندیشند؛ مسئولان قضایی همچنان خود را به تعریف‌های سنتی پیشین در این زمینه محدود کنند و حتی بی‌توجهی به تناقض‌های مطرح در قوانین و مقررات موجود در این زمینه را ترجیح دهند و مسئولان اجرایی حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز عمدتا در گیرودار مشکلات جاری و رسیدگی به مسائل روزمره، کودکی و نوجوانی را به‌دست فراموشی بسپارند و حداکثر به گزارش‌های اداری مرسوم بسنده کنند.
اما خوشبختانه زندگی روند خود را در پیش می‌گیرد و به‌خاطر خلأها و ندانم‌کاری‌ها، چرخ روزگار از چرخش باز نمی‌ماند. در سال‌های اخیر شاهد رشد و گسترش فعالیت برخی بزرگ‌ترها، به‌ویژه در حوزه فرهنگ برای بهتر کردن دنیای کودکان هستیم. این گروه، چه در قالب تشکل‌های مردم‌نهاد و چه در برخی دستگاه‌های دولتی و عمومی، به‌طور مستمر و خستگی‌ناپذیر، به مطالعه درباره کودکی، وضعیت کودکان، دفاع از حقوق کودکان، آگاه‌سازی کودکان و پدر و مادرها و به‌ویژه ترویج کتابخوانی به‌عنوان فعالیت پایه در رشد توانمندی‌های جامعه برای بهبود روند تغییرات، مشغولند. کار این دلسوزان هرچند کافی نیست، اما همچون چراغ‌هایی کم‌نور و پرنور(بسته به توان و تجربه‌شان)، گوشه گوشه خیابان کودکی را روشن می‌کنند. خود کودکان و نوجوانان هم، هرچند با تحمل هزینه‌هایی گاه ناخوشایند، دارند راه خود را در این دنیای پرهیاهو باز می‌کنند و دیری نخواهد پایید که بپسندیم یا نپسندیم، شاهد جامعه‌ای نو و روزگاری نو خواهیم بود که شهروندان جوان آن، مانند ما به زندگی و به کودکانشان نگاه نمی‌کنند. روز جهانی کودک، بر این عزیزان که فردا را خواهند ساخت و بر همه دوستداران کودکی مبارک باد.
