بومرنگ تحریم

جواد نصرتی/ خبرنگار
دولت دونالد ترامپ با وجود مخالفت متحدان نزدیکش به استفاده سنگین و گسترده از تحریم‌ها علیه کشورهایی روی آورده که دربرجام باقی مانده‌اند  اما این رویکرد می‌تواند عواقب سنگینی برای واشنگتن به همراه داشته باشد. تحریم‌ها که به تعبیر وزیر امورخارجه کشورمان، محمدجواد ظریف، دولت ترامپ به آن معتاد شده است، این روزها در کاخ سفید معنای متفاوتی یافته و طیفی از کارشناسان آمریکایی معتقدند می‌تواند در درازمدت حتی منافع آمریکا را هم به چالش بکشد؛ از قدرت گرفتن رقبا و ارزهای رقیب جهانی گرفته تا ایجاد چالش و اصطکاک با متحدانی نظیر هند. تحریم‌ها روی دیگری هم دارند که می‌توانند در آینده به دردسری  خودساخته برای دولت ترامپ تبدیل شوند.


یورو علیه دلار
تحریم‌های سنگین و ناعادلانه آمریکا علیه ایران، اعضای باقیمانده در برجام را به جایی رسانده است که به یک سازوکار ویژه برای تضمین تعامل امن مالی با ایران برسند. این نهاد قانونی که جزئیات زیادی از آن منتشر نشده، در فضای بعد از خروج آمریکا از برجام و اعمال دوباره تحریم‌های این کشور علیه ایران و شرکت‌های همکاری کننده با ایران شکل گرفته است اما قطعا، پیامدهایی فراتر از رابطه مالی ایران با اروپا و چین و روسیه خواهد داشت. به‌صورت تاریخی، هیچ ارزی نتوانسته برای همیشه بر مبادلات جهانی سیطره داشته باشد و دلار هم استثنا نیست. اروپا، مصمم است از فرصتی که سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه ترامپ در آمریکا ایجاد کرده در مسیر تثبیت جایگاه خود در معادلات جهانی استفاده کند. نه‌تنها رهبران کشورهای بزرگ اروپا مانند فرانسه و آلمان بر اقتدار و استقلال اروپا تأکید کرده‌اند که ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپا هم در آخرین سخنرانی سالانه خود در پارلمان اروپا بر تقویت نقش بین‌المللی اروپا و همین‌طور جایگاه یورو تأکید کرد. تقویت یورو، از این منظر برای اروپایی‌ها بسیار مهم و حیاتی است؛ ‌به‌خصوص در دورانی که آمریکا از دلار به عنوان یک سلاح استفاده می‌کند. سازوکار ویژه مالی، ابزار مناسبی برای اروپاست تا با یورو، دلار و سیطره آمریکا در مبادلات جهانی را به چالش بکشد.


صدای استقلال از دل اروپا
زمانی که آمریکا با وجود مخالفت شدید اروپا از برجام کنار کشید و سنگین‌ترین تحریم‌های تاریخ مدرن بشریت را علیه ایران اعمال کرد، اروپا آشکارا از واشنگتن به‌خاطر این رفتار گلایه کرد. گلایه‌ها اما کم‌کم جایشان را به صداهای متفاوت و جدیدی داد. پیام واضح بود؛ وقت آن رسیده است که اروپا، فارغ از چیزی که آمریکا می‌خواهد یا تمایل دارد، ‌به‌دنبال منافع خود باشد. در این میان، ‌صدای هیچ معترضی روشن‌تر و رساتر از برونو لومر، وزیر دارایی فرانسه نبود. او کسی است که در فضای بعد از خروج آمریکا از برجام، جمله معروف «آمریکا نمی‌تواند پلیس اقتصادی کره‌زمین باشد» را مطرح کرد. لومر یکی از حامیان اصلی مقابله به مثل اروپا در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا بوده است. او مشخصا معتقد است نتیجه بحرانی که آمریکا با تحریم ایران ایجاد کرده، فرصتی استثنایی برای اروپاست تا نهادهای مالی مستقل خود را ایجاد کند و با هر طرفی که دوست دارد، تجارت کند. او 2روز پیش به رویترز گفته است: «به واشنگتن ربطی ندارد که بخواهد تصمیم بگیرد ما با ایران تجارت کنیم یا نه.»  این روزها ‌در اروپا، افراد زیادی مانند لومر فکر می‌کنند و این قطعا چیزی نیست که به نفع واشنگتن باشد.


تقویت یوان و روبل در سایه یورو
تحریم‌های آمریکا، نه‌تنها به اروپا به‌عنوان متحد سنتی آمریکا که به چین و روسیه رقبای سنتی این کشور هم فرصتی طلایی داده است تا از سیطره آمریکا بر معادلات جهانی بکاهند و پول‌های ملی خودشان را تقویت کنند. برای چین، مسئله مهم، جا انداختن استفاده گسترده از پول ملی‌اش، رنمیمبی یا همان یوان است. با وجود آنکه چین بزرگ‌ترین خریدار نفت در دنیاست - روزی 9میلیون بشکه نفت - ‌این دلار است که ارز اصلی صادرات و واردات نفت به شمار می‌رود. چین همین حالا هم گام‌های زیادی درباره تثبیت یوان به‌عنوان یکی از ارزهای اصلی مورد استفاده در بازار نفت برداشته است. یکی از موارد تحریمی آمریکا علیه ایران، ممنوعیت دسترسی ایران به دلار است و همین فرصتی تاریخی برای یوان است. چینی‌ها بهار همین امسال بورس نفت در شانگهای را راه‌اندازی کرده‌اند تا نقشی تعیین‌کننده در بازار نفت داشته باشند و در شرایط تحریم ایران، ‌امید زیادی دارند یوان را در کنار دلار و حتی بالاتر از آن به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار نفت تثبیت کنند. روسیه هم که خود از سوی آمریکا تحریم شده است، نقش مشابهی را برای روبل در مبادلات منطقه‌ای با ایران و دیگر کشورها مانند ترکیه در سر دارد. با این حال، آنطور که بلومبرگ گزارش داده است، چین و روسیه، تنها درصورتی که در کنار اروپا، خانه دومین ارز قدرتمند جهان، قرار بگیرند می‌توانند آرزوی قدیمی به چالش کشیدن دلار را با امیدهای بیشتری دنبال کنند.


چالش ناخواسته با دوستان قدیمی
تحریم‌های آمریکا علیه ایران، می‌تواند دردسرهای زیادی برای متحدان قدیمی آمریکا مانند هند و کره‌جنوبی ایجاد کند. آنها خریداران سنتی نفت ایران هستند و درصورت تبعیت از درخواست آمریکا برای رساندن تولید نفت ایران به صفر با مشکل مواجه خواهند شد. هند 2روز پیش قرارداد خرید سامانه اس400 با روسیه را هم امضا کرد و به این ترتیب تحریم تسلیحاتی آمریکا علیه روسیه هم شامل حال دهلی‌نو می‌شود. آمریکا اگر نخواهد هند را به‌خاطر معامله با ایران و روسیه تنبیه کند، باید معافیت برای این کشور صادر کند. صدور معافیت، ‌هدف اولیه آمریکا برای منزوی کردن کشورهایی مانند ایران و روسیه را به چالش می‌کشد. عدم صدور معافیت هم متحدان قدیمی آمریکا را ناراحت خواهد کرد و در روابط دوطرفه چالش و تنش ایجاد می‌کند.