خراسان رضوی
«بسِک» ابریشمی
گام اول برای جهانی شدن پایتخت ابریشم برداشته شد
فاطمه رجب‌زاده/مشهد-خبرنگار
بوی ابریشم می‌آید. نه به لطافت تن‌پوش‌های ابریشمی خوش‌نقش و نگار و نه آن‌طور که هجی ابریشم حالت را خوب می‌کند. بوی عجیبی است در کارگاه ابریشم‌کشی «بسکی»ها؛ تند و غیرقابل تحمل. این بوی پیله‌هایی است قد یک بند انگشت که هر کدام 22 هزار متر نخ به دست‌های زمخت ابریشم‌کش می‌دهند.
شغل پدری
اسدآقا با چوبی که به آن «شاگرد» می‌گوید، دیگ را هم می‌زند، پیله‌ها باید بجوشند تا برای ریسیدن آماده شوند. می‌گوید: «باید پیله‌ها را در آب 60 درجه بجوشانیم تا کرم‌ها بمیرند و بتوانیم الیاف را بگیریم. دل آدم برای کرمی که، در رویای پروانه‌شدن، پیله به دور خود بسته، می‌سوزد، اما ابریشم باید پیله‌اش را بدهد تا پروانه‌ای دیگر بر نقش و نگار فرش ایرانی شود.»اسد 10 میلیون تومان تسهیلات گرفته است و این روزها کارگاهش رونق بهتری دارد؛ کارگاه او، پدر، پدربزرگ، پدر پدربزرگ و خلاصه آبا و اجدادش.
اینجا خانم‌ها هم روزهای امیدوارکننده‌ای را سپری می‌کنند. در کارگاه ابریشم‌بافی، زری از تلاش بی‌بار ایام نه‌چندان دور به همشهری می‌گوید: «پیش از این روزها بیشتر بسکی‌ها به فروش پیله بسنده می‌کردند و درآمد ابریشم‌ها به جیب دلالان می‌رفت. حالا اما کلاس‌های ابریشم‌بافی و زری‌بافی برگزار شده و کارگاه‌هایی برای خانم‌ها در روستا راه انداخته‌اند. می‌نشینیم و پارچه می‌بافیم.» آینده را زری‌جان روشن می‌بیند؛ فروش پارچه ابریشم بسک در کشور و صادرات این تحفه در گوشه و کنار دنیا. مریم بایگی هم در کارگاه مشغول است. او تا به حال لباس ابریشمی نداشته با این‌که سال‌های سال است پدر و همسرش ابریشم تولید می‌کنند. می‌گوید: «این کارگاه‌ها به ما کمک می‌کند که چرخه کارمان را کامل کنیم و ابریشم‌بافی را هم کنار ابریشم‌کشی انجام دهیم تا بتوانیم درآمد بیشتری به دست آوریم.»
جشن امید
سیل مشکلات در همه این سال‌ها نتوانست شغل آبا و اجدادی بسک را با خود ببرد. آن‌طور که رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت حیدریه به همشهری می‌گوید،
180 خانوار از 350 خانوار ساکن روستای بسک در شهرستان سبزوار به کار ابریشم‌کشی مشغولند و با کارگاه‌های جدید راه‌اندازی شده برای ابریشم‌بافی ظرفیت اشتغال در این چرخه بیشتر شده و می‌شود.
علی محمدی از جشنی صحبت می‌کند که چندی قبل در این روستا برگزار شد: «این جشن برای ثبت بسک با پشتوانه‌ای قوی و تاریخی در تولید ابریشم به عنوان روستای ملی برگزار شد. حالا اینجا یکی از 6 روستای ملی کشور است و این ظرفیت توانسته روزهای خوبی را برای اهالی ابریشمی این آبادی رقم بزند؛ مردمانی سختکوش که هنوز هم بسیاری از آن‌ها 6 ماه سال بیکارند و در فصل ابریشم‌کشی صبح تا غروب را در کارگاه‌ها قوت سال در می‌آورند.» محمدی از تلاش برای افزایش کارگاه‌های ابریشم‌بافی خبر می‌دهد. در این صورت، در 6 ماهه دیگر سال، اهالی می‌توانند با ابریشم‌بافی درآمد به دست آورند.
پایتخت ابریشم
به گفته او، بیش از90 کارگاه ابریشم‌کشی در بسک وجود دارد و 200 فرصت شغلی ایجاد شده است. در این کارگاه‌ها روزانه 2 کیلوگرم نخ ابریشم تولید می‌شود یعنی اهالی بسک سالانه حدود 70 هزار کیلوگرم نخ ابریشم تولید می‌کنند که برابر با 75 درصد نیاز کشور است. او ادامه می‌دهد: «برای شکل‌گیری و رونق کارگاه‌ها 2 میلیارد ریال از محل تسهیلات صندوق کارآفرینی و امید به 20 نفر از اهالی پرداخت شده و تمرکز جدی بر راه‌اندازی مشاغل ابریشم‌بافی و زری‌بافی وجود دارد. برای بیمه ابریشم‌کاران هم اقدام و تعدادی بیمه شده‌اند و این روند برای بقیه فعالان نیز طی خواهد شد.»
گردشگری در بسک
بسک غیر از ابریشم‌بافی مجموعه‌ای از ترین‌هاست. زیبایی‌های معماری، میراث ناملموس کف‌زنی و چرخه ابریشم‌کشی چشم‌های گردشگران را به آبادی جذب می‌کند و ایجاد زیرساخت‌هایی چون بهبود راه دسترسی نامناسب روستا و ساخت اقامتگاه‌های بومی می‌تواند نتیجه خوبی برای ساکنانبه بار آورد. البته محمدی از شروع برخی اقدامات خبر می‌دهد. او می‌داند هنر ابریشم‌کشی و ابریشم‌بافی مورد علاقه گردشگران بسیاری است و بررسی آمار ورود گردشگران به بسک نشان داده فراهم کردن زیرساخت‌ها برای جذب گردشگران بیشتر به این روستای بکر می‌تواند درآمد بیشتری را عاید اهالی کند.
بنابراین معرفی اصولی این هنر و در وهله اول حمایت از هنرمندانی که این حرفه را زنده نگه داشته‌اند بیش از پیش در نظر گرفته شده است. او می‌گوید: «در جشن ملی شدن بسک، برنامه‌ریزی‌هایی برای ثبت جهانی این روستا انجام شده و به این منظور حفظ معماری بکر و ظرفیت‌های تاریخی روستا بسیار مورد توجه است.»
هدف؛ ثبت جهانی
مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی هم هدف اصلی را ثبت جهانی روستای بسک می‌داند و به همشهری می‌گوید: «با ثبت ملی این روستا گام بزرگی برای شروع روند ثبت جهانی آن انجام شده و با توجه به اهمیت بسک در تولید ابریشم کشور برنامه‌ریزی‌ها برای رونق این حرفه و هنر تاریخی در حال انجام است. افزایش کارگاه‌های تولید ابریشم و تکمیل چرخه فراوری آن از جمله این اقدامات محسوب می‌شود.»برنامه ابوالفضل مکرمی‌فر ایجاد رونق در 99 کارگاه ابریشم‌کشی، افزایش آن‌ها و راه‌اندازی کارگاه‌های ابریشم‌بافی برای ایجاد اشتغال پایدار در بسک است و تاکید می‌کند که نباید از دیگر ظرفیت‌های گردشگری این روستا غافل شد. او می‌گوید: «صنعت ابریشم‌کشی این روستا در ایران می‌درخشد و نمادی از میراث هویتی و تاریخ ماست. اجداد ما جاده ابریشم را برای انتقال ابریشم ایران به دیگر کشورها ایجاد کردند و حال ساکنان این روستا بازماندگان آن صنعت بی‌نظیر هستند.»
فصل ابریشم‌کشی نیست. پاییز است. بسک بوی پیله‌هایی که در آب می‌جوشند، نمی‌دهد، اما صدای خوش و بش زنان و دختران از کارگاه‌های ابریشم‌بافی، کوچه‌های آبادی را زنده کرده است. شاید به‌زودی زری، مریم، فاطمه و سعیده شال ابریشمی بر دوش بیندازند.
زنجیره ناقص
راه برای رسیدن به هدف اصلی دشوار است. گره مشکلات بسک فقط با دست‌های میراث فرهنگی باز نمی‌شود. نماینده تربت حیدریه، مه‌ولات و زاوه در مجلس شورای اسلامی هموار شدن مسیر اشتغال و رونق این روستا را نیازمند عزم جدی می‌داند. سعید باستانی به همشهری می‌گوید: «قبل از هر چیز باید برای رونق کسب و کار تولیدکنندگان ابریشم در این منطقه و دیگر نقاط کشور مانع واردات بی‌رویه ابریشم شویم تا ارزش محصول تولیدی حفظ شود. همچنین با توجه به ملی شدن بسک نیاز است زیرساخت‌های گردشگری کامل و، به عنوان مثال، برای سنگفرش روستا و تهیه طرح هادی آن اقدام شود. می‌‌توان این منطقه را به عنوان یک ژئوپارکدر نظر بگیریم و برای تکمیل زنجیره ناقص تولید ابریشم به طور جدی وارد عمل شویم. هرچند که راه‌اندازی کارگاه‌های ابریشم‌بافی در حال انجام است، اما باید برای رشد بیشتر این صنعت دستی ارزشمند و تاریخی سرمایه‌گذاری و چرخه فراوری تولید ابریشم کامل شود.»
در همینه زمینه :
