تجارت مویرگی با عراق

ستاره حجتی /خبرنگار

 «دلار گران شده. ارز نوسان دارد. هیچ چیز ثابت نیست. ارزش پول ملی افت کرده. اوضاع اقتصاد قمر در عقرب است. این چیزها که دیگر پرسیدن ندارد. در مریوان خیلی چیزها پیدا نمی‌شود. آن چیزهایی هم که پیدا می‌شود، گران است. هیچ‌وقت هم مثل یک ماه گذشته مسافر به مریوان نمی‌آمد. آدم نمی‌تواند سر بخاراند.»
برهان جوان 32 ساله‌ای است که با عجله این جمله‌ها را می‌گوید. او در بازار مریوان کاسبی می‌کند. کلی‌فروشی خواربار دارد. می‌گوید: «این روزها ترجیح می‌دهیم کرکره مغازه را پایین بیاوریم. از مشتری‌ها خجالت می‌کشم که خیلی از اقلام را نداریم یا اگر هم هست هر روز گران‌تر از روز قبل است. اصلا هم معلوم نیست دلیلش چیست.
 از طرف دیگر وقت سرخاراندن نداریم. مشتری‌های عراقی به حدی زیادند که آدم فکر می‌کند اینجا ایران نیست.»
برهان اینها را می‌گوید و خیلی زود برای راه‌انداختن مشتری‌هایش خداحافظی می‌کند. حکایت برهان را نه فقط کسبه دیگر بازار مریوان تعریف می‌کنند، بلکه اهالی سراسر شهرهای مرزی هم بیش و کم همین سخنان را بر زبان می‌آورند. روایتی که 
در کردستان، کرمانشاه، آذربایجان ‌غربی و خوزستان هم شنیده می‌شود، اما مسئولان و خود شهروندان اتفاق نظر دارند که موضوع در مریوان ابعاد کلان‌تری دارد. 

خرید با دینار و ریال

سوره، یکی از بانوان مریوانی، می‌گوید: «ما از کمبود کالاهایی که ممکن است سالی یک بار لازم شود یا فقط مورد نیاز عده خاصی از مردم باشد، حرف نمی‌زنیم. در مریوان مواد غذایی بسیار گران و کمیاب شده است. همه هم می‌دانند عراقی‌ها در قالب مسافر به ایران می‌آیند و خرید می‌کنند. معلوم نیست فایده این کار برای آنها چیست؟ به هر حال مسئولان باید چاره‌ای بیندیشند. نمی‌شود این‌طور ادامه داد.»
سوره ضرب‌المثلی کردی می‌گوید که معادل مثل معروف «چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است» می‌شود. 
اما اسعد، همسر سوره، قصه دیگری را هم نقل می‌کند. او می‌گوید: «فقط عراقی‌ها نیستند که 
در حجم زیاد از بازار ما خرید می‌کنند، بلکه شایعه‌ها موجب شده است اهالی شهرستان هم بیش از نیازشان خرید کنند. درست است که عراقی‌ها زیاد می‌خرند، اما پول هم به بازار می‌آورند. به‌ویژه این‌که عراقی‌ها با دلار خرید نمی‌کنند. آنها یا با دینار خرید می‌کنند یا با ریال و در این آشفته بازار دلار این خودش یک منفعت است. در این شرایط شما نه با مشکلات تبدیل دلار درگیرید و نه ساعت‌ها در صرافی‌ها معطل می‌مانید.»

ممنوعیت خروج کالاهای اساسی
با این همه، گزارش‌های مکرر رسیده از بازارهای شهرهای مرزی به‌ویژه طی یک ماه اخیر مسئولان را وادار به واکنش کرده است. 20 شهریور بود که فرماندارمریوان اعلام کرد:  خروج کالاهای اساسی از مرز باشماق مریوان همراه مسافرها ممنوع شده، اما کمبود کالا در مریوان کذب است.
محمد شفیعی در گفت‌و‌گو با وب‌سایت‌های محلی کردستان گفت: «با توجه به نوسان‌های ارزی و افزایش قیمت برخی اقلام در شهرستان در جلسه شورای تامین بنا به درخواست‌های مردمی تصمیم بر ممنوعیت خروج کالاهای اساسی از این مرز گرفتیم. با توجه به حضور بیش از ۲ هزار مسافر در روز از مرز باشماق به شهرستان مریوان، خروج هر گونه کالای اساسی از سوی مسافران عراقی ممنوع شده است.» فرماندارمریوان بیشترین اقلام خریداری شده از سوی مسافران عراقی را شامل مرغ، روغن و همچنین کالاهای بهداشتی اعلام کرد و توضیح داد: «بعد از نوسان‌های ارزی و کاهش ارزش پول ملی نسبت به ارزهای خارجی روزانه تعداد زیادی از مردم اقلیم کردستان عراق برای خرید اجناس به مریوان هجوم آوردند. با این همه خبر کمبود کالا در مریوان کذب است و اقلام مورد نیاز مردم در بازار مریوان وجود دارد.»
او همچنین گفت: «برخی رسانه‌ها عمدا یا سهوا اخبار غیرواقعی با مضمون کمبود کالا در مریوان منتشر کرده‌اند. این اخبار را تکذیب و اعلام می‌کنیم هیچ کمبودی در ارزاق مردم وجود ندارد. در چند هفته اخیر افرادی از کشور همسایه یعنی عراق به‌عنوان مسافر آمده و اقلام اساسی مردم را به صورت غیرمتعارف به قیمت بالا خریداری و از کشور خارج می‌کردند. این کار، جدای از افزایش قیمت کالای مصرفی برای مردم مریوان و سایر هم‌وطنان، ممکن بود به مرور مردم را در تامین مایحتاج خود با مشکل مواجه بکند. بنابراین برای جلوگیری از مشکلات احتمالی دستور ممنوعیت خروج ارزاق عمومی به صورت غیرمتعارف به گمرک و واحدهای مستقر 
در پایانه مرزی باشماق داده شد. تاکید می‌کنیم برای توسعه صادرات هیچ محدودیتی برای اقلامی که مجاری قانونی را طی بکنند، وجود ندارد و خروج کالای همراه مسافر هم منعی ندارد مگر در حجم بالا.»

کمک عراقی‌ها به رونق اقتصادی

بنابر آخرین آمار منتشر شده از سوی فرمانداری مریوان، روزانه حدود 1100 مسافر از مرز باشماق وارد کردستان و مریوان می‌شوند. با این همه، معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری کردستان معتقد است نه ورود مسافران عراقی به کردستان نگران‌کننده است و نه آنها می‌توانند بازار را تحت‌تاثیر قرار دهند. 
حسین فیروزی به همشهری می‌گوید: «یکی از شهرستان‌هایی که تردد در آن زیاد شده، مریوان است. نکته مهمی که شهروندان ما شاید از آن غافل باشند این است که ورود این تعداد مسافر به گردش پول و رونق اقتصادی کمک می‌کند. یعنی همه اتفاقات همیشه به مثابه یک تهدید نیست، بلکه می‌توان به آن به چشم یک فرصت اقتصادی نگاه کرد. فکر می‌کنم فایده حضور این مسافران بیش از ضرر آن‌ است.»
او ادامه می‌دهد: «نکته دوم هم این است که ارتباط ما با عراق همواره خوب بوده است و اتفاقا صادرکننده‌های ما هم با عراق تبادل بسیار خوبی دارند. 95 درصد صادرات استان ما به عراق است و از قدیم هم این صادرات بر اساس دینار عراقی و ریال بوده و دلار کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفته است. بنابراین من فکر می‌کنم که حضور عراقی‌ها در استان ما، نه تنها منفی نیست بلکه همچنان می‌تواند مقوم روابط تجاری ما باشد.»
به نظر می‌رسد این روزها، عراق نقش مثبت بیشتری در مقایسه با گذشته در اقتصاد ایران بازی می‌کند و شاید، باید روی گشاده‌ای به مسافران عراقی نشان داد و کمی بازار شایعه‌ها را برای حضور آنها کمرنگ کرد. مدتی است عراق نه تنها کشور مهمی در حوزه صادرات استان‌های هم‌مرز شده است، بلکه حتی استان‌هایی مانند گلستان هم، که دور از مرزهای عراق هستند، خود را برای افزایش صادرات به این کشور در دوران تحریم‌های جدید آماده می‌کنند.  بر این اساس حسینقلی قوانلو، مدیر کل صنعت، معدن و تجارت گلستان هم از عراق به عنوان شریک تجاری مهمی نام می‌برد که نمی‌تواند تجارتش را با ایران قطع کند و وابستگی‌های زیادی به ما دارد. حسینقلی قوانلو به همشهری می‌گوید: «تبادل عراق با تجار ما اغلب ریالی است و حتی این روزها، خودشان دلارهایشان را به دینار و ریال تبدیل می‌کنند و با ایران وارد تجارت می‌شوند. عراق برای تامین بسیاری از کالاهای خود، به ایران وابسته است.» با توجه به صحبت‌های مطرح شده، به نظر می‌رسد این وابستگی و همچنین شرایط اقتصادی ایران زمینه‌های همکاری بیشتری را فراهم می‌کند که ممکن است در ابعاد خردتر مانند خرید‌های مرزی از‌سوی تجار کوچک و یا مسافران هم تجلی پیدا کند. 


فهرست استراتژیک مریوان 

دولت برای بازگرداندن آرامش به بازار مریوان دست روی دست نگذاشته و بلافاصله پس از واکنش فرماندار مریوان، وزارت کشور هم وارد عمل شد و درست یک روز بعد، شهریار حیدری، مدیر کل مرزی وزارت کشور اعلام کرد: «وزارت صنعت، معدن و تجارت و ستاد تنظیم بازار مشخص می‌کنند چه کالاهایی استراتژیک هستند و نباید از کشور خارج شود. وزارت صنعت و ستاد تنظیم بازار این کالاها را به وزارت کشور معرفی می‌کنند و ما هم فهرست این کالاها را در اختیار استانداری‌های مرزی، گمرک، مرزبانی و نیروی انتظامی قرار می‌دهیم تا آنها مراقبت کند این کالاها از مرزها خارج نشود. خروج کالا از کشور مقررات و چارچوبی دارد. در حال حاضر مراقبت می‌شود اگر کالایی از کشور خارج می‌شود، طبق قانون باشد.»
در این فهرست، گوشت و برنج به عنوان 2 کالای استراتژیک اعلام شده است که اجازه خروج از کشور را ندارد. با این حال وزارت کشور اعلام کرده است فرمانداری مریوان می‌تواند فهرستی از کالاهایی که ممکن است
در فهرست کارگروه تنظیم بازار نباشد، اما مورد نیاز شهروندان مریوانی باشد، تهیه و به این کارگروه یا وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کند.