کشفی دیریافته در میان اوراق کهن

مرتضی کاردر/روزنامه‌نگار

اگر عاشورا به تأمل‌های تازه و روایت واقعه از چشم‌اندازهای نو منجر نشود و هر سال نکته‌های تازه‌ای برای امروز ما نداشته باشد، جز تکرار نیست؛ هرچند همین تکرار هم آکنده از آموزه‌های بسیار است و درس‌ها و عبرت‌های بسیار دارد، اما پژوهشگر پیشرو عاشورا کسی است که هر سال نتیجه تازه‌ترین تأملات، کشف‌ها و خلاقیت‌های خود را ارائه کند.
هر بار که موسم محرم فرا می‌رسد هنرمندان و نویسندگان باید تازه‌ترین کارهای خود را بیافرینند، پژوهشگران باید حاصل تازه‌ترین یافته‌های خود را ارائه کنند، اندیشمندان باید نتایج تازه‌ترین تأملات خود را به‌دست دهند و... اینگونه است که محرم به اتفاقی تازه تبدیل می‌شود و شماری از مخاطبان انتظار می‌کشند تا محرم فرا برسد و به تماشای تازه‌ترین محصولات حوزه مورد علاقه خود بنشینند.
آنچه بسیاری از هنرمندان، نویسندگان و پژوهشگران را از دیگران متمایز می‌کند جست‌و‌جوی آنها برای کشف‌های تازه است.
  
مجلس سخنرانی شب‌های محرم به همت «انجمن اندیشه و قلم» در «خانه اندیشمندان علوم انسانی» دایر است. ابتدا زیارت وارث قرائت می‌شود و بعد سخنران اول در جایگاه قرار می‌گیرد. پس از آن ذکر مصیبت مختصری می‌شود و سخنران دوم به ارائه سخنرانی می‌پردازد. شماری از بهترین پژوهشگران عاشورا برای سخنرانی دعوت شده‌اند: محمدعلی مهدوی‌راد، مهدی مهریزی، محمد سروش محلاتی و رسول جعفریان.

حجت‌الاسلام رسول جعفریان پژوهشگر نام‌آشنای تاریخ تشیع، سخنران نخست شب دوم است. از حاضران اجازه می‌خواهد که جلسه‌اش نه یک سخنرانی متعارف بلکه شبیه کلاس درس باشد. لپ‌تاپش را روشن می‌کند، ابتدا سیر روایت وقایع را در تاریخ اسلام مرور می‌کند و از شکل‌گیری تاریخ صدر اسلام و مکتب‌ها و گرایش‌های موجود در سال‌های قرن اول و دوم می‌گوید. از اینکه روایت‌های تاریخی ابتدا به شکل کتاب‌های چندصفحه‌ای بوده است و بعد به مرور کتاب‌ها مفصل‌تر شده‌اند تا زمانی که کتاب‌ها و تاریخ‌های جامع‌تر شکل گرفتند.
آنگاه از کشف یک راوی تازه خبر می‌دهد؛ راوی تازه‌ای که یکی از نخستین گزارشگران تاریخ عاشوراست و کتابچه‌ای مستقل درباره عاشورا نگاشته است؛ کتابچه‌ای که ظاهرا پنج، شش صفحه بیشتر نبوده اما واقعه را از ابتدا تا انتها روایت کرده است. حصین بن عبدالرحمن، مورخی است که رسول جعفریان از لابه‌لای متون کهن کشف کرده است.
کشف تازه جعفریان که او گاه در خلال سخنرانی ضمیر ملکی به آن اضافه می‌کند و به او «حصین به عبدالرحمن من» می‌گوید عمری دراز داشت و در سال 136هجری در 93سالگی درگذشت. یعنی حتی پیش از مورخان بزرگی مثل ابن‌اسحاق می‌زیسته است. کتاب‌های او در طول سال‌ها از میان رفته و فقط تکه‌های آنها در کتب دیگر باقی مانده است. به گفته جعفریان، او روایتگر بخش‌هایی از واقعه عاشوراست که تنها خود او روایت کرده است.

پس از آن جعفریان شماری از روایت‌های او را که در کتاب‌های قرون بعد مثل تاریخ طبری، اوصاف‌الاشراف و طبقات ابن‌سعد، بغیه الطلب و... آمده بودند آورد تا اثبات کند که در طول همه این سال‌ها روایت‌های حصین به عبدالرحمن در میان متن‌های مختلف بوده اما همه مورخان از او غفلت کرده بودند و گمان می‌کردند که شاید او یک راوی شفاهی باشد.
یافته رسول جعفریان وقتی به شکل پژوهشی مفصل‌تر دربیاید و مستقلا ارائه شود، می‌تواند راه مقتل‌نگاری را عوض کند؛ چنانکه پیشنهاد آخر او به پژوهشگران بازآفرینی روایت‌های به‌جا مانده از میان کتاب‌هاست؛ کاری که می‌تواند راه‌های تازه‌ای را پیش روی پژوهشگران بگشاید؛ خاصه حالا با این روایت حصین به عبدالرحمن از واقعه کربلا که قدیمی‌ترین متن مکتوب موجود درباره واقعه است؛ حتی قدیمی‌تر از مقتل ابومخنف.