آثار تاریخی تهران قربانی نبود حریم

محمد باریکان:

 تهران، فارغ از آثار تاریخی ثبت‌نشده‌اش، 744اثر تاریخی شامل 13بافت تاریخی، 17محوطه، 115تپه، 586بنا و... دارد که در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده‌اند اما از این تعداد اثر تاریخی استان تهران، چه تعداد دارای حریم هستند؟

بررسی‌های همشهری مشخص کرده است که تنها 50اثر تاریخی استان تهران حریم دارند و 15/96درصد از آثار تاریخی ثبت‌ملی‌شده استان تهران فاقد حریم مصوب هستند.

همین موضوع مشخص می‌کند که دلیل تخریب آثار تاریخی شهر تهران ـ حتی آثار ثبت‌ملی‌شده ـ چیست!

سوداگری زمین و مسکن در تهران طی سال‌های گذشته و ساخت‌وسازهای فراوان موجب شده که تعیین حریم آثار تاریخی استان تهران به نتیجه نرسد.

در بررسی همشهری مشخص شد که حتی در بازنگری‌ حریم‌ها ـ همچون اتفاقی که در 4مرتبه بازنگری حریم باغ فردوس تهران به‌عنوان یک اثر ثبت‌شده در فهرست آثار ملی رخ داده است ـ حریم برخی آثار تاریخی به اندازه‌ای کوچک شده که به عرصه اثر رسیده است.

در استان تهران 5ساختمان اداری تاریخی، 2زورخانه، 3دروازه، 111خانه تاریخی، یک خانقاه، 9حسینیه، یک جداره، 7ساختمان تئاتر، 13پل، 5بیمارستان، 7باغ، 14بازار، 5آسیاب، 141 آرامگاه، 2آتشکده، 5آب‌انبار، 61قلعه، 22کاخ، 18کاروانسرا و 33گرمابه در فهرست آثار تاریخی ثبت شده‌اند.

علاوه بر این تعداد، یک سیلو، 2کارخانه، 6کلیسا، یک کوشک، 5ساختمان کنسولگری، 16مدرسه و 31مسجد نیز در فهرست 744اثر تاریخی ثبت‌ملی‌شده کشور قرار گرفته‌اند. اما از بین تمامی 744 اثر تاریخی استان تهران تنها 50اثر شامل 14خانه تاریخی، 5کاخ، 7آرامگاه، یک باغ و... دارای حریم مصوب هستند.

همین موضوع بیانگر آسیب‌پذیر‌بودن بناهای تاریخی استان تهران است. کارشناسان سازمان میراث‌فرهنگی معتقدند از آنجا که مدیران استانی با سفارش انتخاب می شوند، افرادی نیستند که تعلق خاطری به میراث‌فرهنگی داشته باشند و در فکر تعیین حریم برای آثار تاریخی باشند تا از سوداگری زمین و مسکن جلوگیری کنند و جلوی ساخت‌وسازهای کلان را در حریم آثار تاریخی بگیرند.

ناظران میراث‌فرهنگی در استان تهران معتقدند که با تعیین حریم آثار تاریخی در این استان، امکان ترکتازی سوداگران زمین و مسکن در شهر از بین می‌رود. با این حال که در برخی بازنگری‌های انجام‌شده در گذشته، حریم آثار تاریخی به اندازه‌ای کوچک شده که حتی ارزش حریم از بین رفته است.

کمیته تعیین حرایم در سال76 در سازمان میراث فرهنگی، تشکیل و شورای فنی آن سازمان، مسئول تعیین حریم آثار تاریخی در سراسر کشور شد.

این شورا با توجه به ارزش و تعداد آثار و اولویت‌های تعیین حریم، بودجه تعیین حرایم آثار تاریخی را در اختیار استان‌ها قرار می‌داد اما از سال84 به این ‌سو، تعیین حریم آثار تاریخی توسط مسئولان هر استان انجام می‌شود و بزرگ‌ترین معضل سازمان میراث ‌فرهنگی از همین تصمیم آغاز شد؛ چراکه مدیران استانی بر اساس معیارهای سیاسی و نه میراثی، توسط شهرداران، استانداران و نمایند‌گان مجلس انتخاب می‌شدند و کار به جایی رسید که در برهه‌ای، عملکرد 13استان در تعیین حریم آثار تاریخی، صفر بود.

استان‌های گلستان، کردستان، آذربایجان شرقی، بوشهر و لرستان ازجمله استان‌هایی هستند که عملکردشان در 5سال گذشته در تعیین حریم آثار تاریخی ثبت‌ملی‌شده کشور صفر بوده است.

در تهران نیز همین عملکرد جریان دارد و حتی کاخ گلستان، بازار تهران، مجموعه میدان مشق، موزه ملی، موزه هنرهای معاصر، مجموعه خیابان سی تیر (شامل کنیسه، کلیسا، مسجد و آتشکده و موزه آبگینه)، تئاتر شهر، کافه نادری، باغ نگارستان، ساختمان مجلس، مسجد سپهسالار و میدان حسن‌آباد یا هشت‌گنبد تهران و بسیاری دیگر از آثار ملی کشور در این استان دارای حریم نیستند.

همین موضوع سبب شد که سرای دلگشا ناگهان تخریب شود و بجای آن پاساژ بسازند یا مالک خانه ثابت‌پاسال تصمیم بگیرد در حیاط این اثر ثبت‌ملی‌شده هتل 5ستاره بسازد و یا دانشگاه تهران یک‌مرتبه تصمیم بگیرد در اقدامی غیرقانونی، نه در حریم نداشته که در عرصه باغ نگارستان، ساختمان جدید بسازد؛ چون حریم آثار تاریخی استان تهران تصویب و ابلاغ نشده است!

تنها نگاهی به جدول‌های این صفحه، مشخص می‌کند که آثار تاریخی ثبت‌ملی‌شده شهر و استان تهران تا چه اندازه به دلیل نداشتن حریم، در خطر تخریب و ساخت‌وسازهای کلان و سوداگری قرار دارند.