داستان بیانیه ایران

محسن امین‌زاده| معاون وزارت امورخارجه در دوره اصلاحات: 

در حوزه پرحادثه و پرمشغله آسیا در وزارت امور خارجه، روز بیستم شهریور سال ۱۳۸۰ در زمره روزهای بحرانی‌‌تر  و پرمشغله‌‌تر تلقی می‌شد. مسئولان معاونت هنوز تحت‌تأثیر عملیات غافلگیرکننده ترور احمدشاه مسعود، رهبر مجاهدین افغانستان بودند و در عین حال تلاش می‌کردند خسارات ناشی از این حادثه را کاهش دهند. 2 روز قبل در روز هجدهم شهریورماه احمدشاه مسعود- رهبر مجاهدین افغانستان- طی یک عملیات حیرت‌انگیز تروریستی به شهادت رسیده بود. همه شواهد حکایت از آن داشت که این عملیات در بیرون افغانستان طراحی شده و طراحان آن مقاصد جدی‌تری را دنبال می‌کنند. مسئولان ذی‌ربط در وزارت اطلاعات و سپاه پاسداران با بررسی‌های اولیه خود معتقد بودند که احمدشاه مسعود توسط القاعده ترور شده است و پیش‌بینی می‌کردند حوادث مهم دیگری هم در راه باشد. عصر روز بیستم در حال بررسی گزارش‌ها و مکاتبات اداری بودم که همکاران اطلاع دادند در نیویورک یک عملیات تروریستی بزرگ به وقوع پیوسته و همه شبکه‌های خبری روی آن متمرکز شده‌اند. تلویزیون را روشن کردم. گزارشگر شبکه سی ان ان به‌صورت زنده از ساختمانی مقابل ساختمان‌های مرکز تجاری نیویورک گزارش پخش می‌کرد.

لحظاتی بعد هواپیمای دوم در مقابل دوربین‌های تلویزیونی به ساختمان اصابت کرد و آن را به آتش کشید. 2روز بعد از ترور مسعود، عملیات تروریستی بسیار مهم‌تر و حیرت آورتری به وقوع پیوسته بود؛ عملیاتی که خیلی چیزها را در سطح جهان تغییر داد. ارتباط این مسائل با یکدیگر و با گروه القاعده و با همسایگان شرقی ایران همه دلایل مهمی برای واردشدن معاونت آسیای وزارت امور خارجه در این بحران بود. اما در آن روزها دلیل مهم‌تری هم وجود داشت؛ وزیر امور خارجه در خارج از کشور بود و در چند‌ماه اول دوره دوم اصلاحات، در غیاب وزیر، معاون این حوزه نقش جانشین وزیر را ایفا می‌کرد و این روز هم یکی از روزهای این دوره کوتاه بود.

مشورت در مورد موضوع به سرعت آغاز شد. وزارت امور خارجه باید تکلیف کار را ظرف چند ساعت و قبل از نیمه‌شب روشن می‌کرد و پیشنهاد خود را در مورد چگونگی واکنش به این جنایت، برای تصمیم‌گیری مسئولان عالی کشور به آنان منعکس می‌کرد. برای همه ما مسلم بود که رئیس‌جمهور دیر یا زود موضع‌گیری محکمی علیه این جنایت اتخاذ خواهد کرد اما درخواست آن بود که ایشان فورا موضع بگیرد. با توجه به اینکه هنوز تصمیم رئیس‌جمهور مشخص نبود، در وزارت امور خارجه از همکاران رسانه‌ای خواسته شد 2متن، یکی برای پیشنهاد به رئیس‌جمهور و دیگری برای موضع‌گیری احتمالی وزارت امور خارجه آماده کنند.

در ساعت 8 شب دفتر رئیس‌جمهور اعلام کرد که نظر رئیس‌جمهور، موضع‌گیری سریع رسمی ایران و محکوم‌کردن این جنایت است. اما همچنان مشخص نبود که رئیس‌جمهور موضع‌گیری خواهد کرد یا وزارت خارجه باید موضع‌گیری کند. از وزارت خارجه خواسته شد که پیشنهاد خود را بدهد. ملاحظاتی برای محتوای موضع‌گیری نیز ابلاغ شد که کار را قدری مشکل می‌کرد. ملاحظات به همکاران وزارت امور خارجه و دکتر خانیکی‌-معاون وزیر علوم و مشاور رئیس‌جمهور- منعکس شد.

 تا ساعت ۹ شب پیشنهادها آماده شد و نهایتا متن پیشنهادی دکتر خانیکی که بسیار متفاوت بود به رئیس‌جمهور پیشنهاد شد. پس از 3 بار گفت‌وگوی تلفنی با رئیس‌جمهور نهایتا متن بیانیه ساعت 9:30 آماده شد و دفتر رئیس‌جمهور آن را منتشر کرد. ساعت ۱۰ شب خبرگزاری‌ها و ساعت 10:30 تلویزیون ایران متن بیانیه آقای خاتمی را منتشر کردند. موضع‌گیری رئیس‌جمهور ایران به سرعت در صدر خبرهای مربوط به عملیات تروریستی ۱۱ سپتامبر قرار گرفت و فضای تبلیغاتی علیه ایران را با سرعتی بیش از حد انتظار در رسانه‌های خارجی و ازجمله رسانه‌های آمریکایی تغییر داد. این بیانیه در روزهای بعد هم کارکرد خود را داشت. ظرف ۲۴‌ساعت پس از حادثه، تمامی رهبران جهان این عملیات تروریستی را محکوم کردند و هیچ‌کس نمی‌توانست در مقابل این ماجرا سکوت کند اما کمتر پیامی کارکرد پیام رئیس‌جمهور ایران را داشت. در پیام رئیس‌جمهور ایران حرف چندان تازه‌ای که از پیش از آن از سوی ایشان بیان نشده باشد وجود نداشت. تنها با متن شیوا و دقیقی به مردم آمریکا تسلیت گفته و تروریسم به هر شکل و هر جا محکوم شده بود. هیچ لطفی به دولت آمریکا نیز در آن دیده نمی‌شد. اما تصمیم به‌موقع و سریع ایران در موضع‌گیری تأثیر زیادی داشت.