سپرده‌های برباد رفته

لیلا شریف

از پدیده شاندیز تا مؤسسات مالی غیرمجاز، گرداب‌های مالی‌ای بودند که در دهه‌های80 و 90 بسیاری از ایرانی‌ها را در خود غرق کردند و هنوز هم تلفات می‌گیرند. اغلب مشکلات ریشه در شرکت‌ها و مؤسساتی داشتند که با گذر چندصباحی از عمرشان به‌دلیل تخلف و کمبود منابع مالی با حکم ممنوعیت فعالیت مواجه شدند و این ممنوعیت فعالیت به‌معنای بربادرفتن پول مردان و زنانی بود که سرمایه‌های خود را به هر دلیلی در این مؤسسات مالی یا یک شرکت تجاری سرمایه‌گذاری کرده بودند.

پدیده‌ای به نام پدیده شاندیز

شرکت پدیده از آن‌دست شرکت‌هایی است که با تبلیغات گسترده در سال88 نامش بر سر زبان‌ها افتاد و توانست مردم بسیاری را قانع کند تا برای سود بیشتر، در این شرکت سرمایه‌گذاری کنند و فرصت پولدارشدن را از دست ندهند. قیمت هرسهم شرکت ابنیه و ساختمان از ۲هزارریال در سال۱۳۸۸ به بیش از ۱۲۰هزارریال در سال۱۳۹۳ رسید و درست زمانی که این شرکت در ظاهر اوج گرفته بود، دادستانی مشهد به‌دلیل تخلفات این شرکت، حکم به توقیف فعالیت‌‌های پدیده داد. توقف فعالیت‌‌های شرکت پدیده موجی از اعتراض‌‌ها و نگرانی سهامداران را در پی داشت، حتی بنابر گفته وزیر کشور نزدیک به 200 تجمع در این رابطه شکل گرفت و موضوع تا جایی پیش رفت که وزارت کشور به‌دلیل امنیتی‌شدن اعتراضات، مسئول رسیدگی به این پرونده شد.

تخلف‌ها چه بود؟

بدهی به سازمان مالیاتی و سازمان تأمین‌اجتماعی، تخلف نزدیک به 600هزارمتری در ساخت و ساز، تخریب و تصرف ۵۵ هکتار اراضی ملی و کشاورزی بخشی از مشکلات شرکت پدیده بود. بحث خرید و فروش سهام هم موضوعی بود که این شرکت را با مشکل روبه‌رو کرد؛ چه آنکه یکی از شرکت‌های تابعه یعنی ابنیه و ساختمان پدیده شاندیز که یک شرکت سهامی خاص بود، در اقدامی عجیب بیش از 130هزار سهم و حواله را در قیمتی غیرواقعی به فروش رساند.براساس گفته علیرضا رشیدیان - استاندار خراسان رضوی- در سال‌94 «‌۵۶‌هزار و ۳۱۳ نفر حواله و برگه‌های تعهد دریافت کرده‌اند که باید از شهریور‌ماه پرداخت می‌شد اما این امر محقق نشده است. حدود ۳۰‌هزار تن از سهامداران باقی‌مانده هر یک کمتر از ۲۰۰‌میلیون ریال و بقیه نیز هر یک بین ۲۰۰ تا ۳۰۰‌میلیون ریال از این شرکت طلبکارند. مجموع طلب سهامداران این شرکت در 2بخش دارندگان برگه تعهد و دارندگان سهام به ۵۱‌هزار میلیارد ریال می‌رسد».

چه کسانی درگیر پروژه بودند؟

محسن پهلوان مقدم متولد مشهد، ریاست هیأت مدیره شرکت پدیده را برعهده داشت. او که نامش با رﺳﺘﻮران‌ﻫﺎی‌ زﻧﺠﯿﺮه‌ای ﺷﺎﻧﺪﯾﺰ دراﯾﺮان، اﻣﺎرات و اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن گره خورده بود در این پروژه چندان خوش‌اقبال نبود و بعد از پیگیری‌های قضایی دستگیر و راهی زندان شد. علاوه بر پهلوان، حکم‌هایی ازجمله زندان، استرداد مال نامشروع تحصیل شده، انفصال از خدمات دولتی و... برای دیگر چهره‌های درگیر این پروژه صادر شد. با همکاری دولت و قوه‌قضاییه تلاش شد تا با اقداماتی ازجمله پرداخت جریمه تخلفات به‌صورت اقساطی و تنفس چندساله برای مسائل مالیاتی، به‌جای تعطیل کردن پروژه، مسیر ادامه آن پی گرفته و از این طریق سرمایه سهامداران بازگردانده شود.عرضه سهام پدیده در بورس و دادن سهام به تعهدنامه‌داران ازجمله راه‌حل‌هایی است که برای رفع و رجوع معضل پدیده شاندیز در سال‌های اخیر پیگیری و تا حدودی اجرایی شده است اما طرح موضوعاتی همچون استیضاح وزیر کشور به‌دلیل پدیده شاندیز در مجلس، نشان از این واقعیت دارد که پرونده پدیده شاندیز هنوز بسته نشده است.

ماجرای کاسپین چه بود؟ 

مؤسسه مالی کاسپین فعالیتش را از سال94 از ماحصل اقدام 8تعاونی منحل شده؛ «عام کشاورزان مازندران، حسنات اصفهان، دامداران و کشاورزان کرمانشاه، الزهرا‌مشهد، بدو توس، امید جلین، پیوند و فرشتگان» آغاز کرد.

اما شروع کار کاسپین از همان ابتدا با مشکل مواجه شد، چه آنکه افرادی که در تعاونی فرشتگان حساب داشتند وقتی متوجه شدند که این تعاونی به‌عنوان یکی از تعاونی‌های ملحق شده به کاسپین با کسری دارایی مواجه است، به مؤسسه کاسپین هجوم بردند و تلاش کردند با بستن حساب‌هایشان اصل و سود پول خود را از نابودی نجات دهند. این اقدام صاحبان حساب موجب شد تا کاسپین در برابر طوفان کمبود منابع مالی تاب نیاورد. مشکل کاسپین تا جایی پیش رفت که پایش به مجلس و جلسه سران سه‌قوه هم رسید و سرانجام مقرر شد تا اصل پول افرادی که در این مؤسسه تا 200میلیون‌تومان سپرده داشتند، پرداخت شود. هرچند پرداخت اصل پول هم با اعتراض برخی از سپرده‌گذاران همراه شد، چون آنانی که سودهای عجیب 20تا 80درصد می‌گرفتند، به‌راحتی حاضر نمی‌شدند از سود خود چشم‌پوشی کنند، اما سرانجام دولت با برداشت از منابع مالی خود یا بهتر است بگوییم برداشت از جیب همه مردم ایران، توانست مشکل افرادی که خواهان سودهای خاص در نظام بانکی بودند را رفع کند؛اقدامی که تأثیرات منفی‌اش در اقتصاد ایران قابل انکار نیست.

سرانجام ثامن‌الحجج چه شد؟

نام این مؤسسه هم با مشهد گره خورده است. ابوالفضل میرعلی - مدیرعامل مؤسسه ثامن الحجج- نقش اول را در پرونده ثامن بازی می‌کند. او قبل از شروع فعالیت بانکی‌اش در دادگستری مشهد مشغول بود. میرعلی در سال‌80 تصمیم می‌گیرد تا شرکت تعاونی اعتباری ثامن‌الحجج دانش‌آموختگان سبزوار را تأسیس کند و کم‌کم از یک شرکت تعاونی در سبزوار، به یک مؤسسه مالی با 480شعبه در کل ایران می‌رسد. این مؤسسه در سال‌های آخر دهه80 و اوایل دهه90 با ترفند دادن سودهای خاص، توانست سرمایه‌های بسیاری را جذب کند اما وقتی نوبت بازپرداخت رسید، تازه مشکل‌‌ها شروع شد. جدا از ناتوانی در بازپرداخت سپرده‌ها، بنابرگفته احمد توکلی تخلف اصلی این مؤسسه ریشه در پرداخت «تسهیلات کلان این مؤسسه به قضات باسابقه، فرزندان علما و شخصیت‌های سیاسی» داشت، تسهیلاتی همچون پرداخت سودهای غیرمتعارف 89درصدی به افراد خاص و وام‌های کلان با نرخ‌های 3‌درصدی به افراد خاص‌تر. تخلفات این مؤسسه به جایی رسید که در سال94 جلوی فعالیت آن گرفته و اخیرا هم بعد از 12جلسه دادگاه، میرعلی- مدیرعامل این مؤسسه- به 15سال حبس تعزیری محکوم شد.