مگر یونسکو دریاچه گهر را نجات ‌دهد

اسداله افلاکی | دبیر گروه زیست بوم

حفاظت از دریاچه گهر که از آن به‌عنوان نگین زاگرس نیز نام برده می‌شود، وارد مرحله تازه‌ای شد. این دریاچه زیبا که از قابلیت‌های فراوانی برای ارزآوری و رونق طبیعت‌گردی باضابطه برخوردار است، سال‌هاست براثر تخریب و دخل و تصرفات غیرمسئولانه تا آستانه نابودی پیش رفته است. فعالان محیط‌زیست طی سال‌های اخیر بارها نسبت به بروز فاجعه در این دریاچه هشدار داده‌اند، اما مسئولان و متولیان محیط‌زیست نه‌تنها به این هشدارها توجه نکرده‌اند که با ساخت‌وسازهای غیراصولی به نابودی این دریاچه دامن زده‌اند. حالا فعالان محیط‌زیست که دست‌شان از همه جا کوتاه شده در ابتکاری جالب، با برپایی همایشی، ثبت جهانی این دریاچه بی‌نظیر را هدف گرفته‌اند.

احسان پارسا از فعالان باسابقه محیط‌زیست لرستان که سال‌هاست وضعیت نابسامان دریاچه گهر را رصد می‌کند و هرازگاهی در گفت‌وگو با رسانه‌ها نسبت به وقوع فاجعه در این زیست‌بوم آبی هشدار می‌دهد به همشهری گفت: تخریب‌ها در دریاچه گهر به اندازه‌ای شدت گرفته که بنا به بررسی کارشناسان، درصورت ادامه این روند، این دریاچه حداکثر 50سال دیگر به کلی نابود می‌شود؛ مگر آنکه مسئولان برای مقابله با این تهدیدها چاره‌ای بیندیشند.

دریاچه گهر کوچک نابود شده 

پارسا در توضیح این مطلب افزود: دریاچه گهر متشکل از 2بخش است که یکی به دریاچه گهر کوچک شهرت دارد و دیگری به دریاچه گهر «‌گپ» که به گویش لری همان دریاچه گهر بزرگ است؛ اما از 10سال پیش دریاچه گهر کوچک به‌دلیل مشکلات و تخریب‌هایی که دامن این دریاچه را گرفت به نیزار و مرداب تبدیل شد و دیگر اثری از آن دریاچه نیست. اکنون آنچه باعث نگرانی جدی فعالان محیط‌زیست است اینکه دریاچه گهربزرگ هم با تهدیداتی که روزبه‌روز شدت می‌گیرد در آینده نزدیک به سرنوشت دریاچه گهر کوچک مبتلا می‌شود.
او مهم‌ترین عامل تهدید‌کننده دریاچه گهر بزرگ را احداث جاده‌ای در بالادست این دریاچه دانست که تحت عنوان راه‌دسترسی عشایر ایجاد شده، اما بنا به تجربه‌ای که وجود دارد بیم آن می‌رود که در پوشش این جاده‌سازی‌، پای زمین‌خواران به این منطقه باز شود و با ارزش افزوده اراضی حاشیه این دریاچه، این اراضی مثل بسیاری از مناطق دیگر تبدیل به ویلا شود.
پارسا تأکید کرد: همین حالا، این جاده باعث افزایش حجم انبوه گردشگر در منطقه شده که چندین برابر ظرفیت منطقه، گردشگر به سمت دریاچه گهر سرازیر کرده است. نکته‌ای که وجود دارداین است که ازآنجایی که جاده در بالادست دریاچه احداث شده، تسهیل در دسترسی به دریاچه سبب شده انواع شوینده‌های شیمیایی ناشی از حضور گردشگران به دریاچه سرازیر شود و آبزیان این زیست‌بوم آبی را تا آستانه نابودی پیش ببرد؛ این درحالی است که این دریاچه یکی از زیستگاه‌های ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان است که یکی از نادرترین گونه‌های آبزی محسوب می‌شود. به‌گفته وی ورود شوینده‌ها به دریاچه گهر باعث رشد و افزایش حجم نیزارها در این دریاچه می‌شود که نتیجه آن از دست رفتن کارکرد این دریاچه و تبدیل آن به مرداب است. ساخت‌وسازهای غیرمسئولانه که متأسفانه از سوی مسئولان محلی محیط‌زیست تحت عنوان پاسگاه محیط‌بانی در حال ساخت است از دیگر عوامل تهدید‌کننده دریاچه گهر است. پارسا با اشاره به اینکه بنا بر معیارهای محیط‌زیست ازجمله استانداردهای مندرج در کنوانسیون رامسر، ساخت وساز در حریم 150متری دریاچه وتالاب‌ها ممنوع است، گفت:‌ باوجود همه این ضوابط، تاکنون 11ساختمان در حاشیه و درحریم قانونی این دریاچه ساخته شده که برخی از آنها به اصطبل تبدیل شده است.

این فعال محیط‌زیست با اشاره به ضرورت حذف جاده در بالادست این منطقه و سایر دخل و تصرفات غیرمسئولانه خاطرنشان کرد: وقتی از مسئولان و متولیان محیط‌زیست برای حفظ این اثر بی‌نظیر طبیعی ناامید شدیم اکنون تلاش می‌کنیم با ثبت جهانی این اثر در یونسکو مانع از تخریب آن شویم. او درباره تلاش‌های فعالان محیط‌زیست لرستان برای ثبت جهانی دریاچه گهر به همشهری گفت: همایش ثبت جهانی دریاچه گهر با هدف بررسی فرصت‌ها و تهدید‌ها هفته گذشته در تالار کانون امام علی شهرستان ‌دو‌‌رود آغاز به‌کار کرد؛ همایشی که علاوه بر دوستداران محیط‌زیست، میزبان میهمانان ویژه و گروه تخصصی ازجمله دکتر محمد‌رضا‌مجیدی سفیر سابق ایران در یونسکو و رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی، سیدمحمدایمان موسوی عضو هیأت‌رئیسه انجمن ایرانی همکاری با یونسکو و همچنین مهندس احسان ایروانی محقق و پژوهشگر حوزه تاریخی و میراث فرهنگی بود.

موانع ثبت جهانی دریاچه گهر را برطرف کنید

به‌گفته پارسا، محمدرضا مجیدی، سفیر سابق ایران در یونسکو در همایش ثبت جهانی دریاچه گهر و قلعه فلک‌الافلاک  از اقدام مسئولان و تشکل‌های زیست‌محیطی شهرستان دورود برای ثبت جهانی دریاچه گهر در یونسکو تجلیل کرد و گفت: دریاچه گهر دریاچه‌ای بی‌نظیراست که در هیچ نقطه‌ای از جهان مشابه آن را نمی‌توان یافت. براین اساس، ضروری است هرگونه دخل و تصرف، تخریب و جاده‌سازی‌ که مانع ثبت جهانی این دریاچه می‌شود با کمک و همگرایی مسئولان استانی و مشارکت مردم و تشکل‌های مردم‌نهاد حذف شود تا مقدمات ثبت جهانی این اثر طبیعی فراهم شود.
احسان ایروانی، پژوهشگر حوزه تاریخ و میراث فرهنگی کشور و عضو هیأت‌رئیسه انجمن دوستی همکاری ایران و یونسکو هم شرایط لازم برای ثبت این اثر طبیعی در فهرست میراث طبیعی جهان و سازمان جهانی یونسکو را تشریح و ابراز امیدواری کرد که با برچیده شدن تصرفات، ساخت‌وساز‌ها و احداث جاده درحرایم دریاچه گهر، مراحل ثبت، هرچه سریع‌تر آغاز شود.
پارسا ضمن ابراز امیدواری فعالان محیط‌زیست برای ثبت جهانی دریاچه گهر در یونسکو یادآور شد:‌ مهمانان همایش به همراه برخی از اعضای شورای هماهنگی تشکل‌های زیست‌محیطی از دریاچه گهر بازدید کرده و پس از واکاوی و فهرست‌برداری از فرصت‌های بالقوه و تهدید‌های پیش رو در این منطقه بر رفع موانع موجود بر سرراه جهانی شدن دریاچه گهر تأکید کردند.

   جاده‌ای که دریاچه گهر را نابود می‌کند

احداث جاده دسترسی به دریاچه گهر که به جاده مور زرین - تاپله مشهور است، از سمت الیگودرز آغاز شده و تا مرز اشترانکوه و تا محدوده‌ای که دره دزدان نامیده می‌شود، امتداد دارد. به گفته فعالان محیط‌زیست‌، ساخت جاده در این محدوده مشکلی ندارد؛ حتی اگر این جاده آسفالت هم شود، کسی با آن مخالفتی ندارد. مشکل اینجاست که این جاده از مرز اشترانکوه که یک منطقه حفاظت‌شده محسوب می‌شود، تجاوز کرده و برخلاف معیارهای محیط‌زیست به سمت دریاچه گهر در حال پیشروی است.  

پیش از این فعالان محیط‌زیست به همشهری اعلام کردند 18سال پیش بر اثر غفلت مسئولان، ساخت این جاده خاکی از سمت الیگودرز به طرف سرمنشأ دریاچه گهر آغاز شد. این جاده هرسال بر اثر سیلاب کارایی خود را از دست می‌دهد و مسئولان به بهانه خاکبرداری و بهسازی، هنگام ترمیم جاده 2تا 3کیلومتر به طول جاده اضافه کرده و آن را تعریض می‌کنند؛ به‌طوری‌که هم‌اکنون، از سمت دره دزدان در منطقه حفاظت‌شده 16کیلومتر به سمت دریاچه پیشروی کرده‌اند. 5کیلومتر از این جاده نیز قبل از ورود به منطقه دره‌دزدان در منطقه شکار ممنوع واقع شده است.  هر‌چند متولیان ساخت این جاده با توجیه راهگشایی برای عشایر منطقه جاده را تعریض کرده و توسعه داده‌اند، اما واقعیت این است که عشایر همه‌ساله 15خرداد از منطقه کوچ می‌کنند؛ ضمن آنکه آنها با گوسفند و چهارپایان خود از این مسیر عبور می‌کنند که به جاده و تعریض و توسعه آن نیازی ندارد؛ حتی خود عشایر هم در مستندی که موجود است، می‌گویند ما به این ساخت‌وسازها نیازی نداریم. فعالان محیط‌زیست خردادماه امسال به همشهری گفتند: سال گذشته از چند سرمایه‌گذار برای اجرای طرح‌های گردشگری ازجمله ساخت هتل دعوت کردند اما دوستداران محیط‌زیست با تشکیل کمپین «گهربان» مانع اجرای این طرح‌ها شدند. امسال هم زمزمه‌های اجرای این طرح‌ها به گوش می‌رسد. از یک‌سو، ساخت جاده از سمت الیگودرز را آغاز کرده‌اند و از سوی دیگر، اداره کل محیط‌زیست لرستان، یک سازه بتنی را در 20متری دریاچه در دست ساخت دارد. این سازه در شرایطی در حال ساخت است که شرکت معتمد سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده تا فاصله 700متری دریاچه ساخت‌وساز ممنوع است و ساخت هرگونه سازه‌ای مانع از ثبت جهانی دریاچه گهر می‌شود.

 اداره کل محیط‌زیست لرستان که ساخت این سازه را در دست دارد، در واکنش به اعتراض فعالان محیط‌زیست اما اعلام کرد که این سازه‌ها برای محیط‌بانی و محل استقرار محیط‌بانان احداث می‌شود؛ درحالی‌که 9ساختمان در حاشیه دریاچه وجود دارد که در حال خراب‌شدن است و اگر واقعا محیط‌زیست به‌دنبال ساخت محیط‌بانی است، چرا این ساختمان‌ها را بازسازی نمی‌کند. نقشه سازه‌های در دست ساخت هم نشان می‌دهد کاربری این سازه‌ها، کاربری پاسگاه محیط‌بانی نیست. دریاچه گهر که از آن به‌عنوان نگین اشترانکوه و نگین زاگرس نام برده می‌شود، یکی از زیباترین دریاچه‌های کوهستانی خاورمیانه و از مهم‌ترین دریاچه‌های آب شیرین ایران است. این دریاچه در ۱۲۱کیلومتری شرق استان لرستان به مرکزیت خرم‌آباد و در حدفاصل شهر دورود و الیگودرز واقع شده است.