داریم میریم کوه، سراغ آهو!

پرنیان سلطانی| خبرنگار:

منطقه 13 

آهوها برای پیدا کردن آبی گوارا جست‌و‌خیزکنان روی تپه‌ها بالا و پایین می‌روند و گله‌های کل و میش با گذر از جاده‌های خاکی، راهشان را به سمت مناطق بالادست باز می‌کنند. خرگوشی با سرعت هرچه تمام‌تر از کنارمان عبور می‌کند و کمی آنطرف‌تر دسته سنجاب‌ها با بازیگوشی روی درختان سرسبز و سربه‌فلک‌کشیده جابه‌جا می‌شوند. شاید تصور کنید در حال روایت خاطره یک روز به یاد ماندنی در چمنزارها، مراتع و جنگل‌های سرسبز شمال ایران یا مناطق خوش آب و هوا و کوهستانی غرب کشور هستیم. اما اشتباه می‌کنید. اینها مشاهدات ما از پارک جنگلی سرخه‌حصار است، بوستانی 624 هکتاری در شرق تهران که نشان می‌دهد درست در محاصره برج‌های بلندمرتبه و خودروهای مختلف، یک فضای بکر و زیبا پذیرای پایتخت‌نشین‌هاست و به ما این فرصت را می‌دهد تا دست‌کم برای یک روز هم که شده، از زندگی ماشینی فاصله گرفته و لذت گشت‌وگذار در یک پارک جنگلی تمام‌عیار را تجربه کنیم. با ما به پارک جنگلی سرخه‌حصار بیایید؛ به کمربند سبز شرق تهران که قرار است در طرح «قطب گردشگری»، به یکی از بهترین و مجهزترین پارک‌های جنگلی کشور تبدیل شود. 

خیابان دماوند، بزرگراه شهید یاسینی، نشانی سرراستی است که ما را به پارک جنگلی سرخه‌حصار می‌رساند. پارکی 624 هکتاری که در سال 1346 و به دست اداره کل منابع طبیعی استان تهران ایجاد شده، در سال 1359 به‌عنوان پارک ملی به ثبت رسیده و از سال 1369 و در قالب یک قرارداد بهره‌برداری به شهرداری واگذار شده است. اما ویژگی اصلی سرخه‌حصار که باعث شده این پارک از صف دیگر پارک‌های جنگلی پایتخت مجزا شود، حیات‌وحش و فضای سبز بکر و دست‌نخورده‌اش است که در سرتاسر پایتخت بی‌نظیر است. براساس اطلاعاتی که از این پارک جنگلی در دست است، سرخه‌حصار دارای 38‌گونه جانوری شامل آهو، کل و بز، قوچ و میش، سنجاب، روباه، شغال، گربه وحشی، گورکن، تشی، خرگوش، گراز و حتی گرگ و پلنگ، 115‌گونه پرنده از قبیل مرغ مینا، کبوتر، اردک، قرقی، عقاب، کرکس، شاهین و...، انواع ماهی‌ها، خزندگان و‌دوزیستان مانند مار، کرم، قورباغه و لاک‌پشت و ده‌ها گونه گیاهی از جمله کاج، سرو، ارغوان، اقاقیا، زنبق، چنار، سپیدار، بید، زبان‌گنجشک، پونه کوهی، کاکوتی، آویشن، توت و... است که نشان از تنوع جانوری و گیاهی این تکه از شهر دارد. 


250 هزار گردشگر هفتگی

با عبور از در اصلی پارک واقع در محدوده سه‌راه تهرانپارس، قدم به داخل این گردشگاه و تفرجگاه شرق‌نشینان پایتخت می‌گذاریم؛ جایی که «محمود ترک» رئیس اداره سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری منطقه 13 منتظرمان است تا ما را به بخش‌هایی از این بوستان ببرد که کمتر گردشگری گذرش به آنجا افتاده و کمتر کسی می‌داند با کمی انتظار در این اراضی می‌تواند آهو، روباه، کل و میش، سنجاب، خرگوش و... ببیند. در گذر از جاده‌های آسفالته و آلاچیق‌هایی که حتی در روز غیرتعطیل و در ساعت‌های ابتدایی صبح به قرق خانواده‌ها درآمده، ترک که شناختی 15 ساله از پارک جنگلی سرخه‌حصار دارد، برایمان توضیح می‌دهد: «این پارک که 4 در ورودی دارد، دارای 30 کیلومتر جاده آسفالت و 20 کیلومتر جاده خاکی است. امکانات مختلف رفاهی از جمله 32 دستگاه سرویس بهداشتی، 11 نمازخانه، 300 آلاچیق و هزار و 700 منقل نیز در این پارک تعبیه شده تا گردشگران برای حضور در سرخه‌حصار و گذران اوقات فراغت‌شان کم و کسری نداشته باشند.» از ترک می‌پرسیم این پارک چقدر گردشگر دارد که پاسخ می‌دهد: «در سال 90 فقط 400 هزار نفر از پارک سرخه‌حصار دیدن کرده بودند. اما در حال حاضر به دلیل ایجاد زیرساخت‌های لازم از جمله روشنایی پارک و تأمین خدمات رفاهی مورد نیاز، به‌طور میانگین روزانه 7 هزار خودرو وارد پارک جنگلی سرخه‌حصار می‌شود. این در حالی است که آمار خودروهای وارد شده به پارک سرخه‌حصار برای روزهای پنجشنبه، 12 هزار خودرو و برای روزهای جمعه 43 هزار خودرو است. به این‌ترتیب اگر میانگین هر خودرو را 3 نفر در نظر بگیریم، می‌توانیم بگوییم در هفته بیش از 250 هزار گردشگر راهی پارک جنگلی سرخه‌حصار می‌شوند.»


آهوها در پی آبی گوارا

صحبت‌های مسئول ایجاد قطب گردشگری در محدوده شرق منطقه 13 که به اینجا می‌رسد، به محوطه باز و بزرگی می‌رسیم که برای این محدوده در طرح قطب گردشگری، کاربری شهربازی تعریف شده است. با عبور از این بخش و دیدن انواع و اقسام‌گونه‌های گیاهی سوزنی‌برگ و پهن‌برگ، به پیاده‌راه سلامت پارک می‌رسیم؛ پیاده‌راهی که دارای 3 هزار و 200‌متر طول در دو مسیر رفت‌وبرگشت است و از سال 1393 پذیرای ورزشکاران شرق پایتخت شده است. نکته جالب توجه در این پارک سرسبز، نامگذاری معابر به نام‌گونه‌های گیاهی است. با کمی دقت مشخص می‌شود مسیری که در آن درخت راش بیشتری وجود دارد به نام «راش» نامگذاری شده و خیابانی که نامش «ون» است، درختان زبان‌گنجشک (نام دیگر این درختان ون است) بیشتری به نسبت دیگر معابر دارد. در حال بررسی‌گونه‌های گیاهی پارک جنگلی سرخه‌حصار هستیم که ترک، خودرو را خاموش کرده و از ما می‌خواهد با احتیاط پیاده شویم. گویا کمی جلوتر گله آهوها برای پیدا کردن آبی‌گوارا به پایین‌دست آمده‌اند و کوچک‌ترین سر و صدایی آنها را دوباره به بالادست فرستاده و دست ما را از عکاسی این‌گونه‌های جانوری زیبا کوتاه می‌کند. با احتیاط در مسیر پیش‌رو گام برمی‌داریم و جلو می‌رویم تا اینکه درنهایت چشم‌مان به جمال ده‌ها آهوی بازیگوش روشن می‌شود. سعی می‌کنیم با رفتن روی تپه مقابل، تصاویر خوبی از آنها شکار کنیم. اما هنوز چند باری شاتر دوربین را فشار نداده‌ایم که گله آهوها متوجه حضورمان می‌شوند و به‌سرعت پا به فرار می‌گذارند. 


صدای ما را از بام تهران می‌شنوید

به سمت خودرویمان برمی‌گردیم تا شانس عکاسی بهتر از گله‌های آهو را در جای دیگری از پارک جنگلی سرخه‌حصار جست‌وجو کنیم. ترک می‌گوید: «یکی از دلایلی که گردشگران زیادی نمی‌توانند در این پارک آهو، روباه، کل و بز و قوچ و میش ببینند، همین است که نمی‌دانند با کوچک‌ترین سر و صدایی این گله‌ها فراری شده و به سمت بالادست می‌گریزند. وگرنه در این پارک جنگلی تا دلتان بخواهد‌گونه‌های جانوری مختلفی وجود دارد که بیشتر اوقات هم در پایین‌دست و در دل همین معابر و آلاچیق‌ها در‌‌‌ ترددند.»

این بار رئیس اداره سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری منطقه 13 ما را به فضای اسکان اضطراری پارک جنگلی سرخه‌حصار می‌برد؛ جایی که در آن 150 سکوی بحران قرار دارد تا در زمان وقوع بحران بتوان در این سکوها چادر زد و پناهجویان را اسکان داد. قرار است در آینده‌ای نه چندان دور روی همه این سکوها کلبه‌های پیش‌ساخته نصب شود تا به این‌ترتیب گردشگران بتوانند اقامت‌های کوتاه‌مدت در کلبه‌های چوبی و جنگلی را تجربه کنند. از محدوده «بوم‌کلبه» که خارج می‌شویم، در کمتر از چند دقیقه به یکی از بلندترین ارتفاعات پارک جنگلی سرخه‌حصار می‌رسیم. جایی که محلی‌ها از آن باعنوان «بام تهران» یاد می‌کنند. هوای صاف و عالی که دست‌کم 5، 6 درجه خنک‌تر از شهر است و فضایی که در آن نمای تهران به خوبی دیده می‌شود، بر این ادعای شرق‌نشینان صحه می‌گذارد. ترک توضیح می‌دهد که تا چند سال آینده این بخش از پارک به رستوران و کافی‌شاپ و آلاچیق‌هایی برای اسکان گردشگران مجهز خواهد شد. ضمن اینکه ایجاد پل هیجان (پل معلق)، تله‌سیژ، سورتمه و بازی‌های کابلی از دیگر امکاناتی است که در قالب طرح قطب گردشگری، برای بام شرقی تهران در نظر گرفته شده است. 




ورود به منطقه حفاظت شده

راهمان را از بام تهران به منطقه حفاظت شده پارک جنگلی سرخه‌حصار ادامه می‌دهیم. در مسیرمان از سالن ورزشی پارک که شامل سالن بیلیارد و فوتبال‌دستی و زمین پینت‌بال و تیراندازی است عبور می‌کنیم و به مسیر 2 کیلومتری سبز و پر پیچ‌وخم دوچرخه‌سواری می‌رسیم. مسئولان شهری منطقه 13 برای این بخش از پارک جنگلی سرخه‌حصار، مدرسه طبیعت، باغ گل، زمین کارتینگ و ماشین برقی در نظر گرفته‌اند که به نظر می‌رسد با راه‌اندازی این خدمات، پارک جنگلی سرخه‌حصار به یکی از بهترین و زیباترین پارک‌های جنگلی کشور تبدیل شود. 

زنجیر نصب شده جلو ورودی جاده خاکی و تابلویی که نشان از منطقه حفاظت شده دارد، یعنی گردشگران نمی‌توانند از این جلوتر بروند. اما ما که با یک بلدِ راه آمده‌ایم، به‌راحتی جواز ورود به این منطقه را به دست می‌آوریم. ترک که از 10 سال پیش کار مطالعات ایجاد قطب گردشگری در محدوده 30 هکتاری شرق منطقه 13 و با محوریت پارک جنگلی سرخه‌حصار را آغاز کرده، توضیح می‌دهد که برای حفاظت از حیات‌وحش کم‌نظیر پارک سرخه‌حصار، امکان‌‌‌ تردد خودرو در این بخش وجود ندارد. اما اگر گردشگر علاقه‌مندی پیدا شود که بخواهد این حیات‌وحش را از نزدیک دیده یا از‌گونه‌های جانوری مختلف عکاسی کند، می‌تواند به‌صورت پیاده قدم به این محدوده حفاظت‌شده بگذارد. 


دو سوم تهران، خانه آهوها و کل و میش‌ها! 

یکی از نگهبان‌ها و محیط‌بان‌های پارک جنگلی سرخه‌حصار، زنجیر جلو در را برداشته و در دنیای جدیدی را به رویمان باز می‌کند. تصور اینکه در پایتخت، تپه‌های خاکی و فضای باز گسترده‌ای وجود دارد که در هر گوشه‌اش حیوان مختلفی زندگی می‌کند، رویایی است که با برداشتن زنجیر ورودی منطقه حفاظت شده به واقعیت تبدیل می‌شود. با احتیاط از جاده‌های خاکی که به‌عنوان راه دسترسی محیط‌بان‌ها ساخته شده، عبور می‌کنیم و در جایی که دیگر امکان‌‌‌ تردد خودرو وجود ندارد، از ماشین پیاده شده و به امید دیدن گله‌های آهو و کل و میش، از تپه‌ها بالا می‌رویم. ترک برای اینکه وسعت خانه‌گونه‌های جانوری سرخه‌حصار را نشان‌مان بدهد، می‌گوید: «مساحت این اراضی تقریباً به اندازه دوسوم شهر تهران است» و وقتی تعجب‌مان را می‌بیند ادامه می‌دهد: «انتهای این اراضی به جاده خاوران و مشهد می‌خورد.»

زیر نور مستقیم آفتاب در حال بالا رفتن از تپه‌ها هستیم که موجودی گریزپا به سرعت از کنارمان عبور می‌کند. اندازه‌اش به قدری است که تصور می‌کنیم یک بچه آهو است. اما ترک می‌گوید که این موجود گریزپا خرگوش بود و توضیح می‌دهد که خرگوش‌های جنگلی قد و قواره‌ای بزرگ‌تر از خرگوش‌های معمولی دارند. کمی که بالاتر می‌رویم، به یکباره با گله‌های بزرگ آهو، کل و بز و قوچ و میش مواجه می‌شویم و آنجاست که می‌توانیم با خیال راحت عکاسی کنیم و با دست پر برگردیم. 


سرخه‌حصار، 5 سال بعد

در مسیر برگشت، نرسیده به در خروجی پارک جنگلی سرخه‌حصار، رئیس اداره سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مردمی شهرداری منطقه 13 سرعت اتومبیل را کم می‌کند تا بتوانیم در جنگلکاری‌های کنار خیابان آسفالته، سنجاب‌های بازیگوش را ببینیم. سنجاب‌هایی که جست‌وخیزکنان از شاخه‌ای به شاخه دیگر و از درختی به درخت دیگر می‌پرند. کمی بعد در بزرگراه شهید یاسینی هستیم و لحظه‌به‌لحظه از پارک جنگلی سرخه‌حصار دورتر می‌شویم. پارکی که به گفته مسئولان شهری منطقه 13، تا 5 سال آینده چهره جدیدی به خودش گرفته و به یکی از بهترین پارک‌های تهران و حتی کشور تبدیل خواهد شد. ترک با بیان این مطلب که برای اجرای طرح قطب گردشگری یک افق 10 ساله در نظر گرفته شده که در حال حاضر 5 سال آن گذشته، ادامه می‌دهد: «مطالعات طرح قطب گردشگری از سال‌ها پیش آغاز شده، اما از زمان روی کارآمدن «مرتضی رحمان‌زاده» شهردار منطقه، اجرای این طرح سرعت بیشتری گرفته است. به همین دلیل به‌زودی از مرحله مطالعاتی و ایجاد زیرساخت خارج و با مشارکت بخش خصوصی وارد کار اجرا می‌شویم. ضمن اینکه قرار است روی بزرگراه شهید یاسینی پل‌بازارچه‌هایی نصب شود تا به این‌ترتیب شهروندان بتوانند به‌راحتی از بخش مسکونی منطقه قدم‌زنان به پارک جنگلی سرخه‌حصار بیایند.»