50 درصد از سکونتگاه‌های تهران ناپایدار است

محمود مولایی/خبر‌نگار

نوسازی بافت‌های فرسوده شهر تهران برای در امان ماندن از حوادثی مانند زلزله یکی از پروسه‌های مهم در سازمان نوسازی شهر تهران به‌حساب می‌آید. بافت‌ فرسوده پایتخت از سال 85 شناسایی شد؛ آن هم براساس داده‌های آماری سال79. مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران بر این باور است که آمار 3260هکتاری بافت فرسوده تهران باید هر 5 سال یک‌بار به روزرسانی می‌شد اما این اتفاق تاکنون رخ نداده است. البته عملیات نوسازی بافت فرسوده در شرایطی انجام می‌شود که محله‌هایی در شهر تهران هستند که با وجود آسب‌پذیری در هنگام وقوع حادثه جزو بافت فرسوده قرار نگرفته‌اند؛ موضوعی که ظاهرا کاوه حاج‌علی‌اکبری را بر آن داشته تا اقداماتی در این رابطه انجام دهد.
مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری درباره این موضوع می‌گوید: «ما از ظرفیت معاونت معماری و شهرسازی وزارت راه می‌توانیم برای افزایش 15درصدی نوسازی بافت فرسوده استفاده کنیم. دکتر ایزدی(معاون معماری و شهرسازی وزیر راه و شهرسازی) به ما قول مساعد داد‌ه‌ که از اختیار خود در تهران استفاده کند. چیزی حدود 500هکتار از محله‌هایی را که جا افتاده بود شناسایی کردیم که البته در گذشته 1000هکتار شناسایی شده بود.» او عنوان می‌کند: «ما 500هکتار را که در اولویت بالاتری قرار داشت انتخاب و برای وزارتخانه ارسال کردیم. اگر این موضوع را ابلاغ کنند، 500هکتار از مشکلات این‌چنینی حل می‌شود. یک بخشی از آن در منطقه 4مانند خاک‌سفید و شمیران‌نو قرار دارد.
این محله‌ها را ما در بافت فرسوده دیده‌ایم یا در منطقه 18ما محله‌هایی داشته‌ایم که وقتی بافت فرسوده را تشخیص می‌دادند، اینها جزو محدوده تهران نبودند و بعد اضافه شدند. این راهکار کوتاه‌مدت است، اما راهکار میان‌مدت این است که محدوده بافت فرسوده را به‌طور کلی بازنگری کنیم. این بازنگری می‌تواند پیامدهای مناسبی برای محله‌های آسیب‌پذیری که جزو بافت فرسوده قرار نمی‌گیرد، باشد. با این حال، سازمان نوسازی هنوز نتوانسته مصوبه مجلس شورای اسلامی مبنی بر نوسازی سالانه 10درصد از بافت‌های فرسوده را اجرا کند.» البته او یادآور می‌شود که سازمان نوسازی به تنهایی نمی‌تواند به این پروژه‌ها سرعت دهد و این نیازمند همکاری وزارتخانه‌ای مانند راه و شهرسازی نیز هست. در عین حال، رکود در ساخت‌وساز به روند کُند اتمام پروژه‌های نوسازی بافت فرسوده دامن می‌زند. حاج علی‌اکبری در این گفت‌وگو آمارهایی را درباره بافت فرسوده ارائه داد که در اینجا می‌آید.

از داده‌های آماری بافت‌های فرسوده در شهر تهران 18سال می‌گذرد. در سال 85بافت‌های فرسوده شناسایی شدند. براساس آن حدود 14هزار و 800هکتار از بافت شهر(عرصه سکونتی و نه عرصه تهران) به‌عنوان بافت ناپایدار شناخته شده‌اند. با این حساب، 55درصد از عرصه سکونتی بافت ناپایدار هستند؛ بافتی که در مقابل مخاطرات طبیعی به‌ویژه زلزله آسیب‌پذیر است.

در بافت ناپدار شهر 3هزار و 268هکتار به‌عنوان بافت دارای اولویت نخست مداخله تشخیص داده شده است؛یعنی بافتی که علاوه بر آسیب‌پذیری در مقابل زلزله دارای معابر با عرض کمتر از 6متر است و پلاک‌ها نیز مساحتی کمتر از 200مترمربع دارند. این 3هزار و 268هکتار که 5درصد از مساحت تهران است، حدود 15درصد از جمعیت(1200هزار نفر) شهر را به‌خودش اختصاص داده است.

تراکم جمعیتی در بافت‌های فرسوده 3برابر میانگین شهر است و در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارد. حدود 85درصد از این بافت فرسوده در پایین خط انقلاب، آزادی و دماوند قرار دارد؛یعنی این دوقطبی که جنوب و شمال شهر دارد، بافت‌های فرسوده با محدوده‌های مرکزی و جنوبی شهر تهران همبستگی دارند.

بالاترین میزان بافت فرسوده در منطقه 10و 12قرار دارد. بیشترین عدد بافت فرسوده متعلق به منطقه 12است، ولی بیشترین بافت فرسوده نسبت به مساحت منطقه در منطقه 10قرار گرفته است. مناطق 9، 10، 11، 12، 14، 15و 17بیشترین تراکم بافت فرسوده را در خود جای داده‌اند.

حدود 18هزار پلاک مسکونی در بافت فرسوده قرار دارند که حدود 200هزار واحد مسکونی را دربرمی‌گیرد. در این 12سال هیچ‌گاه آمار رسمی در جایی به ثبت نرسیده که بتوان به آن استناد کرد. بنابراین، برنامه‌های سازمان نوسازی براساس سال 79 است.

حدود 50درصد از سکونتگاه‌های تهران ناپایدار هستند و در مقابل زلزله آسیب‌پذیرند. البته درجه آسیب‌پذیری‌ها متفاوت است؛ یعنی نسبت از سکونتگاه کم‌دوام گرفته تا نیمه بادوام متغیر است.

سازمان نوسازی در بیشترین نوسازی در یک سال حدود 4.2درصد عملیات نوسازی را انجام داده است. در سال‌های اخیر هم حدود سالی 2درصد نوسازی انجام شده است. سال96 حدود 1.9درصد از بافت‌های فرسوده نوسازی شدند. به گفته حاج علی‌اکبری، پیش‌بینی می‌شود که نوسازی بافت‌های فرسوده شهر تهران در سال97 نسبت به سال گذشته 20درصد افزایش یابد.

در بافت‌های فرسوده 10سال گذشته حدود 40درصد از پلاک‌ها نوسازی شده‌اند؛ یعنی از آن 180هزار پلاک حدود 40درصد نوسازی شده است. با این حساب، تاکنون 72هزار پلاک از بافت‌های فرسوده نوسازی شده‌اند.

هزار واحد در نوسازی خودمالکی وجود دارد که قرار است پروژه الگوی سازمان نوسازی را تشکیل دهند. روی اینها تمرکز بیشتری را خواهیم گذاشت، چون اعتقاد داریم با ساخت اینها می‌توانیم یک کیفیت بالاتری را تأمین کنیم که این کیفیت روی کیفیت نوسازی کل محله تأثیر می‌گذارد. این 1000واحد در واقع 30پروژه بوده و تعداد آن نیز در حال افزایش است.

ارتقای کیفیت ساخت‌وساز برای سازمان نوسازی در اولویت است و اینکه بخشی از نوسازی بافت فرسوده از منابع  بخش عمومی هزینه می‌شود و اینکه  این هزینه مستقیم است یا به‌صورت یارانه. مثلا این سازمان تسهیلات با بهره پایین‌تر در بافت فرسوده ارائه می‌دهد یا از حق هزینه عوارض شهرداری گذر می‌کند. در عین حال، شهرداری تهران تا به امروز حدود 850میلیاردتومان بخشودگی عوارض در بافت فرسوده پرداخت کرده است.