علم خال‌شناسی و شمارش وحشی زیبا

مریم سمائی

شاید آخرین نسلی باشیم که در زمان یوزها زندگی کرده، شاید هم نه. مسئولان می‌گویند پروژه‌هایی در دست داریم که موجب زادآوری شده و از انقراض جلوگیری می‌کند اما کارشناسان نگاه دیگری دارند و از قرار‌گرفتن این‌ گونه جانوری روی لبه انقراض می‌گویند. یوزپلنگ از گذشته‌های دور در قلمرویی وسیع از آسیا، ازجمله هند، عراق، عربستان و افغانستان زندگی می‌کرده اما نیم قرنی است که ایران تنها میزبان این وحشی زیباست و اگر تلاش جدی برای حفظ آن نشود به‌طور حتم در اوایل قرن آینده چشم جهانیان برای همیشه از دیدن آن محروم می‌شود.

8 یوز در سمنان

هم‌اکنون یوزهای ایران در6 استان یزد، کرمان، اصفهان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و سمنان مشاهده شده‌اند اما بحث‌برانگیز‌ترین موضوع درباره یوزپلنگ، جمعیتش است چون برآورد جمعیت گونه‌هایی که تراکم‌شان پایین است، آسان نیست.

بهرام‌علی ظاهری - معاون محیط‌زیست استان سمنان- تعداد یوزهای استان سمنان را 8قلاده عنوان می‌کند. او به همشهری می‌گوید: طی 2سال اخیر بیشترین مشاهدات یوز در کشور را در سطح زیستگاه‌های استان سمنان ازجمله مجموعه حفاظتی توران و زیستگاه‌های پیرامونی نظیر شاهرود و میامی داشته‌ایم. بیشتر جمعیت‌های زادآور هم در خراسان شمالی و در منطقه میاندشت بوده است. در سال‌جاری 4مورد مشاهده یوز داشتیم که از این 4مورد یک مورد مربوط به مادر و 4توله‌اش بود. 2 قلاده یوز و یک مورد تک‌قلاده هم به‌طور جداگانه دیده شده است؛ بنابراین استان سمنان زیستگاه 8یوز ایرانی است.

تنها 2یوز در یزد

اکبری -کارشناس محیط‌زیست- هم خبر از مشاهده تنها 2یوز در استان یزد می‌دهد. او به همشهری می‌گوید: مشاهدات یوزپلنگ در استان یزد در سال‌های اخیر بسیار کم شده و نمی‌توانیم امیدوار باشیم که طبیعت از یوز محافظت کند. هم‌اکنون ما غیر از توران و میاندشت، در زیستگاه دیگری به شکل سابق یوز مشاهده نمی‌کنیم و در خوش‌بینانه‌ترین حالت تعداد یوزهای ایرانی از 30قلاده فراتر نمی‌رود.

اکبر همدانیان -مدیر سابق پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی- هم با اکبری هم‌عقیده است. او که از سال82 تا سال86 مسئولیت حفاظت از یوز آسیایی را برعهده داشته است به همشهری می‌گوید: در آن سال‌ها بعد از جمع‌آوری اطلاعات و انجام تحلیل‌ها توسط مشاور فنی، تعداد یوزها بین 65 تا 100قلاده تخمین زده شد. در دهه80، زیستگاه‌ها از نظر طعمه وضعیت خوبی داشتند اما به‌دلیل خشکسالی و نبود انگیزه برای حل مشکلات روزبه‌روز وضعیت بدتر شد، به‌طوری که هم‌اکنون بین 2تا 3 قلاده که نر هستند در زیستگاه‌های یزد مشاهده شده، درحالی‌که 10سال پیش این تعداد خیلی بیشتر بود.

او می‌گوید: آن زمان که بین 65 تا 100 قلاده یوز داشتیم کارشناسان تخمین زده بودند که تا 20سال آینده این جمعیت را از دست می‌دهیم اما الان که تعداد‌یوز تقریبا نصف شده باید دید که چه وقت زمان انقراض این گونه جانوری فرامی‌رسد.

کمتر از 47 قلاده یوز نداریم

این صحبت‌ها در حالی گفته می‌شود که رجبعلی کارگر-معاون پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی- نگاه دیگری دارد. او به همشهری می‌گوید: تخمین جمیعت گربه‌سانان، به‌ویژه یوز در عرصه‌های وسیع کار دشواری است. اما طی 11سال بررسی- بین سال‌های 85 تا 96- 333بار مشاهده یوز به ثبت رسیده که از این تعداد دفعات،663 قلاده مشاهده شده اما به این معنا نیست که این تعداد یوز داریم. به‌طور‌کلی ما نمی‌توانیم تخمین بزنیم که چه تعداد یوز در ایران زندگی می‌کند اما آنچه توسط دوربین ثبت شده و از روی علم خال‌شناسی تحقیق شده است طی 2‌سال گذشته 47 قلاده یوز شمارش شده و ما مطمئن هستیم که کمتر از این تعداد نداریم ولی ممکن است تعداد یوزها بیشتر از این رقم باشد.

او می‌گوید: هم‌اکنون بیشترین مشاهدات را در زیستگاه‌های شمالی ازجمله توران در سمنان و میاندشت در خراسان شمالی داریم. اینکه عده‌ای می‌گویند پیش از این 100یا 120یوز داشتیم مستند و کارشناسی‌شده نیست چرا که ممکن است یک قلاده 3بار مشاهده شود اما آمار 47 قلاده‌ای که ما ارائه می‌کنیم کاملا علمی است چون پیش از این به علم خال‌شناسی اشراف نداشتیم اما الان این تعداد یوز با علم خال‌شناسی که مثل انگشت‌نگاری منحصر‌به‌فرد است مشخص شده است.

کارگر به  2‌ماه تیر و مرداد اشاره‌ای می‌کند و می‌گوید: در این زمان یوزهای مادر با بچه‌ها از پناهگاه‌ها بیرون می‌آیند، بنابراین بخشنامه‌ای داده شده تا محیط‌بانان به‌صورت شبانه‌روزی عرصه زیستگاهی را پایش و رصد کنند. به‌احتمال زیاد تعداد یوزهای ماده ما بیشتر از 10 تا 15قلاده نیست. چند‌ماه پیش در توران 3قلاده ماده دیده شد. در خارج از منطقه هم یک قلاده و در میاندشت هم یک قلاده رویت شد اما اطلاعات دقیقی نداریم؛ بنابراین باید تلاش کنیم این گونه را به هر شکل ممکن حفظ کنیم چرا که تنها مأمن این گونه ایران است. 

کارگر از نگرانی‌ها و دغدغه‌هایش هم می‌گوید و خواهان برنامه‌ریزی در این‌باره است. او معتقد است که اگر سند پنج‌ساله محقق شود پیش‌بینی شده که عرصه به‌طور همزمان پویش و پایش داده می‌شود و با تکنولوژی‌های جدید جمعیت یوزها رو به افزایش می‌رود. کارگر می‌گوید: ما امیدواریم، چون مردم در کنار ما هستند و مطالبه‌گر شده‌اند. باید نگاه امیدوارانه‌ای به افزایش جمعیت یوزهای ایرانی داشته باشیم.